جهت یابی به کمک آسمان

کوه, دریا, دشت یا حتی بیابان, فرقی نمی کند که دقیقا به کجا سفر کنیم البته سفر به معنای واقعی و برای دیدن و کندوکاو در طبیعت همیشه این که بدانیم کجا هستیم و رو به کدام جهت داریم حرکت می کنیم برای ما مهم است

کوه، دریا، دشت یا حتی بیابان، فرقی نمی‌کند که دقیقا به کجا سفر کنیم البته سفر به معنای واقعی و برای دیدن و کندوکاو در طبیعت؛ همیشه این‌که بدانیم کجا هستیم و رو به کدام جهت داریم حرکت می‌کنیم برای ما مهم است. حالا یا یک قطب‌نما داریم که کارمان را راحت می‌کند و همه جهات را در زمان خیلی کوتاه به ما نشان می‌دهد یا این‌که در جایی قرار گرفته‌ایم که قطب نما همراه نداریم و می‌خواهیم بدانیم باید کدام طرفی برویم. البته حالا با وسایل پیشرفته مختلف که دیگر جزیی از زندگی ما شده‌اند خیلی راحت حتی می‌توانیم بدانیم دقیقا در کدام شهر یا روستا و یا منطقه‌ای قرار داریم. با این وجود در سفر همین طبیعت هم به خوبی می‌تواند ما را راهنمایی کند و جهات را به ما نشان دهد. با سکوت و جذابیتش می‌شود خودمان را پیدا کنیم... هم خودمان و هم راه‌مان را...

● جهت‌یابی با آسمان

آسمان هم در روز و هم در شب یک راهنمای واقعی است! خیلی‌ها حتی از آسمان بیش‌تر از یک نقشه استفاده می‌کردند. مثل خلبان‌های هواپیماهای نظامی که در شب از ستاره‌ها برای پیدا کردن راهشان استفاده می‌کردند. در شب وجود ستاره‌ها و ماه خیلی خوب جهات را به ما نشان می‌دهند و در روز هم وجود خورشید در آسمان که بهترین راهنماست و البته سایه‌هایی که با نورش تشکیل می‌شوند. می‌خواهیم ببینیم به وسیله هرکدام چه‌طور و چگونه می‌شود جهات را تشخیص داد.

● خورشید و سایه‌های راهنما

حرکت ظاهری خورشید در آسمان را همه ما می‌دانیم. حرکتی چند ساعته از شرق به غرب. طوری که اگر دست راست را به طرف شرق بگیریم دست چپ غرب را نشان می‌دهد و روبرو هم شمال و پشت سر جنوب خواهد بود. البته همه ما فکر می‌کنیم این حرکت در تمام فصل‌های سال به همین شکل است و تغییر نمی‌کند در حالی که همه این‌ها فقط در فصل‌های بهار و پاییز درست است و در فصل‌های تابستان و زمستان طلوع و غروب خورشید با انحراف از این جهت‌ها اتفاق می‌افتد، این انحراف حدود ۵/۲۳ درجه تقریبا زیاد است. درتابستان طلوع و غروب خورشید کمی شمالی‌تر از شرق و غرب است و در زمستان جنوبی‌تر از شرق و غرب است. در نیم کره شمالی جایی که ما زندگی می‌کنیم در زمان ظهر شرعی خورشید همیشه دقیقا در جهت جنوب است و سایه اجسام روبه شمال می‌افتد این سایه‌ها همیشه ساعتگرد می‌چرخند.

● قطب نمای ماه

وقتی ماه متولد می‌شود یک هلال باریک است و در نیمه‌های ماه قمری به قرص کامل تبدیل می‌شود باز در جهت مقابل دفعه قبل هلالی می‌شود. در نیمه اول ماه‌های قمری قسمت خارجی ماه (کوژ و برجسته) مثل یک پیکان جهت غرب را به ما نشان می‌دهد. در واقع روشی که برای جهت‌یابی توسط ماه وجود دارد این‌طور است: دو سر هلال ماه را با یک خط فرضی به هم متصل می‌کنیم و آن‌قدر ادامه می‌دهیم تا به زمین برسد. اگر شکل به دست آمده P انگلیسی بود یعنی در نیمه اول ماه هستیم و اگر شکل به دست آمده q بود یعنی در نیمه دوم ماه هستیم. حالا که توانستیم بفهمیم در نیمه اول هستیم یا دوم، می‌توانیم تشخیص دهیم جهات اصلی چگونه‌اند. در نیمه اول ماه، طرف بر آمده ماه مغرب را نشان می‌دهد و در نیمه دوم ماه طرف مقعر و فرو رفته ماه سمت غرب را با دانستن همین یک جهت می‌شود بقیه را هم پیدا کرد. حتما این سؤال برای‌تان پیش می‌آید حالا اگر ماه قرص کامل بود ازکجا می‌شود جهات را تشخیص داد؟ همان طور که خورشید از شرق به غرب حرکت می‌کند ماه هم همین حرکت ظاهری را دارد و از این حرکت می‌شود جهات را فهمید. مثلا اگر در شبی مهتابی چوب کوچکی را در زمین فرو کنید و جای دقیق سایه‌اش را علامت‌گذاری کنید و برای بار دوم این کار را ۱۰دقیقه بعد هم انجام دهید و دو نقطه را به هم وصل کنید مسیر شرق –غرب را به دست خواهید آورد و می‌توانید شمال و جنوب را هم تعیین کنید.

● خوشه پروین

شب وقتی ستاره‌ها به آسمان می‌آیند از طرز قرار گرفتن‌شان در آسمان، می‌شود مثل یک قطب‌نما استفاده کرد. خوشه پروین دسته‌ای از ستاره‌هاست که حدودا بین ۱۰ تا ۱۵ عدد هستند و شبیه یک خوشه انگور در آسمان قرار گرفته‌اند. خوشه انگوری که مثل خورشید از شرق به غرب در حرکت است ولی دم آن همیشه به طرف مشرق است. البته خوشه پروین را در شهری که پر است از آلودگی نوری و چراغ‌هایی که آسمان را به جای زمین روشن می‌کنند، نمی‌شود راحت پیدا کرد! در خارج از شهر یا ساعاتی از شب که نور کم‌تر مزاحم است می‌توانید این خوشه را بین صورت فلکی برساووش و ثور که قبلا معرفی شده‌اند پیدا کنید.

● ستاره‌های راهنما

بوسیله ستاره قطبی همان‌طور که از نامش مشخص است می‌توان شمال را پیدا کرد. اما ستاره‌های دیگری هم هستند که راهنماهای خوبی‌اند. مثلا ستارگان صورت فلکی جبار (اوریون) که معروف‌ترین ستارگانش، همان سه ستاره‌ای هستند که دقیقا در یک خط قرار دارند یکی از صور راهنماست. صورت فلکی جبار را اگر در فضایی که افق بازی دارد ببینید دقیقا از مشرق طلوع کرده و در مغرب غروب می‌کنند. این روزها اگر قبل از اذان صبح به آسمان نگاه کنید، این سه ستاره را خیلی راحت می‌توانید پیدا کنید و صورت فلکی جبار را تشخیص دهید. صورت فلکی ذات‌الکرسی هم که ۵ ستاره دارد راهنمایی است برای یافتن شمال! اگر راس زاویه وسطی این صورت را که شبیه W یا M است پیدا کنید می‌توانید شمال را بیابید چون این راس دقیقا رو به ستاره قطبی است و با ۵ درجه امتداد به ستاره قطبی هم می‌رسید. صورت‌های فلکی دیگر مثل دجاجه و دب اکبر، دب اصغر هم همان‌طور که قبلا در این صفحه معرفی شده‌اند می‌توانند راهنماهای خوبی در آسمان شب باشند.

نویسنده: مریم ملی