TRIZ چیست

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول كلمات در عبارت روسی زیر می باشد Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch كه برابر انگلیسی آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving با مخفف TIPS است كه به معنای نظریه حل ابداعانه مساله می باشد

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول كلمات در عبارت روسی زیر می‌باشد :(Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch)كه برابر انگلیسی آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving (با مخفف TIPS) است كه به معنای نظریه حل ابداعانه مساله می‌باشد . این دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته می‌شود و متداول شدن این نام به این علت است كه بنیانگذار آن ، دانشمند خلاقیت‌شناس روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) می‌باشد .

دانش TRIZ با نامها و عنوانهای توصیف‌گر مختلفی همانند نوآوری نظام‌یافته ، خلاقیت اختراعی ، فناوری خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی اختراع ، الگوریتم اختراع ، روش‌شناسی حل مساله‌های ابداعی ، روش‌شناسی حل ابتكاری و ابداعانه مساله ، مهندسی خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی خلاقیت ، خلاقیت‌شناسی اختراع ، خلاقیت‌شناسی فناوری و مواردی از این قبیل نامیده می‌شود .

دانش TRIZ می‌تواند در دامنه‌ای از یك طیف مفهومی و گستره‌ای از تعاریف قرار گیرد كه یك انتهای آن نوعی جهان‌بینی خلاق یا رویكردی جامع به علوم و فناوری و انتهای دیگر آن انواعی از ابزارهای حل خلاق مساله و فنون خلاقیت و نوآوری را شامل گردد .

آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می‌داند ؛ با نتیجه‌گیری از دیدگاه آلتشولر می توان TRIZ را نوعی علم خلاقیت‌شناسی (Creatology) دانست .یكی از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سیمون ساورانسكی این دانش را چنین تعریف كرده است :

TRIZ ، یك دانش انسانگرای مبتنی بر روش‌شناسی نظام‌یافته برای حل ابداعانه مساله است .

همچنین برخی صاحبنظران TRIZ را این چنین تعریف می‌كنند :

TRIZ عبارت است از نوعی رویكرد الگوریتمی برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه .

با توجه به عنوانهای توصیف‌گر مختلفی كه برای نامیدن TRIZ ذكر كردیم می‌توانیم به شناخت بیشتری درباره مفهوم كلی دانش TRIZ دست یابیم .

●تاریخچه دانش TRIZ به چه زمانی باز می‌گردد ؟

شالوده‌های دانش TRIZ از سال ۱۹۴۶ توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه‌گذاری شد .

آلتشولر كه به پدر TRIZ شهره است در سال ۱۹۲۶ در روسیه متولد گردید ؛ وی كه از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات كنجكاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن چهارده سالگی انجام داد ، در اداره ثبت اختراعات مشغول به كار شد .

كار او كمك به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود ؛ او در حین كار ، گاهی به حل مسائل فنی آنان كمك می‌كرد . در این دوران بود كه او دریافت حل مسائل فنی كه منجر به اختراع و نوآوری می‌شود به اصول و روشهایی فراتر از تكنیكهای خلاقیت شناخته‌شده تا آن هنگام نیاز دارد . آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید كه یك نظریه اختراع بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد :

۱-شامل یك فرایند گام‌به‌گام و نظام‌یافته باشد .

۲- بتواند از میان گستره‌ای از راه‌حلها ، مستقیما به بهترین راه‌حل (راه‌حل ایده‌آل یا كمال) منجر گردد .

۳- دارای ویژگی تكرارپذیری باشد .

۴- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید .

آلتشولر بیش از بیست‌هزار اختراع ثبت شده (Patent) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مساله‌های ابداعی (یعنی مساله‌هایی كه راه‌حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روشهای خلاق و ابداعی كشف نمود .) چگونه حل شده‌اند .

از بین این تعداد آلتشولر چهار‌هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه‌حلهای خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیقتر قرار داد . براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت‌شناسی تحلیلی ، آلتشولر به كشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول ، مفاهیم و روش های TRIZ را به عنوان یك علم نوین و بسیار باارزش به جهان ارائه نمود .

البته این خلاقیت و نوآوری فوق‌العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیار از كشفیات و اختراعات كوچك و بزرگ تاریخ در ابتدا درك نشده و با انواع مخالفتها ، مقاومتها و بی‌مهری‌های تاسف‌برانگیز (آنچه كه در خلاقیت‌شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می‌شود .) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختیها و مرارتهای بسیار زیادی را متحمل گردید كه مطالعه آن حاكی از اراده والا و تلاش و پشتكار شگفت‌انگیز آنان است .

به دلیل بی‌توجهی‌ها و مخالفتها در آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید اما پس از پایان جنگ جهانی دوم و گسترش ارتباطات ، كشورهای اروپایی ، آمریكا ، ژاپن و دیگر كشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق‌العاده زیاد آن بلافاصله آن را جذب كرده و ضمن بكارگیری ، در صدد رشد و توسعه آن برآمدند .

چنانكه در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یك دانش تخصصی تحقیقات وسیعی به عمل می‌آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان ، پژوهشگران ، مدیران ، مهندسان و كارشناسان رشته‌های مختلف علمی در جهت حل مسائل و ایجاد نوآوری­ها به كار گرفته می‌شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تكامل است .

بزرگترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یك دانشمند علوم و مهندسی ، یك دانشمند خلاقیت‌شناس و نیز به عنوان یك مخترع ، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری بود .

آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه‌گذار دانش TRIZ ، با تلاش و پشتكار بسیار زیاد به مدت پنجاه‌ودو سال در راستای رشد و توسعه آن كوشید و یكی از اصلی‌ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت‌شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می‌شود . (آلتشولر در سال ۱۹۹۸ در آمریكا از دنیا رفت) نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهكار علمی آلتشولر به قدریست كه از جنبه‌ای می‌تواند در ردیف نظریه‌های علمی بزرگی مانند نظریه كوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانك ، انیشتین ، شرودینگر ، پیاژه و پائولینگ همسنگ نماید .

●اجزای اصلی دانش TRIZ كدامند ؟

به طور كلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت‌شناسی تحلیلی اختراعات توسط آلتشولر كه تشكیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفیست كه مهمترین آنها به صورت فهرست‌وار بیان می‌نماییم :

۱- قانون افزایش سطح ایده‌آل بودن (قانون كمال) : به این معنی كه نظامهای فنی همواره به سمت افزایش درجه ایده‌آل بودن یا كمال خود پیش می‌روند . ایده‌آلی یا سطح ایده‌آل بودن عبارت است از نسبت مجموع كلیه جنبه‌های مثبت و مفید سیستم به مجموع كلیه جنبه‌های منفی و مضر سیستم .

۲- سیستم چهار مرحله‌ای حل مساله :

۲-۱- شناخت مساله .

۲-۲- فرمول‌بندی مساله .

۲-۳- جستجوی مسائل قبلا حل شده . (استفاده از سی‌ونه پارامتر مهندسی)

۲-۴- استفاده از الگوهای راه‌حلهای كشف شده . ( بكارگیری چهل اصل اختراع)

۳- سطوح پنجگانه حل مساله و نوآوری :

۳-۱- راه‌حلهای مشخص .

۳-۲- بهبودهای كوچك .

۳-۳- بهبودهای بزرگ .

۳-۴- مفاهیم جدید .

۳-۵- كشف‌های بنیادی .

۴- تحلیل ماده-میدان (تحلیل Vepol) :

با استفاده از این تحلیل مسائل به طور كلی به دو دسته تقسیم می‌شوند :

۴-۱- مسائل آشنا (مانوس) ، تحت عنوان مسائل استاندارد .

۴-۲- مسائل ناآشنا (نامانوس) ، تحت عنوان مسائل غیر استاندارد .

۵- قوانین هشتگانه تحول و تكامل نظامهای فنی (قوانین پیشرفت فناوری) .

۶- هفتادوشش راه حل ابداعانه استاندارد :

مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می‌توانند با استفاده از این هفتادوشش راه‌حل ابداعانه استاندارد ، حل شوند .

۷- ماتریس تناقض‌ها :

در نظریه TRIZ از مساله ابداعی تحت عنوان تناقض تعبیر می‌شود كه معنای آن دو موقعیت متضاد یا دو كیفیت متعارض است ؛ یعنی افزایش سطح كیفیت یكی موجب كاهش سطح كیفیت دیگری می‌شود و حل ابداعانه مساله ، كشف راه حل این تناقض می‌باشد .

۸- چهل اصل برای اختراع و نوآوری .

۹- مجموعه ای از تاثیرات علمی اساسی :

شامل تاثیرات فیزیكی ، شیمیایی ، هندسی و زیست‌شناختی .

۱۰- روش ARIZ (الگوریتم حل ابداعانه مساله) :

ARIZ یك دستورالعمل نظام‌یافته برای شناسایی راه‌حل مسائل غیراستاندارد با استفاده از قابلیتهای فنون و روشهای خلاقیت می‌باشد .

●از فواید و كاربردهای TRIZ بیشتر بدانیم !

با استفاده از دانش TRIZ می‌توان به نتایج و دستاوردهای متعددی یافت كه در ذیل به شماری از آنها اشاره می‌نماییم :

۱- دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات .

۲- شكل‌گیری جنبه‌های بسیار مهمی از علم خلاقیت‌شناسی .

۳- دستیابی به نوعی جهان‌بینی خلاق .

۴- كشف انواعی از راه‌حلها برای مسائل ابداعی یعنی مسائلی كه با روشهای معمولی و متداول ، راه‌حل آنها به دست نمی‌آید .

۵- دستیابی به بهترین و موثرترین راه‌حلها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی .

۶- پیش‌بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده . (خلاقیت‌شناسی آینده‌شناختی)

۷- ارائه آموزشهای نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه‌ها . (خلاقیت‌شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ)

۸- تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری .