کمیت گرایی در تئاتر دفاع مقدس

یکی از مهمترین مباحثی که همواره و در حوزه های مختلف تولیدی و به ویژه در عرصه فرهنگ و هنر مطرح است بحث مقایسه کمیت و کیفیت آثار در فرایند تولید است

یکی از مهمترین مباحثی که همواره و در حوزه های مختلف تولیدی و به ویژه در عرصه فرهنگ و هنر مطرح است بحث مقایسه کمیت و کیفیت آثار در فرایند تولید است. اینکه کمیت گرایی باعث رشد کیفیت یا نزول آن می شود؟ یا این که توجه و تاکید بر کیفیت، از کمیت تولید آثار در عرصه تولید می کاهد و ... بحث هایی است که همواره در این حوزه مطرح بوده است.

آثار مکتوب و نمایشنامه های دفاع مقدس نیز در یک نگاه کلی مشمول چنین مباحثی هستند. بنابراین بررسی روند کمیت گرایی در تولید متون نمایشی دفاع مقدس و تحلیل کیفیت و اهمیت آن در این عرصه می تواند مبحث مهمی در حوزه تولید آثار باشد.

به ویژه آن که علیرغم تلاش ها و ایجاد بسترهای مطلوب در دوره هایی خاص مسیر مناسبی جهت استمرار خلق و تولید نمایشنامه های دفاع مقدس فراهم نبوده است. سازمان ها، نهادهای مرتبط و اشخاص و هنرمندان این موضوعیت تاریخی و اجتماعی،- جنگ- را بارها و بارها در مرکز توجه و مورد اهمیت قرار داده اند، اما جریان تولید و حمایت از نمایشنامه های دفاع مقدس کمتر به صورت یک جریان مستمر و پویا و در طول سه دهه پس از مطرح شدن آن دنبال شده است.

در یک تقسیم بندی کلی و بدون پرداختن به جزئیات دقیق تر، نمایشنامه نویسی تئاتر دفاع مقدس را می توان در چند حوزه مشخص مورد بررسی قرار داد:

بدون شک اولین نمایشنامه هایی که در زمینه تئاتر دفاع مقدس نوشته شدند و عموماً مسئله جنگ و وقایع آن در دوران جنگ تحمیلی را مورد توجه داشتند توسط نسلی از نویسندگان انجام گرفتند که به عنوان پیشکسوتان تئاتر دفاع مقدس نامیده می شوند. هر چند که بسیاری از متون تولید شده در این دوران به صورت مکتوب و ماندگار به چاپ نرسیده و منتشر نشده است. اما زمینه ساز تئاتر دفاع مقدس ما بدون شک آثار نوشته شده در همین سالها هستند.

پایان جنگ تحمیلی و اهمیت یافتن حاشیه و تاثیرات جنگ در زندگی اجتماعی دوران پس از آن بعدها زمینه شکل گیری جریان تازه ای از تئاتر دفاع مقدس را به وجود آورد که البته به جریان ما قبل خود پیوست و در آن حل شد، هر چند که بعدها به عنوان جریان موضوعی جدیدی در تئاتر دفاع مقدس شناخته شد.

به هر حال تئاتر دفاع مقدس در دوران پس از جنگ تحمیلی موجی از آثار و نمایشنامه های متفاوت را به خود دید که تقریبا از همین زمان جریان چاپ و انتشار نمایشنامه ها و آثار به ویژه در حوزه دفاع مقدس نیز به تثبیت و ترویج آن کمک زیادی کرد.

بسیاری از نویسندگان و نمایشنامه نویسانی که در حال حاضر به عنوان چهره های شاخص تئاتر دفاع مقدس می شناسیم بهترین آثارشان را در این دوران نوشتند و یا این که دست کم فرصت معرفی خودشان و نمایشنامه هایشان را در این محدوده زمانی به دست آوردند.

اگر این دوران و محدوده یک دهه ای را، دوره دوم در گستره مسیر حرکت نمایشنامه نویسی دفاع مقدس بدانیم، می توانیم ادعا کنیم که بیشترین آثار و نمایشنامه های دفاع مقدس در همین محدوده نوشته شده اند. حتی بیشترین آثاری که در کل سه دهه حیات نمایشنامه نویسی دفاع مقدس انتشار یافتند نیز در این دوره پیش از هر دوره دیگری بوده اند.

وجود جشنواره تئاتر دفاع مقدس و برگزاری مستمر آن در طول سال های این دوران یکی از مهمترین دلایل گرایش و انگیزه نویسندگان حرفه ای و حتی جوان ترها در نوشتن نمایشنامه های دفاع مقدس محسوب می شد.

برگزاری کارگاه های نامنظم نمایشنامه نویسی در حوزه دفاع مقدس ، جشنواره تئاتر دفاع مقدس، جشنواره ها و رپرتوارهای منطقه ای داستانی با این موضوع، حمایت انجمن ها و سازمان های انقلابی و دفاع مقدس از تولید متون و استقبال دیگر جشنواره ها و ... در این دوران باعث شد تا میزان تولید متون نمایشی در زمینه دفاع مقدس و با موضوعات جنگ تحمیلی بیش از هر دوره ای به لحاظ کمی افزایش پیدا کند.

اما همزمان گذشت سال ها و تا اواخر این دهه میانی حیات تئاتر دفاع مقدس و با گذر از دوره خاص اجتماعی میزان گرایش و استقبال از این حوزه نمایشی رفته رفته کاهش پیدا کرد و دیگر کمتر نویسندگان جوان و شناخته شده های تئاتر برای نوشتن نمایشنامه های دفاع مقدس اشتیاق و علاقه نشان می دادند.

همزمان با کاهش کمی تولیدات مکتوب دفاع مقدس، عده ای از نمایشنامه نویسان فعال بیش از پیش خودشان را نشان دادند . در واقع با کم شدن از تعداد نویسندگان، کسانی که واقعاً دغدغه نوشتن درباره جنگ را داشتند و این موضوعیت را بر اساس ضرورت ها و علایق تمام نشدنی شان انتخاب کرده بودند بیشتر و بهتر شناخته شدند و در ضمن تعدادی نویسنده جوان با آثار بهتر و پخته تر نیز به آن ها افزوده شدند در این دو گروه می توان نام نویسندگانی چون؛ جمشید خانیان، علیرضا نادری، عبدالحی شماسی، سعید تشکری، علیرضا حنیفی، سیدحسین فدایی حسین و بعدها حمیدرضا نعیمی، نادر برهانی مرند، اعظم بروجردی، حمیدرضا آذرنگ، میلاد اکبرنژاد، فرهاد ارشاد و ... را مشاهده کرد. این نمایشنامه نویسان تقریبا تا اواخر دهه هفتاد به طور کامل موقعیت و حضورشان را در حوزه ادبیات نمایشی دفاع مقدس تثبیت کردند . هر چند که حضور این نویسندگان با کاهش کمی نمایشنامه های دفاع مقدس و همچنین بی نظمی در برگزاری جشنواره تئاتر دفاع مقدس همراه شد.

بعدها و تا نیمه دهه هشتاد همه جشنواره ها و مسابقه ها و همایش ها سعی در ترغیب و انگیزه سازی نویسندگان و نمایشنامه نویسان برای تولید آثار خوب و با کیفیت نمایشی و بالا بردن کمیت نمایشنامه های دفاع مقدس داشتند.

چاپ و انتشار کتاب های متعدد، نمایشنامه های دفاع مقدس، مسابقات نمایشنامه نویسی دفاع مقدس، جلسات و دوره های نمایشنامه خوانی و ... تلاش هایی بودند که نهادها و سازمان های حامی تئاتر دفاع مقدس با برگزاری آنها سعی داشتند، میزان کمی آثار تولیدی در این حوزه را بالا ببرند و البته در چند سال اخیر چنین روندی به خوبی در افزایش تعداد نمایشنامه های جنگ تحمیلی موثر بوده اند.

آثار مکتوب و نمایشنامه های مربوط به حوزه دفاع مقدس دستمایه ها و منابع مهم تولید تئاتر هستند که افزایش کمی آنها و بالطبع بهبود کیفیت پرداخت و تکنیک نمایشنامه نویسی باعث تولید آثار بیشتر و بهتر در حوزه تئاتر دفاع مقدس خواهد شد.

بنابراین یکی از مهمترین وظایف نهادها، انجمن ها و سازمان های مرتبط با انقلاب و دفاع مقدس می تواند حمایت از تولید، نگارش و چاپ و انتشار نمایشنامه های دفاع مقدس باشد.

مسلماً افزایش تولیدات در این زمینه اگر با جدیت و هدفمندی و یک برنامه ریزی جهت دار صورت بگیرد پویایی حیات تئاتر دفاع مقدس و کیفیتی مطلوب تر را نیز بدنبال خواهد داشت.

صابر محمدی