نمادهای شهری, جاذبه گردشگری

نمادهای شهری در بین افرادی که در آن شهر زندگی می کنند, تعلق مشترک ایجاد می کند

گردشگری شهری،‌ یکی از شاخه‌های صنعت درآمدزای گردشگری در جهان است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. به انواع فعالیت‌هایی که گردشگران در شهر مقصد انجام می‌دهند، شامل بازدید، خرید، تفریح و تفرج، استراحت و درمان، گردشگری شهری می‌گویند. آمارها نشان می‌دهد که شهرها از مهم‌ترین کانون‌های جذب جهانگردان است، زیرا در خود جذاب‌ترین یا پیشرفته‌ترین مراکز تفریحی، علمی، پزشکی و اقتصادی را جای داده و افزون بر اینها، گاه از جاذبه‌های طبیعی نیز برخوردار است.

هر کدام از شهرهای جهان فرم، کالبد و کارکرد خاص خود را دارد. در هر شهر فاکتورهای متفاوتی وجود دارد که سبب جذب و ماندگاری هر چه بیشتر گردشگر در شهر می‌شود، از جمله خوانایی ساخت و سازها، نوع و دسترسی امکانات و خدمات، راحتی و آسایش، جذابیت بصری شهر، سرزندگی و سلامت و تنوع و تجانس.

در این میان نقش نمادها و سمبل‌های شهر در تقویت گردشگری شهری قبل توجه است. نماد به معنی سمبل یا نشانه است و نمادها از دیرباز شناسنامه‌های شهرها بوده است که شهری را از شهر دیگر متمایز می‌ساخت و بنابر سابقه و فرهنگ شهرها، شکل‌های گوناگونی به خود می‌گرفت. از نظر پژوهشگران شهری، نماد شهری، عنصر یا فضایی است که تداعی‌کننده خاطره‌ای مشترک برای مردم شهر باشد؛ خاطره‌ای که با بازدید از آن، گاه به شکلی ماندگار به گردشگر ناآشنا با شهر نیز منتقل می‌شود. عناصر گاه در طول تاریخ و به مرور زمان به نماد تبدیل می‌شود مانند یک بنای قدیمی یا مکان کشته شدن بسیاری در جنگ یا زلزله یا یک گونه منقرض شده گیاهی یا حیوانی. گاهی طراحان و مسئولان شهری تصمیم به ایجاد یک نماد مدرن در شهر می‌گیرند و اینجاست که ارزش‌های ساکنان شهر اهمیت پیدا می‌کند، زیرا نمادها باید به‌گونه‌ای انتخاب شود که به شهرها معنی داده و سبب خوانایی آنها شود. نمادها همیشه یادآور هویت شهرها هست. نمادها در شهرها بخوبی دیده می‌شود و پیدا کردن آنها اغلب آسان است و این ویژگی از گم شدن گردشگر در خیابان‌های شهر، بخصوص در شهرهای کوچک جلوگیری می‌کند. انتخاب نماد درست در واقع زبان گویا و معرف شهر است که موجب ماندگاری شهرها در ذهن گردشگر و در زمان‌های مختلف می‌شود. گردشگران در طول بازدید خود، نماد یا نمادهای شهری را بخوبی به‌خاطر می‌سپارند، در حالی که مکان‌های دیدنی دیگر و جزئیات جذاب شهر را در کوتاه مدت از یاد می‌برند.

امروزه در توسعه گردشگری شهر سعی فراوان بر نمادسازی می‌شود. هر چه نماد مورد نظر منحصر به فرد تر بوده با ارزش‌ها و ویژگی‌های گذشته و حال آن شهر و مردمانش بیشتر تطابق داشته باشد، ماندگاری‌اش در ذهن گردشگر بیشتر و یادآوری دوباره ‌آن آسان تر می‌شود و در عین حال، میل به بازدید دوباره از آن شهر در گردشگر افزایش می‌یابد. برای گردشگران، شهرها با نمادهایشان از یکدیگر متمایز می‌شود. گردشگری که وارد پاریس می‌شود، همیشه دوست دارد برج ایفل را ببیند حتی اگر برای چندمین بار باشد که از پاریس دیدن می‌کند. انگار تهران هم سال‌هاست که با برج آزادی عجین شده است. نتیجه این که در بازار پر از رقابت توریسم در جهان امروز، نمادسازی در شهرها عامل موفقی در جذب گردشگر به حساب می‌آید.

امتیاز کشور ما در این زمینه آن است که با وجود وسعت زیاد، تاریخ و تمدن هزاران ساله، غنای فرهنگی، تنوع اقلیم و گوناگونی گونه‌های طبیعی، بی شک شناخت یا خلق نماد برای شهرهایمان کار سختی نخواهد بود. کافی است در جهت توسعه پایدار گردشگری (حتی از نوع داخلی) و حفظ هویت شهرهای ایرانی که روز به روز در حال تغییر و دگرگونی است، با کمی مطالعه برای شهرهای ایرانی مناسب‌ترین نماد را انتخاب کنیم.

● نمادهای نوروزی در آلبوم خاطرات

امروزه شهر‌های مختلف دنیا هر کدام با نماد‌های فرهنگی و تاریخی خاصی معرفی می‌شود که گردشگران براساس محبوبیت این آثار، سفر‌های خود را برنامه‌ریزی کرده و به‌منظور دیدار از این آثار به این مناطق سفر می‌کنند.

این آثار گاهی مربوط به تاریخ گذشته ملل مختلف بوده و گاهی نیز به واسطه هنرمندان خوش‌ذوق، آثار بی‌بدیلی ایجاد می‌شود که باعث جذب گردشگران می‌شود.

این روند در کشور ما که دارای پیشینه تاریخی کهنی است، از سال‌های دور ادامه داشته، به‌صورتی که برخی از شهر‌های ایران به‌واسطه برخی از ابنیه تاریخی، شهرت جهانی دارد و گردشگران داخلی و خارجی به‌واسطه این آثار، حضور در ایران را در برنامه سفرهای خود قرار می‌دهند، اما جدای از آثار تاریخی که در کشور ما وجود دارد، در چند سال اخیر توجه خاصی به تولید و خلق آثار هنری شده و مسئولان کشور درصددند با استفاده از رشته‌های مختلف هنری، به شهر‌های مختلف کشور هویت ببخشند و ویژگی‌های هر منطقه را با استفاده از زبان هنر به بهترین شکل ممکن به مردم معرفی کنند.

شهر مقدس مشهد نیز به‌عنوان پایتخت معنوی کشور با پذیرایی از بیش از ۳۰ میلیون زائر در سال همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده و کمتر خانواده ایرانی را می‌توان یافت که برای یک بار هم که شده به مشهد سفر نکرده باشد.

از همین رو مدیران شهری مشهد از چند سال پیش برنامه ریزی‌های گسترده‌ای را انجام دادند تا زائران امام هشتم(ع) در کنار حضور در حرم مطهر بتوانند از دیگر جاذبه‌های گردشگری مشهد نیز بهره گیرند و در فرصت حضور در این شهر، خاطرات خوبی را به یادگار داشته باشند.

جدای از برنامه‌های فرهنگی و تورهای گردشگری که همه ساله در برنامه‌های شهرداری مشهد وجود دارد، ساخت نماد‌های مناسبتی، خصوصا در ایام نوروز در دستور کار مسئولان شهرداری قرار گرفته و کار گروه ویژه‌ای نیز برای این منظور در شهرداری مشهد تشکیل شده است.

نماد‌های نوروزی که چند سالی است در مشهد ساخته شده علاوه بر زیبایی بخشی به شهر مشهد، خاطرات خوشی را نیز برای شهروندان و زائران رقم زده، به‌صورتی که عکس‌های یادگاری در کنار نماد‌های نوروزی در آلبوم خاطرات شهروندان و زائران به ثبت رسیده و بعد از گذشت چند سال، شهروندان در این ایام منتظرند تا در کنار نماد‌های جدید عکس یادگاری بگیرند.

جدای از شهروندان مشهدی، مسافران نیز استقبال خوبی از آثار هنری شهر داشته و در مواجهه با این آثار سعی می‌کنند با گرفتن عکس یادگاری، خاطرات خوش حضور در شهر مشهد را برای همیشه در آلبوم عکس خانوادگی خود ثبت کنند.

مینو حسنی