آش همان آش و کاسه همان کاسه

به خیال خودت سوار اتوبوس های خصوصی شده ای, اما علت استقبال اینچنینی از اتوبوس های ریالی را نمی دانی, اتوبوس مملو از مسافر است دیگر گذشت آن زمانی که شعار می دادند, «ایستادن روی پله اتوبوس ممنوع »

به خیال خودت سوار اتوبوس‌های خصوصی‌شده‌ای، اما علت استقبال اینچنینی از اتوبوس‌های ریالی را نمی‌دانی، اتوبوس مملو از مسافر است؛ دیگر گذشت آن زمانی که شعار می‌دادند، «ایستادن روی پله‌ اتوبوس ممنوع!»

حالا با شنیدن این شعار لبخند می‌زنی و کنار مسافر دیگری روی آخرین پله اتوبوس ریالی می‌ایستی، سر و صدا می‌شنوی، انگار قسمت‌ خانم‌ها ولوله به پا شده؛ یا همدیگر را هل می‌دهند یا از یکدیگر تقاضا می‌کنند که جلوتر بروند و کمی مهربانانه‌تر بایستند؛ اما دیگر دوستانه ایستادن در اتوبوس‌های ریالی معنا ندارد.

تقاضا بالاست؛ تقاضایی از سر دلشوره برای دیر نرسیدن و تاخیر نخوردن در سر کار، دانشگاه، مدرسه، انجام کارهای روزمره و... جنس این تقاضا سر و دست شکستن برای سوار شدن به اتوبوس‌‌های خصوصی نیست.

تقاضایی از سر اجبار و از نوع مچاله شدن درون اتوبوس‌های خصوصی آن هم با پرداخت کرایه ۱۵۰ تومانی است، تقاضایی که از ضعفی به نام کمبود ناوگان حمل و نقل عمومی نشأت می‌گیرد.

● خداحافظی با پرده و فرش قرمز

۵ سال از زمانی که پای اتوبوس‌های ریالی به ناوگان حمل و نقل عمومی شهرمان باز شد می‌گذرد، از پهن بودن قالیچه‌های قرمز رنگ و پرده‌های رنگارنگ در اتوبوس‌های ریالی ذوق می‌کردند و گاهی هم که باد خنک کولرها به صورتشان می‌خورد و برای سفر مجدد با اتوبوس‌های ریالی در روزهای آینده، در ذهن خود نقشه می‌کشیدند‌.

اما حالا به جای آن که برای استقبال روزافزون مردم از اتوبوس‌های خصوصی برنامه‌ریزی‌ و کاستی‌ها برطرف شود، کیفیت خدمت‌رسانی در آنها روز‌به‌روز نامطلوب‌تر می‌شود.

پرده‌ها به بهانه انتقال ویروسی مانند و با در تهران جمع شده و بعد از رد شدن خطر، مجدد نصب نشده است؛ سطل‌های زباله کوچکی که در زیر هریک از صندلی‌‌ها جانمایی شده بود ناپدید شده و دیگر از قالیچه‌های یکدست و قرمز پهن شده در کف اتوبوس‌ها خبری نیست.

کولرها نیز به دلیل آن که موتور اتوبوس کشش لازم را ندارند روی مردم خاموش شده‌اند و تنها در برخی مسیرها که اغلب در شمال شهر هستند، روشن بوده و تعداد کمی از مردم را راضی نگه داشته است.

شنیدن صحبت شهروندان در مورد وضعیت فعلی خدمت‌رسانی در اتوبوس‌های ریالی نیز جای تامل دارد.

حتما شما هم این ضرب‌المثل را شنیده‌اید که گفته‌اند: «شنیدن کی بود مانند دیدن»

اگر مسوولان شرکت واحد اتوبوسرانی و حتی صاحبان شرکت‌های خصوصی، سوارشدن بر این اتوبوس‌ها را به ماشین شخصی کولردار خود یا ماشین‌های گشت شرکت واحد ترجیح داده و در ساعت اوج ترافیک از این وسیله برای رفت‌وآمد یا نظارت میدانی از این اتوبوس‌ها استفاده کنند بخوبی به مشکلات آن واقف می‌شدند و حال با گذشت ۵ سال از آغاز خدمت‌رسانی این اتوبوس‌ها، شاهد افت کیفیت و وجود مشکلات فراوان آنها در سیستم حمل و نقل عمومی نبودیم.

دانشجویی که روزی ۲ بار از میدان منیریه تا ونک را با اتوبوس‌های خصوصی طی می‌کند، می‌گوید که چطور همیشه مجبور است در میان مسافران له شود یا در آخرین پله اتوبوس بایستد تا زودتر به مقصد برسد.

او تجربه‌های ناخوشایندی از ماندن پایش لای در اتوبوس‌ها نیز داشته و توضیح می‌دهد: اغلب راننده‌های بخشی‌ خصوصی یا عجله دارند که هر چه سریع‌تر در اتوبوس‌ را آن هم بدون توجه به آینه ببندند و راهی شوند یا آن که در ابتدای مسیر به حدی معطل می‌کنند تا روی در و دیوار اتوبوس هم مسافر سوار شود.

● کیفیت ؛ واژه گمشده

دراین میان برخی شهروندان نیز معتقدند با گذشت چند سال از فعالیت اتوبوس‌های خصوصی در سامانه حمل و نقلی شهرها، این اتوبوس‌ها مدت‌هاست فقط کلمه خصوصی بودن را یدک می‌کشند و کیفیت خدمات‌دهی آنها مانند اتوبوس‌های بلیتی است.

کارمندی که هر روز با اتوبوس‌های ریالی در مسیر امام حسین ـ ولیعصر و بعکس تردد می‌کند می‌گوید: اوایل تمام راننده‌ها لباس فرم مخصوص می‌پوشیدند، اما متاسفانه کل شبکه اتوبوسرانی بخش خصوصی در این زمینه هماهنگ نیستند؛ اگرچه یک رنگ بودن مد نظر نیست، اما اکثر راننده‌ها در بسیاری از خطوط، لباس فرم را کنار گذاشته و اغلب با لباس عادی و نامناسب اقدام به رانندگی می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: سیستم اتوبوس‌های «ریالی و نوع خدمت‌رسانی آنها» تنها لفظ خصوصی گرفته و وقت زیادی از مردم می‌گیرد، چرا که باید طی مسیر و انتهای خط در یک صف عریض و طویل بایستیم تا کرایه پرداخت کنیم و این کار توسط خود راننده انجام می‌شود، اما اگر دریافت پول مانند اولین سال اجرای طرح، توسط کمک راننده انجام می‌شد، موجب اتلاف وقت طولانی مسافران نمی‌شد.

شهروند دیگری می‌گوید: هنوز معلوم نیست چه تفاوتی میان اتوبوس‌های دولتی با خصوصی وجود دارد؟ کیفیت اتوبوس‌های بلیتی با ریالی‌ها هیچ تفاوتی ندارد و تنها تفاوت موجود در رنگ اتوبوس‌هاست، وضعیت نظافت صندلی‌ها هم چه در اتوبوس‌های ریالی و چه در بلیتی چنگی به دل نمی‌زند.

● حکایت روزهای تعطیل

بسیاری از مسافران اتوبوس‌های خصوصی معتقدند شاید سوار شدن به این اتوبوس‌ها برای مسافت‌های طولانی به‌صرفه باشد، اما برای مسافری که قرار است تنها یک یا ۲ ایستگاه را تا رسیدن به مقصد با این اتوبوس‌ها طی کند، به صرفه نیست.

یکی از موارد گلایه مسافران نحوه خدمات رسانی اتوبوسرانی در روزهای تعطیل است.

فاصله زمانی طولانی تا رسیدن اتوبوس به ایستگاه یکی از این مواردی است که با راه‌اندازی اتوبوس‌های ریالی ابعاد دیگری به خود گرفته به طوری که حالا دیگر مسافران معترضند که چرا در روزهای تعطیل بیشترین تعداد اتوبوس‌هایی که به ایستگاه‌ها اعزام می‌شوند، ریالی هستند و شاید به همین دلیل بتوان روزهای تعطیل را روز داغ بودن بازار کار و کاسبی اتوبوس‌های ‌خصوصی نامید.

اما در مقابل این اظهارنظرها برخی شهروندان نیز هستند که اتوبوس‌های خصوصی را کمکی به افزایش ظرفیت ناوگان حمل و نقل عمومی می‌دانند.

خانم جوانی از وجود اتوبوس‌های ریالی فارغ از کاستی‌های آن، رضایت دارد و می‌گوید: این سیستم با وجود کاستی‌ها و مشکلاتش، قابل تحمل است و بعید می‌دانم اگر این اتوبوس‌ها وجود نداشتند، سیستم حمل و نقل عمومی جواب می‌داد. در واقع این سخن بسیاری از شهروندان است که معتقدند اگرچه کیفیت خدمات‌رسانی اتوبوس‌های خصوصی نسبت به اتوبوس‌های بلیتی مزیت چندانی ندارد، اما از آنجا که بسیاری از این اتوبوس‌ها جایگزین اتوبوس‌های بلیتی در برخی مسیرها شده‌اند، توانسته‌اند از حجم ازدحام مسافران درون ایستگاه‌ها کاسته و باری از دوش حمل و نقل عمومی شهر بردارند.

● خصوصی‌سازی به هر قیمتی

هرچند هنوز هیچ گزارش‌ مستندی از استقبال و رضایت شهروندان از وضعیت خدمات‌رسانی اتوبوس‌های خصوصی منتشر نشده است، اما مسوولان ترافیکی شهرداری همواره در پاسخ به انتقاداتی که در زمینه این اتوبوس‌ها مطرح می‌شود، تاکید می‌کنند: اتوبوسرانی موظف است در راستای اصل ۴۴ حدود ۶۰ درصد کل ناوگان را به بخش خصوصی واگذار کند و ۴۰ درصد باقیمانده را به ناوگان دولتی اختصاص دهد.

▪ نکته: برخی شهروندان معتقدند با گذشت چند سال از فعالیت اتوبوس‌های خصوصی در سامانه حمل و نقلی شهرها، این اتوبوس‌ها مدت‌هاست فقط کلمه خصوصی بودن را یدک می‌کشند و کیفیت خدمات‌دهی آنها مانند اتوبوس‌های بلیتی است

آنها معتقدند: در حال حاضر حدود ۳۴ درصد از کل ناوگان اتوبوسرانی خصوصی شده و اگر به سقف ۶۰ درصد نرسد، از سوی دستگاه‌های ناظر مواخذه می‌شوند.

این اظهارنظر و اعلام مواضع از سوی این مسوولان با وجود آن که می‌دانند و می‌بینند که رضایت مردم از اتوبوس‌های ریالی حداقلی است، همچنان قوت دارد و کمی‌‌نگری اولین و آخرین حرف و اقدامشان در این زمینه شده است.

در حال حاضر اتوبوس‌های بخش خصوصی با مبلغ ناچیز به راننده‌ها واگذار می‌شود، چرا که دولت ۵/۸۲ درصد از هزینه خرید یک اتوبوس را از سهم مردم و بیت‌المال پرداخت می‌کند و باز هم مردم بابت سوار شدن در این اتوبوس‌های بدون کیفیت که تفاوتی با اتوبوس‌های بلیتی ندارند، کرایه‌ می‌پردازند.

از سوی دیگر، اگرچه رانندگان اتوبوس‌ها اغلب درآمد خوبی هم طی یک ماه کسب می‌کنند، اما آن دسته از رانندگانی که در زیرمجموعه شرکت‌های خصوصی فعالیت می‌کنند، نارضایتی‌هایی نیز بابت پرداخت مبالغی به شرکت‌های تابعه خود دارند. در عین حال همچنان سهم مردم از این اتوبوس‌ها نارضایتی و گله‌مندی بوده است.

آنچه مشهود است این است که به هر حال وضعیت ناوگان اتوبوسرانی خصوصی در تهران بسیار مناسب‌تر از سیستم تاکسیرانی بخش خصوصی است، چرا که اتوبوس‌های ریالی با یک مبدا و مقصد مشخص و نرخ‌های معینی فعالیت می‌کنند و صدالبته این که فعالیت این‌گونه نیز بدون حاشیه صورت نمی‌گیرد و اعتراضات و نارضایتی مردم از نحوه خدمت‌رسانی در اتوبوس‌های ریالی همچنان به قوت خود باقی است.

● اشتیاق یا اجبار

رئیس‌ جامعه مهندسان حمل و نقل ایران، در این ارتباط به «جام‌جم» می‌گوید: متاسفانه با آغاز طرح اتوبوس‌های خصوصی در تهران پیش‌بینی شد که این اتوبوس‌ها نتوانند رضایت شهروندان را کسب کنند، اما در حال حاضر اجبار باعث شده که مردم از این سیستم استقبال و استفاده کنند.

دکتر ریاضی معتقد است: تجربه ثابت کرده که هیچ وسیله‌ای جای خودروی شخصی کولردار، آسایش و راحتی آن را نمی‌تواند بگیرد، حال باید فکری کرد تا اتوبوس‌ها جذاب و پرمزایا باشد تا مردم استفاده از این سیستم را به سوار شدن در اتومبیل شخصی خود ترجیح دهند؛ حتی اگر لازم است در این اتوبوس‌ها خدمات جالبی مانند ارائه قهوه، چای آماده یا روزنامه و مجله در نظر گرفته شود تا مفهوم اتوبوس خصوصی برای مردم جنبه‌ عملی بگیرد.

دبیر کمیته حمل و نقل عمومی انجمن فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف نیز می‌گوید: لازم است شرکت‌های خصوصی با یک برنامه‌ریزی جامع، به طور هفتگی یا ماهانه از مسافران نظرسنجی کرده و با جمع‌بندی نظرات آنان در مورد عملکرد خدمت‌رسانی اتوبوس‌ها آنها را اعمال کنند.

دکتر محمد رئوفی تاکید می‌کند: این حق مسافران است که از برنامه‌ زمان‌بندی حرکت اتوبوس‌ها و میزان انتظارشان در ایستگاه اتوبوس‌های ریالی باخبر باشند، اما متاسفانه چنین امکانی وجود ندارد.

● اتوبوس‌های ریالی افزایش می‌یابد

در حالی که برخی اظهارنظرها نشان از وجود نقطه ضعف‌هایی در سیستم خدمات‌دهی اتوبوسرانی خصوصی دارد، اما در چنین شرایطی مسوولان شهری و شورای شهر تهران از توسعه اتوبوس‌های ریالی در ناوگان حمل و نقل عمومی خبر می‌دهند.

سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به توسعه اتوبوس‌های ریالی در سطح شهر معتقد است که هنوز تا رسیدن به وضع مطلوب در حمل و نقل عمومی فاصله داریم.

به گفته خسرو دانشجو، از مدت‌ها قبل بحث اضافه شدن ظرفیت اتوبوس به ناوگان اتوبوسرانی مورد نظر مدیریت شهری بوده است و بر این اساس احداث خطوط پرسرعت یا همان بی.آر.تی نیز در دستور کار مسوولان شهرداری تهران قرار دارد.

● ضرورتی به نام افزایش کیفیت

هرچند ورود بخش خصوصی به عنوان یکی از راهکارهای توسعه ناوگان و ارتقای کیفیت خدمات‌دهی به مسافران در سیستم حمل و نقل عمومی کلانشهرها همواره مورد تاکید مسوولان حوزه ترافیک قرار دارد، اما نباید فراموش کرد که ورود بخش خصوصی به ناوگان حمل و نقل عمومی از آنجا که سرویس‌های خصوصی محسوب می‌شوند و نه عمومی، پس باید کیفیت خدمات‌رسانی آنها به مسافران نیز متناسب با هزینه‌ای که شهروندان بابت استفاده از خدمات این ناوگان پرداخت می‌کنند، باشد.

از سوی دیگر نظارت جدی‌تر شرکت اتوبوسرانی بر عملکرد شرکت‌های خصوصی اتوبوسرانی و نظارت بیشتر مجموعه شورای شهر در جایگاه نظارتی بالاتر و درخواست ارائه توضیحات از مسوولان شرکت اتوبوسرانی درخصوص مشکلات و نواقص موجود و حتی تخلفات احتمالی، ضرورتی است که مسوولان ذی‌ربط نباید از آن غافل شوند.

به نظر می‌رسد اگر قرار باشد ۶۰ درصد از ظرفیت حمل و نقل عمومی شهر تهران به اتوبوس‌های خصوصی اختصاص داده شود، در صورتی که نقاط ضعف موجود برطرف نشود بتدریج ماهیت این سیستم زیر سوال رفته و در حق شهروندانی که برای استفاده از این اتوبوس‌ها به جای بلیت کرایه نقدی پرداخت می‌کنند تا در مقابل لذت بهره‌مندی از خدمات با کیفیت را بچشند، اجحاف خواهد شد.

سمیه جاهد عطائیان