هدر رفت اوقات فراغت دانش آموزان

میلیون ها ساعتی که از دست می رود

اوقات فراغت تابستان، آن آش دهان‌سوزی نیست که در طول سال، آموزش و پرورش و دیگر نهادهای مسوول غنی کردن این اوقات از آن دم می‌زنند و برایش برنامه می‌چینند، چون با تعطیل شدن مدارس و آزاد شدن وقت دانش‌آموزان، باز هم آمارها و برآوردها از به هدر رفتن بخش زیادی از این زمان‌ها حکایت دارد.

بی‌بهره ماندن نزدیک به ۴۰ درصد دانش‌آموزان از برنامه‌های اوقات فراغت، حکایت تلخی است که این بار احمد خلیلی دبیرکل اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان آن را روایت می‌کند؛ همان کسی که معتقد است نشستن پای تلویزیون و پرداختن به بازی‌های رایانه‌ای سهم قابل توجهی در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان دارد.

او در گفت‌وگویش با جام‌جم تاکید دارد که وقتی می‌گوییم ۴۵ نهاد به صورت مستقیم بر اوقات فراغت دانش‌آموزان تاثیر دارند دیگر نباید برای تعطیلات تابستان دغدغه داشت، در حالی که آمارهای رسمی نشان می‌دهد در دوران فراغت تابستانی دانش‌آموزان، تخلفات ویژه در گروه سنی نوجوان و جوان ۲۰ درصد افزایش می‌یابد.

خلیلی که قصد دارد با بیان این جملات، فقدان سیاستی واحد برای اوقات فراغت دانش‌آموزان را گوشزد کند با بیان این‌که پای تلویزیون نشستن و غرق شدن در بازی‌های رایانه‌ای هیچ کمکی به هویت‌بخشی دانش‌آموزان و آموختن مهارت‌های زندگی نمی‌کند، بوضوح سیاست‌های وزارت آموزش و پرورش را به چالش می‌کشد، چرا که مسوولان این وزارتخانه تا واپسین روزهای خرداد ماه هر سال، از برنامه‌های جامع خود برای غنی کردن زمان‌های بیکاری دانش‌آموزان سخن می‌گویند اما در عمل چیزی جز بازماندن گروه وسیعی از دانش‌آموزان از برنامه‌های اوقات فراغت به چشم نمی‌آید.

● آنها که می‌روند، آنها که می‌مانند

دانش‌آموزان خانواده‌های متمول یا خانواده‌هایی که همواره در سبد هزینه‌های خانوار، جایی نیز برای اوقات فراغت فرزندان باز می‌کنند، حتما همان‌هایی هستند که از برنامه‌هایی که وزیر آموزش و پرورش و معاون پرورشی‌اش که در آستانه تابستان از آنها یاد کردند، استقبال می‌کنند.

خرداد امسال حسین هژبری، معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش که از ایجاد ۳۰ هزار پایگاه تابستانی در سراسر کشور خبر می‌داد، اعلام کرد که دانش‌آموزان می‌توانند در زمینه‌های قرآن و عترت، فرهنگی، علمی، هنری، پژوهشی، ورزشی، گردشگری، توانمندسازی، مهارت‌آموزی، سازندگی و زیباسازی محیطی و فضای مجازی ثبت‌نام کنند و همگام با سیاست‌های وزارت آموزش و پرورش در جهت مهارت‌آموزی و رشد روحیه نوآوری و خلاقیت گام بردارند.

همزمان، حمیدرضا حاجی‌بابایی وزیر آموزش و پرورش نیز با تشریح ۱۱ سیاست این وزارتخانه برای اوقات فراغت دانش‌آموزان به گونه‌ای سخن گفت که به نظر می‌رسید امسال در حرکتی جهشی و متفاوت با سال‌های قبل، فرهنگسازی برای حمایت از تولیدات داخلی در بین دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان کلید بخورد.

در واقع در زمان اعلام برنامه‌های ویژه تابستان، تاکید عمده وزیر بر طراحی برنامه‌هایی بود که رشد روحیه خلاقیت، ابتکار، نوآوری، تقویت اعتماد به نفس، خودباوری و کارآفرینی را نوید می‌داد، یعنی اتفاقاتی که با پرسه زدن هر روزه دانش‌آموزان بی‌برنامه در کوچه‌ها و خیابان‌ها تفاوتی فاحش داشت.

بی‌شک دانش‌آموزانی که از برنامه‌های غنی‌سازی اوقات فراغت استقبال می‌کنند، همان‌هایی هستند که به واسطه داشتن خانواده‌هایی فرهنگ‌دوست و خواهان ترقی، در کلاس‌های مختلف تابستانی شرکت می‌کنند و مانع به بطالت گذشتن اوقات تابستان می‌شوند.

در واقع این گروه از دانش‌آموزان حتی اگر وزارت آموزش و پرورش برایشان برنامه‌ای تدوین نکند به صورت خودکار، راهی کلاس‌های مختلف می‌شوند تا از فراغت روزهای تابستان برای توانمندسازی خود استفاده کنند.

پس دغدغه اصلی مربوط به دانش‌آموزانی است که یا فرهنگ استفاده بهینه از اوقات فراغت، در خانواده‌شان نهادینه نشده یا به سبب فقر اقتصادی و محروم بودن منطقه زندگی‌شان از این قافله عقب می‌مانند و در زمره همان کسانی قرار می‌گیرند که آمار ۴۰ درصدی افراد بی‌بهره از برنامه‌های اوقات فراغت را تشکیل می‌دهند.

در این میان، جذاب نبودن برنامه‌های اوقات فراغت نیز موضوعی است که نباید از نظر دور باشد. اغلب کلاس‌های مربوط به تابستان با ذائقه دانش‌آموزان همخوانی ندارد و به آن طور که احمد خلیلی می‌گوید با ذات اوقات فراغت نمی‌خواند.

او که معتقد است برنامه‌های دوران فراغت باید با آموزش‌های اجباری که خاصیتی خشک و غیرجذاب دارد فرق کند، می‌گوید: این مشکل هم از ناحیه خانواده‌ها و هم از ناحیه برنامه‌ریزان نشأت می‌گیرد، چون خانواده‌ها بچه‌ها را در کلاس‌هایی ثبت‌نام می‌کنند که در ابتدا به ظاهر، شمایلی اوقات فراغتی دارد و بتدریج به کلاس‌های اجباری تبدیل می‌شود (مثل کلاس کامپیوتر) و برنامه‌ریزان نیز برنامه‌هایی را تعریف می‌کنند که از جنس ذائقه دانش‌آموزان نیست، در حالی که ما باید نیازها و ذائقه‌ها را به هم گره بزنیم و در جهت اهداف تربیتی گام برداریم.

به گفته او، همین دیدگاه باعث می‌شود تا برنامه‌ریزان گمان کنند که برنامه‌های سودمندی طراحی کرده‌اند و چون نظارتی نیز در میان نیست و اثربخشی برنامه‌ها بر دانش‌آموزان نیز بررسی نمی‌شود هر سال همان برنامه‌ها تکرار شود و نتیجه‌ای نیز عاید دانش‌آموزان و جامعه نشود.

این کارشناس، کمبود امکانات و فضاهای ورزشی و تفریحی را از علل دیگر رونیاوردن دانش‌آموزان به برنامه‌های اوقات فراغت می‌داند و می‌گوید: تجربه کشورهای مختلف دنیا نشان می‌دهد که آنها با تغییر شیوه‌ها، گذران اوقات فراغت را کم هزینه و جذاب می‌کنند که ما نیز با الگوگیری از آنها و طراحی اردوهای جهادی (که هزینه زیادی دربرندارد و باعث ایجاد سرمایه‌های مادی و معنوی می‌شود) تا حدی به این سمت حرکت کرده‌ایم، اما واقعیت این است که این تغییر شیوه‌ها، کافی نیست و باید در تمام برنامه‌ها اعمال شود.

● میلیون‌ها ساعتی که از دست می‌رود

تابستان با تعطیلات طولانی‌اش می‌تواند یک فرصت باشد اما حالا برای بسیاری از دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان به یک تهدید تبدیل شده است.

آمارهای وزارت آموزش و پرورش نشان می‌دهد که حدود ۹ میلیون دانش‌آموز در کشور وجود دارند که اگر آمار بی‌بهره ماندن حدود ۴۰ درصد آنها از برنامه‌های اوقات فراغت دقیق باشد، می‌توان نتیجه گرفت که بیش از یک سوم و کمتراز نیمی از این تعداد، فراغتی بی‌برنامه دارند که اگر برنامه‌ای برای آن چیده نشود بی‌شک تبعات اجتماعی و فرهنگی به بار خواهد آورد.

در واقع اگر یک دانش‌آموز به مدت سه ماه، اوقاتش به بطالت بگذرد یعنی طی ۹۰ روز، ۲۱۶۰ ساعت بدون برنامه داشته باشد در بهترین حالت اگر به سمت کارهای خلاف هم کشیده نشود در این زمان مهارت و آگاهی ای نیز عایدش نخواهد شد.

حالا اگر این عدد را در تعداد کل دانش‌آموزان بی‌بهره از برنامه یعنی حدود چهار میلیون نفر ضرب کنیم خواهیم دید که گذشت هر روز تابستان برای این خیل عظیم، چه زیانی از بابت هدر رفت زمان و انرژی که می‌تواند صرف کارهای سودمند شود، دارد.

مریم خباز