نزدیک شدن به امکان پیش بینی زلزله

زلزله و پیش بینی آن موضوعی است که هیچ وقت داغی خود را از دست نمی دهد روزی نیست که سایت های خبری را مرور کنی و خبری در این ارتباط به چشمت نخورد خبرهایی از وقوع زلزله و اخباری درباره پیشرفت هایی در علم زلزله شناسی که روزی روزگاری منجربه پیش بینی وقوع زمین لرزه و مانع فجایع بزرگ خواهد شد

در ایران نیز سازمان ها و موسسات مختلف از جمله سازمان زمین شناسی کشور برنامه هایی را در این زمینه در دستور کار خود دارند. تهیه نقشه لرزه زمین ساخت کل کشور، بررسی روی گسل ها و مطالعاتی درباره تغییرات میدان مغناطیسی زمین و بسیاری دیگر از زمینه های مطالعاتی به وسیله محققان و متخصصان سازمان زمین شناسی انجام گرفته است که یکی از جدیدترین موارد آنها ساخت دستگاه ثبت پیش نشانگرهای زلزله و انجام مراحل آزمایشی این دستگاه است.با وجود این متخصصان بر این باورند که هنوز هم امکان پیش بینی قطعی زلزله وجود ندارد. گسترش مطالعات و تحقیقات زمین شناسی و به دنبال آن اکتشافات ژئوفیزیک در تمام نقاط کشور در کاهش حجم مخاطرات از جمله زلزله بسیار با اهمیت است.مهندس ابراهیم شاهین ، رئیس بخش اکتشافات ژئوفیزیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور هدف از اجرای اکتشافات ژئوفیزیکی را مطالعه خواص فیزیکی زمین می داند: تعیین وضعیت محل ساختگاه های سازه های مختلف و تشخیص محل گسل ها، تعیین ضخامت آبرفت و عمق سنگ کف و وضعیت آبهای زیرزمینی ، بررسی منابع زمین گرمایی ، ردیابی تونل های زیرزمینی و تعیین محل حفره های آبی ، مطالعات باستانشناسی و اکتشافات معادن فلزی و غیرفلزی از جمله اقداماتی است که به وسیله بخش اکتشافات ژئوفیزیکی این سازمان به اجرا در می آید.وی مهمترین روشهای کاربردی معمول در این زمینه را شامل استفاده از دستگاه های گرانی سنجی ، مغناطیس سنجی و مقاومت سنجی ذکر می کند و می گوید: با کمک این روشها می توان به ترتیب در زمینه اندازه گیری میدان ثقل زمین ، میدان مغناطیسی زمین و اندازه گیری میزان مقاومت الکتریکی زمین اطلاعات ارزشمندی جمع آوری کرد که در حال حاضر سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با مجهز بودن به این تجهیزات و دستگاه ها توانسته است گام موثری برای گسترش فعالیت های اکتشافی در ارتباط با مطالعات ژئوفیزیکی زمین بردارد.

رئیس اکتشافات ژئوفیزیک سازمان زمین شناسی ، افزایش زمین لغزش ها و فروچاله ها را در مناطق مختلف کشور هشدار دهنده می خواند و خاطرنشان می کند: اثر برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی در مناطق مختلفی از کشور مثل استان کرمان و همدان ، زمین با نشست مواجه شده است که در صورت استمرار می تواند برای سازه ها و مناطق مسکونی و شهری و در کل برای زیست محیط بسیار خطرناک باشد.ضمن برخورد با متخلفان ، با اجرای سیاستگذاری های مناسب در زمینه روش استفاده صحیح از منابع آبی می توانیم در کاهش بروز مخاطراتی از این دست سهیم باشیم.

چگونه می توان زلزله را پیش بینی کرد؟روشهای متعددی در بررسی و مطالعه گسلهای بزرگ و علت وقوع زمین لرزه ها وجود دارد که تاکنون هیچ یک به عنوان روشی قطعی برای پیش بینی زمان وقوع زلزله شناخته نشده است.دکتر مرتضی طالبیان ، رئیس گروه لرزه زمین ساخت سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور معتقد است : فعالیت هایی که به طور یکنواخت از سوی کارشناسان لرزه زمین ساخت انجام می شود، مطالعه زمین لرزه های صورت گرفته ، مطالعه گسلهای مسبب زمین لرزه ها و در نهایت پیش بینی مکانی زمین لرزه هاست که برای انجام این فعالیت ها روشهای متعددی نیز وجود دارند.وی با بیان این که ممکن است یک گسل در فاصله زمانی کوتاهی که مطالعات انجام می شود فعالیت چندانی نداشته باشد، گفت : مطالعات باید به طور مستمر و به روشهای گوناگون انجام شود و به همین منظور در دو دهه اخیر شبکه ای از نقاط به منظور رفتارسنجی روی گسل های اصلی پیرامون شهرهای بزرگ ایجاد شده که به وسیله دستگاه های نقشه برداری حرکت احتمالی این گسل های بزرگ مورد بررسی قرار می گیرد.دکتر طالبیان با بیان این که شبکه های موجود تاکنون هیچ حرکتی را مبنی بر وجود هشداری جدی درخصوص وقوع زمین لرزه احتمالی این گسل ها نشان نداده اند، می گوید: این که نشانه ها و حرکات خاصی از گسل های مورد بررسی دریافت نشده دلیل بر امنیت کامل این مناطق و خطرآفرین نبودن این گسل ها نیست و باید با استفاده از روشهای دیگر شناسایی مطالعات و بررسی ها را کامل تر کرد تا به نتایج مطلوب تری دست یافت.یکی دیگر از روشهای بررسی گسل ، بهره گیری از شبکه های لرزه نگاری است. یک سری دستگاه های لرزه نگاری برای مدتی محدود در پیرامون گسل یا منطقه خاصی قرار می گیرد و خرده لرزه های انجام شده توسط گسلها را به ثبت می رساند که از آن می توان اطلاعاتی را درباره روند و چگونگی جنبش احتمالی گسل ها به دست آورد که البته این شبکه ها براساس نیاز احساس شده طراحی می شوند و دایمی نیستند. رئیس گروه لرزه زمین ساخت سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان این که ایجاد شبکه دایمی لرزه نگاری کشور به عهده موسسه ژئوفیزیک است ، اضافه می کند: سازمان زمین شناسی مشخصات گسلهای مسبب زلزله را تعیین می کند و شبکه های لرزه نگاری موقت ، تنها به این منظور مورد استفاده قرار می گیرند. روش ریخت زمین ساختی و سن یابی نیز از دیگر روشهای مطالعه گسلهاست.براساس روش ریخت زمین ساختی ، عوارض پیرامون یک گسل مطالعه شده و بر همین اساس فعال بودن گسل مورد نظر تعیین می شود که این روش در مطالعه برخی گسلهای زاگرس و خاور ایران به شکل مطلوب استفاده شده است. گفتنی است از دیگر روشهای موجود در شناسایی گسلها روش پارینه لرزه شناختی است که در حال حاضر با حفر ترانشه هایی در عرض گسلهای منطقه البرز در دست اجراست.دکتر محمدرضا قاسمی ، مدیر بخش زمین شناسی منطقه ای سازمان زمین شناسی کشور در این باره عنوان می کند: در این طرح تحقیقاتی با بررسی گسلهای منطقه البرز، شناسنامه اطلاعات لرزه ای این منطقه شامل فهرست گسلهای موجود، طول گسلها و ساز و کار لرزه ای و سوابق و مشخصات زمین لرزه های ایجاد شده به وسیله هریک از آنها تهیه شده که از این اطلاعات می توان برای محاسبه دوره بازگشت زمین لرزه ها استفاده کرد.شناسایی و تعیین سن رسوبات در ارتباط با جنبش گسلها و همچنین مطالعات لرزه شناسی جزو دیگر روشهای موجود شناسایی گسلهاست که باید گفت هیچکدام از روشهای ذکر شده به تنهایی و به طور مستقل نمی توانند اطلاعات کاملی را در زمینه فعالیت گسلها ارائه کنند و در نهایت باید با تلفیق تمام روشها فعالیت گسل ها را به طور دقیق شناسایی کرد.دستگاهی که شاید در آینده زلزله را پیش بینی کند

یکی از روشهای پیش بینی زلزله ، استفاده از تغییرات میدان مغناطیسی ، پیش از وقوع زمین لرزه است که این تغییرات می تواند کارشناسان را در مطالعه هر چه بهتر مکان و زمان احتمالی زلزله یاری رساند.مهندس کوروش لطیفی ، کارشناس گروه لرزه زمین ساخت سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می گوید: دستگاهی که در سازمان زمین شناسی تهیه شده در چند نقطه از امتداد گسلها نصب می شود، که فعلا برای شروع ، گسل شمال تهران برای مطالعات اولیه در نظر گرفته شده است.

در این دستگاه یا دستگاه مغناطیس سنج ، ۳عدد سنسور با ابعاد ۲متر در ۸۰سانتی متر وجود دارد، که علت ابعاد بزرگ این سنسورها بالا بردن حساسیت آن نسبت به تغییرات میدان مغناطیسی زمین است.این سنسورها در سه جهت شرق به غرب و شمال به جنوب و در راستای قائم نصب می شود که اغتشاشات مغناطیسی را در سه جهت ثبت کرده و به طور همزمان از سوی آنتن های نصب شده به سازمان زمین شناسی برای مطالعه و بررسی انتقال می یابد.لطیفی با بیان این که در تهیه دستگاه مغناطیس سنج ابتکار عملهایی صورت گرفته ، اضافه می کند: دستگاه نسبت به مغناطیس سنج های موجود برتری قابل توجهی دارد و به لحاظ عمق یکصدمتری که دستگاه در آن نصب می شود، اطلاعات دقیق تری نیز می توان از آن دریافت کرد.این دستگاه شامل گیرنده اولیه ، تقویت کننده ، گیرنده بعدی که در سازمان زمین شناسی نصب شده و در نهایت ، قسمت کامپیوتر است که اطلاعات حاصل را به ثبت می رساند. گفتنی است تهیه طرح این دستگاه را مهندس کوروش لطیفی کارشناس گروه لرزه زمین ساخت تهیه کرده و طراحی آن را مهندس بهروز امینی از گروه سنگ شناسی و متخصص الکترونیک قطعات الکترونیکی ، انجام داده اند.

سازمان زمین شناسی نیز برای ساخت و تجهیز دستگاه بودجه ای را در اختیار آنان قرار داده است. قطعه زمینی نیز در تله کابین توچال بین ایستگاه ۱و ۲برای انجام عملیات فعالیت های حفاری و نصب دستگاه در عمق ۱۰۰متری در نظر گرفته شده است.کار این دستگاه پیشگویی زلزله نیست ، بلکه فقط می تواند میزان جابه جا شدگی و فعالیت گسل ها را در آینده و دربازه زمانی خاصی پیش بینی کند.فعالیت این دستگاه فعلا در حد آزمایشی است که در صورت موفقیت آمیز بودن آن و جمع آوری اطلاعات برای بررسی های بیشتر در آینده می توان از این اطلاعات در راستای پیش بینی زمین لرزه بهره برد.البته این اطلاعات هنوز در مراحل اولیه است و پیش بینی دقیق ، زمان زمین لرزه در حال حاضر امکانپذیر نیست. مطمئنا تمامی اقدامات متخصصان این سازمان و دیگر موسسات کشورمان در ارتباط با زلزله و بررسی آن براساس یک هدف صورت می گیرد و این که روزی بتوان زلزله را صددرصد پیش بینی کرد.