انتقاد با زبان خوش

بزرگ ترها اغلب با پرسش های نیشدار خود از بچه ها انتقاد می کنند

بزرگ‌ترها اغلب با پرسش‌های نیشدار خود از بچه‌ها انتقاد می‌کنند. بچه حالت دفاعی به خود می‌گیرد و مجبور می‌شود رفتارش را توجیه کند. به گفته فریتزپرلز کارشناس مسائل انسانی، اگر علامت سوال را سر و ته کنیم، به قلاب تبدیل می‌شود و هنگامی که از کسی با لحن کنایه‌آمیز سوال می‌کنید، در واقع دارید او را به قلاب می‌اندازید تا واکنش دفاعی در پیش بگیرد. اگر قبل از مطرح کردن سوال خود، مساله را خوب در ذهنتان بررسی کنید، درمی‌یابید که آیا دارید او را به قلاب انتقاد آویزان می‌کنید یا واقعا قصد کمک به او را دارید.

به کار بردن پرسش‌های ترغیبی به جای پرسش‌های چنگکی، به حفظ شخصیت شنونده کمک می‌کند و او را تشویق می‌کند که مسوولیت کارهای مثبت را به عهده بگیرد و عادت به حل مشکلات را در خود پرورش دهد.

● رهنمودهایی برای طرح سوال

۱) هنگام طرح یک سوال انتقادی، توجه داشته باشید باید «طعمه ترغیب» را آویزان کنید نه «چنگک» را.

۲) سوالات را با محتوای ذهنی بچه مرتبط کنید، در غیر این صورت به جای آن که تفکر سازنده را برانگیزید، آن را مسدود می‌کنید.

۳) اگر بچه نمی‌تواند به پاسخ مورد نظر برسد، کمکش کنید. با این کار، شخصیت و غرور او را حفظ خواهید کرد.

۴) وقتی کودکی به پرسش‌های شما پاسخ سازنده‌ای می‌دهد، با کلمات مثبت و تاییدآمیز مانند «درست است...» و «آفرین...» او را ترغیب و یاری کنید.

● انتقاد از طریق بازی

بازی ساختن از انتقاد، تکنیک موثری در تشویق کودکان به تغییر رفتارشان می‌باشد. کودک با پاسخ مثبتی که به انتقاد می‌دهد، بازی را می‌برد و بازی آنقدر ادامه می‌یابد تا آن که رفتار جدید که مورد نظر است، عادی و روزمره می‌شود.

مثال: «پس از این که بچه‌ها دندان‌هایشان را مسواک زدند، ما وانمود می‌کنیم که دندانپزشک هستیم و داریم دندان‌های آنها را «معاینه» می‌کنیم. می‌گوییم «اینجا را خوب مسواک زده‌ای» یا «آنجا را یادت رفته» در حالی که عملا داریم مسواک زدن را تکرار می‌کنیم.

● نخست تحسین، بعد انتقاد

گاه می‌توانید ذهن کودک را برای قبول انتقاد آماده کنید، به این ترتیب که ابتدا از رفتار خوب تعریف کنید، سپس رفتار مورد ستایش را به رفتاری که مورد انتقادتان است، ربط دهید.

مساله مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که تعریف و تمجید باید طبیعی جلوه کند و نشان دهنده آگاهی و توجه والدین نسبت به رفتار کودک باشد. آنها ستایش غیر واقعی را نوعی چاپلوسی زیرکانه تلقی می‌کنند، بنابراین اعتباری برای آن قائل نمی‌شوند.

● رهنمودهایی برای به کارگیری روش اول تحسین، بعد انتقاد

۱) از چیزی تعریف کنید که برای فرزندتان مهم باشد.

۲) تعریف نه تنها باید صمیمانه باشد، بلکه باید بتوان آن را مستقیما به رفتار مورد انتقاد ارتباط دارد.

● گوشزد کردن عواقب کار

حفظ غرور و شخصیت کودک یا نوجوان، عامل مهم دیگری در ایجاد حالت انتقادپذیری در اوست. گوشزد کردن عواقب سوءعادت یا رفتار ناپسند ممکن است به کودک کمک کند تا دریابد که اگر رفتار ناپسندش را ادامه دهد، ضررش متوجه او خواهد شد.

● رهنمودهایی برای گوشزد کردن عواقب کار

۱) نگذارید اجرای این تکنیک به جر و بحث کشیده شود. انتقاد کننده باید وضع بی‌طرفی را به خود بگیرد.

۲) تاکید کنید گرچه این عواقب رخ خواهد داد، اما چنانچه رفتارش را تغییر دهد، وقوع آن نتایج، حتمی نخواهد بود.

۳) کودک را مطمئن سازید که عواقب کار برای او مهم است نه برای شما.

۴) گفته‌هایتان باید کوتاه باشد و شکل «سخنرانی» به خود نگیرد.

۵) این تکنیک درخصوص کودکان بالاتر از ۸ سال تاثیر بیشتری دارد. کودکان در این سن بهتر می‌توانند بین رفتار کنونی و نتایج آتی آن ارتباط برقرار سازند.

● استفاده از شوخی و طنز

تنش‌های حاصل از انتقاد کردن یا انتقاد شنیدن را می‌توان با اندکی شوخی تخفیف داد. زمان و چگونگی کاربرد این تکنیک به توانایی پدر و مادر یا معلم در تلفیق شوخی و انتقاد با یکدیگر بستگی دارد. روش دیگری برای تلفیق طنز و انتقاد استفاده از «تایید معکوس» است. یعنی با تایید مورد نابه‌جابی که تغییر آن مورد نظر شماست، نادرست بودن آن را نشان می‌دهید.

● رهنمودهایی برای به کار بردن شوخی و طنز در انتقاد

۱) مطمئن شوید گفته شما شوخی است، نه کنایه. کودک از کنایه چنین برداشت می‌کند که دارید به او می‌خندید نه آن که با او می‌خندید.

۲) اطمینان حاصل کنید که شوخی به اهمیت انتقاد لطمه‌ای نمی‌زند.

● نتیجه‌گیری

بیشتر والدین دائما از فرزندان خود به طرزی غیرموثر انتقاد می‌کنند و بسیاری از آنها، واقعا از آنچه می‌کنند، آگاهی ندارند انتقادهای دوران کودکی چنان که صحیح و سازنده نباشند می‌توانند روی کودک اثرات مخرب داشته باشند. انتقادهای غیراصولی، غیرسازنده موجب ایجاد الگوها و واکنش‌های عاطفی بیمارگونه‌ای مانند گریه، خشم، اضطراب و زودرنجی کودکان می‌شود. کودکی که پیوسته و به طور مخرب مورد انتقاد قرار می‌گیرد، با میل به بدی کردن، با اندوهی مبهم و با این احساس بار می‌آید که دنیایی که در آن زندگی می‌کند، دنیای تکرار اشتباهات است.

هری استاک سولیوان، متخصص روان درمانی می‌گوید کودکی که مورد انتقاد قرار می‌گیرد، احساسی را در خود می‌پرورد به نام «من = بد». کودکانی که در سنین قبل از مدرسه هستند اگر والدینشان جزو این گونه انتقادکنندگان باشند، ممکن است به تعبیر سولیوان «بدخواه» بار بیایند. آنها برای توجیه خودشان پیوسته به جستجوی جنبه‌های منفی شخصیت دیگران مشغولند. برای پیشگیری از تخریب کودکان بر اثر انتقادهای ناپخته، لازم است والدین هنر ایجاد ارتباط موثر با فرزندان خود را بیاموزند و با بهره‌گیری از شیوه‌های صحیح کودکان خود را راهنمایی کنند.