هویت ایرانی شایسته توجه است

عملکرد شبکه های برون مرزی رسانه ملی از زبان کارشناسان

رسانه‌های برون‌مرزی صداوسیما چگونه عمل کرده‌اند و برای روزآمدی، تاثیرگذاری و جریان‌سازی چه راهکارها و روش‌هایی پیش رو دارند؟ در فضایی که رسانه‌های غربی هویت ایرانی را هدف گرفته‌اند، رسانه‌ملی در حیطه فعالیت‌های برون‌مرزی چه روش‌هایی پیش رو دارد؟ دو کارشناس و فعال رسانه‌ای پیرامون ضرورت توجه به نیاز رسانه‌ای ایرانیان خارج از کشور و... اظهاراتی داشته‌اند که با هم مرور می‌کنیم.

● نوآوری، شرط بقای رسانه

مسلم سالاری، تهیه‌کننده تلویزیون که کار خود را از سال ۷۰ شروع کرده و تاکنون شاهد برنامه‌های گوناگونی از او در شبکه‌های داخلی و جهانی جام‌جم بوده‌ایم، می‌گوید: با توجه به این که رسانه‌های بیگانه به انهدام ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی مردم ایران می‌پردازند، برای تحقق حفظ و گسترش ارتباط با ایرانیان خارج از کشور به طور موقت و همچنین پیوند فرهنگی و هویتی با ایرانیانی که مقیم خارج هستند، شبکه جهانی جام‌جم می‌کوشد مروج فرهنگ غنی ایرانی و انتقال‌دهنده آن به نسل‌های بعدی از طریق ساخت و ارائه برنامه‌های مناسب باشد. در دهه ۷۰ که شبکه جهانی جام‌جم ۱ راه‌اندازی شد، برخی اهداف برای این شبکه برون‌مرزی تعریف گردید، ولی بتدریج حساسیت‌ها کم شد، به طوری که هم‌اکنون شاهد بازپخش برنامه‌های شبکه‌های داخلی در شبکه‌های جام‌جم هستیم و به این موضوع اندیشیده نمی‌شود سلیقه مخاطبان داخلی و مخاطبان ایرانی خارج از کشور متفاوت است و دیگر نمی‌توانیم با حرف‌های مدل دهه ۷۰ وارد دنیای رقابتی رسانه‌ای شویم. نوآوری، شرط بقا در بازار متکثر رسانه‌ای امروز جهان است؛ زیرا یکی از وظایف رسانه، سلیقه‌سازی است و این مساله‌ای است که باید سیاستگذاران رسانه به آن توجه بیشتری کنند و برنامه‌سازان بهتر است از پشتوانه علمی، تجربی و فنی برخوردار باشند.

سالاری در ادامه می‌گوید: من ۱۸ مستند در خارج ساخته‌ام، به کشورهای مختلفی سفر و با ایرانیان در مورد برنامه‌های شبکه‌های برون‌مرزی صدا و سیما تبادل‌نظر کرده‌ام. همگی در یک جمله اتفاق‌نظر داشته‌اند که عاشق ایران هستند، اما به دلیل شناخت کافی نداشتن از شرایط آنها بین برخی ایرانیان خارج کشور و ما فاصله ایجاد شده است. پس لازم است از محیطی که مخاطب در آن زندگی می‌کند، شناخت کافی داشته باشیم و برنامه‌ها هر چه بیشتر به سلیقه مخاطب نزدیک باشد. باید توجه داشته باشیم وظیفه رسانه، اقناع عالمانه و هنرمندانه افکار عمومی و مخاطبان است، یعنی اگر رسانه‌ای بتواند به اقناع عالمانه و هنرمندانه بپردازد، می‌تواند ادعا کند از طریق رسانه، راهبردهای ملی خود را عملیاتی کرده است، زیرا تبلیغات مستقیم و یکسویه موجب دلزدگی مخاطب می‌شود. از سویی باید در نظر داشت جهان‌بینی رسانه با جهان‌بینی مخاطب در تضاد نباشد، چرا که رسانه عضوی از هر خانواده محسوب می‌شود. پس باید با بیانی هنرمندانه و صمیمی، وارد فضای خصوصی خانواده‌ها شد تا بتوان میان آنها جایگاهی معتبر کسب کرد.

سالاری می‌گوید: بهتر است روی دو محور جذب نیروی متخصص و کارآمد و همچنین جذب بودجه بیشتر کار شود تا بتوان مخاطبان را با برنامه‌های قوی‌تری همراه کرد. او همچنین پیشنهاد می‌کند مانند دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، شوراهای طرح برنامه بیشتر تشکیل شود تا از طریق مشورت در اتاق‌های فکر، برنامه‌های باکیفیت‌تری ارائه گردد.

● ما متفاوت هستیم

دکتر رضا هادی، مدرس دانشگاه در رشته ارتباطات و مدیر کل ارتباطات و امور ایرانیان خارج از کشور شبکه جام‌جم در مورد مساله جذب مخاطب در رسانه‌های برون‌مرزی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: رسانه‌های دیداری برون‌مرزی صدا و سیما شامل دو بخش است که بخش اول برای ایرانیان خارج از کشور و فارسی‌زبان‌های دنیاست و بخش دوم به زبان‌های بین‌المللی برنامه پخش می‌کند. برمبنای ماموریتی که برای شبکه جام‌جم تعریف شده، اولویت، ایرانیان دور از وطن هستند و در مرحله بعد به فارسی‌زبان‌های جهان که بیشتر در کشورهای افغانستان، تاجیکستان و بخش‌هایی از قزاقستان و چین هستند، نیم‌نگاهی دارد. ارتباط رسانه و مخاطب، ارتباطی دوسویه است و یکی از پارامترهای رسانه، رضایتمندی مخاطب است و به دلیل گستردگی ایرانیان در سطح دنیا، برنامه‌های شبکه جهانی جام‌جم ۱ برای کشورهای اروپایی و مدیترانه، جام‌جم ۲ برای آمریکا و جام‌جم ۳ برای آسیا و اقیانوسیه تولید می‌شود.

او ادامه می‌دهد: برمبنای رصدی که انجام داده‌ایم، به این نتیجه رسیده‌ایم که رضایتمندی مخاطبان خارج از کشور در سطح جالب توجهی قرار دارد و حتی گاه از سطح رضایتمندی مخاطبان داخلی هم فراتر می‌رود. ما این آمار را از مخاطبان فعال برون‌مرزی دریافت می‌کنیم، چرا که مخاطبان شبکه‌های برون‌مرزی در تصمیم‌سازی‌ها مشارکت دارند و نظرات خود را با یک شماره تلفن بین‌المللی رایگان یا از طریق سامانه پیام کوتاه و ایمیل ارائه می‌کنند.

هادی می‌گوید: نظر مخاطبان در سه گروه درخواست‌کنندگان، انتقادات، تقدیر و تشکر دسته‌بندی می‌شود که در مورد شبکه‌های برون مرزی میزان تقدیر و تشکرها بیشتر است و این نشان‌دهنده جذب و رضایتمندی آنهاست. البته باید توجه داشت دیگر شبکه‌های فارسی‌زبان بیگانه، همگی در یک راستا برنامه‌سازی می‌کنند و دارای محوریت یکسان هستند و شبکه‌های برون‌مرزی ما، خوراک فرهنگی و رسانه‌ای متفاوتی به آنها ارائه می‌‌کنند. به عنوان مثال، مخاطب ایرانی با موسیقی و دکور سنتی ـ ایرانی مواجه می‌شود. یعنی چیزی که هیچ جای دیگری وجود ندارد و باعث شده ما متفاوت باشیم. به دلیل توجه به بنیان خانواده در میان ایرانیان خارج از کشور، از پخش سریال‌های فاخر ایرانی نیز به عنوان یک فرصت استفاده می‌شود؛ زیرا این برنامه‌ها همراستا با ماموریت شبکه جهانی جام‌جم است.

دکتر رضا هادی تصریح می‌کند رسانه باید در دو جهت عمل کند؛ اول افزایش توان تصویری و شنیداری با توجه به علایق و خواسته‌های مخاطبان و بعد پاسخگوی نیاز‌های او باشد و چون به این دو گزینه در برنامه‌های شبکه‌های جام‌جم پرداخته و درباره دستاوردهای علمی کشور نیز اطلاع‌رسانی می‌شود پس توانسته‌ایم در جهت فعال کردن مخاطبان در مواجهه با تبلیغات کاذب به اهداف خود برسیم و مخاطبان را نیز حفظ کنیم.

وی در مورد شبکه‌های بین‌المللی برون‌مرزی سیما می‌گوید: من هم معتقدم به قطار در حال حرکت سنگ می‌زنند. غربی که شعار آن جریان آزاد اطلاعات است، شبکه‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را روی ماهواره‌ها قطع می‌کند که علتش رویکرد مستقل رسانه‌های برون‌مرزی صدا و سیما و موفقیت و تاثیرگذاری روزافزون این رسانه‌ها در جذب مخاطب است.

برای مثال، شبکه العالم مسائل را شفاف بیان می‌کند و همین مساله سبب شده مخالف داشته باشد و این موضوع در مورد دیگر شبکه‌های برون‌مرزی سازمان صدا و سیما نیز مصداق دارد.

سیما نعمتی