مجموعه شعر دلقک ها گریه می کنند در یک نگاه

معمولا شعر در وضعیت امروز به فراتر از گذشته می اندیشد و رد پایش را باید در دهلیزهای مخفی آینده پیدا کرد

«در بازار دانش انتقاد کالایی گران سنگ است.»

«پاپی»

معمولا شعر در وضعیت امروز به فراتر از گذشته می اندیشد و رد پایش را باید در دهلیزهای مخفی آینده پیدا کرد. این سیر نا به هنگام به ما می آموزد تا که راه گوش را برای شنیدن هموار کنیم و جاده فکر را ترمیم. به ما می آموزد که می خواهیم ببینیم و حرکت کنیم به شکلی که همیشه بین گذشته و آینده، بین یک لحظه قبل و یک لحظه ی بعد قرار بگیریم. با نگاهی تازه واژه ی تازه بیافرینیم. زبان را به میهمانی اندیشه ببریم. شعر امروز که به تعبیری از آن به شعر پسامدرن و یا به بیانی دیگر از آن به عنوان شعر روز یاد می شود، ظرف نیست، متغیر است. پایانی به رنگ آغاز است. مثل هر پدیده ی تازه ی دیگری در جهان وجود دارد ولی به اقتضای زمان تغییر می کند و دگردیسی از ویژگی های بارز این پدیده است. شعر امروز فاتحه بر مزار ایستایی و دترمینیسم اندیشه ای است. یکسونگری در شعر امروز بی معناست بلکه نسبیت گرایی در حالات زمان است. هرمنوتیک رفتار است نه رئالیسم روانشناختی. نوعی رمانتیسم انتقادی و سمبولیسم انتزاعی است نه راسیونالیسم اجتماعی و نوستالوژی احساسی. چرا که شعر در دنیای امروز دیگر تصادم شاعر با دنیای سادگی و بایدها نیست بلکه تقابل با دنیایی پیچیده و آکنده از نبایدها، رنج ها، دردها، ناکامیها و مشحون از پرده های تودرتوی مجهولات است.

و همین نبایدها و نامرادی هایند که زبان قلم را بر روی صفحه دل به خیزش وا می دارند. مجموعه ی شعر دلقک ها گریه می کنند اثری است از علیرضا نوری همدانی که در سال ۱۳۹۰ توسط مؤسسه ی انتشاراتی آهنگ دیگر به زیور چاپ آراسته شده و در اختیار عموم قرار گرفته.

آنچه که این قلم را واداشت تا در وصف این اثر سخنی برانیم، استقبال چشم گیری است که از جانب جامعه ی ادبی از این اثر صورت پذیرفته. این مجموعه متشکل از ۵۳ شعر بوده که صاحب اثر برای اشعارش نامی گزینش نکرده ولی در عوض نام مجموعه خیلی از پوشش های معنایی را فاش می کند. شعرایی که اشعارشان بی نام است بر این اصل استوارند که نام شعر مخاطب را از حیث معنا و جذابیت هنر شعری و هیجانات تخیل، کم ذوق می کند و شاید همین عدم انتخاب نام، شورشی غیرمنتظره در جهت هدایت مخاطب به سمت هنرنمایی های شاعر در بطن شعر باشد و البته به نوعی مخاطب را تشنه نگه داشتن از برای نیل به معانی واقعی است.

مهمترین امتیازی که می توان به شاعر داد هنرنمایی بی بدیل وی در انتخاب نام مجموعه می باشد. چرا که شاعر نوعی پارادکس معنایی را ایجاد نموده. به بیانی شاعر با آشتی واژه های متضاد درصدد پیام هایی اجتماعی در قالبی انتقادی برآمده است. همانطور که می دانیم این نوع هنرنمایی از معدود کارهایی است که تنها پنج شاعر معروف در دهه ی ۷۰ توانستند به این مهم دست یابند و البته این نوع تکنیک ادبی در دهه ۸۰ با توجه به شرایط زمانی و مکانی بی گمان دشوارتر جلوه می نماید که در کار علیرضا نوری همدانی خوب دیده می شود.

دیگر نکته بهره برداری شاعر از آیرونی کلامی است یعنی شاعر عکس منظور اصلی را گفته است. ضمن این که نام این مجموعه شاید در برخی از موارد با تهکم و طنز اشتباه گرفته شود، اگر چه نوعی بیرحمی توأم با مهربانی نیز در بار معنایی نام مجموعه احساس می شود.

علیرضا نوری همدانی در این مجموعه به دنبال زبان شعری اش نیست بلکه زبان شعری اش به دنبال اوست. این عبور به هنگام به معنای فهمیدن است نه کسب تجربه ....!

در اشعار این شاعر دو شاخه از مکتب رمانتیسم و رآلیسم به نامهای رآلیسم جادویی و رمانتیسم انتقادی دیده می شود. چه این که شاعر با اتکا بر تخیل و احساسات تاکید بر فردگرایی مبنی بر رهایی از قواعد ادبی کلاسیک است و گریز از واقعیات اجتماعی و گرایش به عوالم ذهنی که دارای عینیت هایی فرارونده اند و تزیین کردن اثر هنری خود که همان زیباشناختی است از عمده متدهای اندیشه ای شاعر به شمار می رود. دیگر بهره گیری شاعر از رآلیسم جادویی است. تنیدن الگوهای واقعی با خیال و رویا در جهت ترکیبی مستقل از خصایص بارز این سبک می باشند که این شیوه در اشعار علیرضا نوری پیداست. از این منظر شاعر خوب توانسته از هنر نویسندگانی چون خورخه لوییس بورخس آرژانتینی و گابریل گارسیا مارکز کلمبیایی و گونتر گراس آلمانی استفاده بهینه ببرد. ضمن این که شاید صاحب اثر هیچ ارتباطی با این ها نداشته باشد البته نه از حیث مطالعه ی دیدگاهها بلکه از حیث تأثیرپذیری. ولی آنچه دیده می شود، نمادی نمادین است و شاید هم توارد باشد. (رآلیسم جادویی سبکی است مختص به نقاشی و داستان نویسی که در قرن بیستم بوجود آمد و در حوزه ادبیات تأثیرش چشم گیر بود)

لذا از نگاه این نام برداران رآلیسم جادویی سبک بیان شکافی است که بر اثر ورود تجدد به جوامع سنتی ایجاد می شود، شکافی که از آن، باورهای پیشین در جامعه امروز جریان می یابد. باورهای پیشینی که آقای نوری این باورها را با تکنیکی خاص در دل جامعه امروز به تصویر کشانده است. به عنوان مثال نگاه نوستالوژی شاعر از بعد تاریخی آن هم به شهر متمدن همدان و بسط و قالب کردن این نگاه را در زوایایی متعدد از نوابغ هنری شاعر به شمار می روند. پراکسیس منطقی شاعر با گذشته و در آمیختن آن با حال و آینده که مثلثی متساوی الاضلاع را تشکیل داده از عمده هنرنمایی های شاعرند. بی شک یکی از خلاقیت های بی بدیل شاعر همین تکنیک هنری است که کمتر شعرایی در این عرصه به توفیق دست یافته اند.

از دیگر خصایص محتوایی اشعار این شاعر می توان به لحن سازی در ابعاد مختلف، زاویه پردازی، فضاسازی در کلام که در اغلب اشعارش هویداست، آشنا زدایی در ساختار و محتوای اشعار، برخورد منطقی با زبان و اندیشه با بهره گیری از شیوه ی واقع گرایی و نمادسازی از حیث فرم و معنا اشاره نمود. بنابراین این مجموعه در یک بعد محل وارسی نیست بلکه کاری است چند بعدی که نیاز به مداقه و زمان بیشتری را می طلبد. با این حال چند نمونه از اشعار این شاعر را با هم وارسی می کنیم.

به عنوان مثال شاعر در بخش پایانی شعر شماره ی ۲۴ چنین می سراید: خداحافظی گرم مرا برسان: به برف هایی که پشت زیبایی است می بارند/ به سنگ ریزه هایی که هر شب به پنجره ات می خورد/ به کارگرانی که از صبح علی الطلوع/ دور میدان امام پیر می شوند/ به دختران کوهستان/ بگو شرمنده ام/ فرصت نشد بدون عینک ببینم شان ...

در این شعر نوعی خود بیانی و دیگر بیانی پیداست. شاعر با دیالوگ سازی های متفاوت سعی در تصویر کردن واقعیات جامعه برآمده و تصویرسازی در شعر با بهره گیری از حواس پنجگانه شاعر نمادین است. نقطه اوج کار که در قالبی انتقادی عنوان می شود ندیدن دختران کوهستان، بدون عینک است. چه این که شاعر به زیبایی هر چه تمامتر نوعی سمفونی تاریخی و در ابعادی فرهنگ فرلکلور زنان را با استفاده از استعاره به تصویر می کشد. ضمن این که ایهامی بسیار ظریف در قالبی نو در کار شاعر نهفته که نیاز به تأمل بیشتری را در جهت فهم می طلبد. (بدون عینک دیدن دختران کوهستان کنایه از دترمینیسم اجتماعی است) دیگر مهم در شعر ۲۴ این است که شعر با درونمایه ای عاشقانه آغاز می شود ولی فضای معنایی در بدنه شعر تبدیل می شود، بطوریکه پیام هایی اجتماعی را به همراه دارد و این دوگانه اندیشی از نقاط قوت شاعر به حساب می آیند. به بیانی دیگر گونه به گون شدن زبان شاعر در شعر مصداقی است بارز. در شعر ۲۳ شاعر باز به سمت رمانتیسم انتقادی در حرکت بوده چرا که بار محتوایی شعر به تشریح فرآیندهای تاریخ و حمله ی اعراب به ایران اشاره دارد که شاعر با زبانی بسیار هنرمندانه این مهم را بیان می کند. در شعر ۳۲ شاعر ویژگی های برگ را به تمام رقص های زنان جهان مانند می کند. این هم مانندی که در شکلی نامتوازن صورت می گیرد، کاری بس دشوار است. بدین سان که برگ را از حیث خصیصه به عنوان فرد با جمع تطابق داده به طوری که برگ به تنهایی ویژگی های جمع را داراست و این حرکت ناتورالیستی بی شک نیاز به جامعه شناسی ادبی و اجتماعی دارد که شاعر از پس آن خوب برآمده است.

در شعر ۱۷ شاعر باز به اوضاع دگماتیسم جامعه می پردازد و ماهی را در شعر به انسانهایی تشبیه می کند که باید در هر شرایطی بتوانند زندگی کنند و جالب اینجاست که قورباغه ها را هم به عنوان نمادی دیگر از جامعه ترسیم می نماید و با زبانی سهل، پیام هایی اجتماعی و کارساز را به جامعه دیکته می کند.

حسن کلام این که علیرضا نوری همدانی در مجموعه شعر دلقک ها گریه می کنند، خودش هست و اگر امضای این شاعر را در پایین اشعارش برداری باز نام او در بطن اشعار پیداست. شاعر در این مجموعه دارای بن مایه ای تاریخی، حماسی، اجتماعی، فرهنگی و در ابعادی هنری است و این مهم بیانگر آنست که دارای نگاهی جامع الاطراف است. دیگر نکته همزاد پنداری در سیر معنایی اشعار این شاعر است. همزاد پنداری نه در زمان حال که تلفیقی از گذشته و آینده مردمان سرزمین کهن بوده که در زوایایی بدان اشاره گردیده است. در مجموع علیرضا نوری در دلقک ها گریه می کنند می تواند به عنوان شاعری بعلاوه ادبیات به شمار آید.

ضمن این که در این مجموعه اشعارش در سه فایل قرار می گیرند: فایل نخست اشعاری است که به عنوان الگویی بارز برای ادبیات ایران به شمار می آیند. فایل دوم اشعاری است که شاعر با ادبیات ایران بوده و تأثیر اشعارش نیز به نوبه خود مدنظر است و فایل سوم اشعاری است که خواننده خاص خود را دارند و فقط در همین زاویه دارای بستری لازمند ولی جایگاهی فراگیر به خود اختصاص نمی دهند.

گرچه تطور زبان و اندیشه ی این شاعر در اشعار جدیدش این خلاء را پر کرده و می توان گفت کارهای بعدی شاعر با مجموعه ی فرار و کاملاً متفاوتند. یعنی به نظر می آید هم از حیث ساختار و هم محتوا دارای پارادایم های ویژه ای اند و به امتیاز شاعر افزوده اند.

عابدین پاپی