بحث گروهی, فرصتی برای ابراز عقاید و تجربیات دانش آموزان

روش تدریس بحث گروهی, یکی از انواع روش های سنتی است که در بیشتر مدارس دنیا در طول تاریخ آموزش و پرورش از آن استفاده کرده اند و امروزه نیز یکی از متداولترین روش های حاکم بر مدارس است

روش تدریس بحث گروهی، یکی از انواع روش‌های سنتی است که در بیشتر مدارس دنیا در طول تاریخ آموزش و پرورش از آن استفاده کرده‌اند و امروزه نیز یکی از متداولترین روش‌های حاکم بر مدارس است.

روش بحث گروهی گفتگویی است سنجیده و منظم درباره موضوعی خاص که مورد علاقه مشترک شرکت‌کنندگان در بحث است. روش بحث گروهی، برای کلاس‌هایی قابل اجراست که جمعیتی بین شش تا ۲۰ نفر داشته باشند.

در صورت بالابودن جمعیت کلاس، باید آنها را به گروه‌های کوچکتر تقسیم و یا از روش‌های دیگر استفاده کرد. در این روش، معمولاً معلم موضوع یا مسأله خاصی را مطرح می‌کند و شاگردان درباره آن به مطالعه، اندیشه، بحث و اظهارنظر می‌پردازند و نتیجه می‌گیرند، بنابراین برخلاف روش سخنرانی در این روش، شاگردان در فعالیت‌های آموزشی، فعالانه شرکت می‌کنند و مسئولیت یادگیری را به عهده می‌گیرند.

آنها در ضمن مباحثه، از اندیشه و نگرش‌های خود با ذکر دلایل متکی بر حقایق، مفاهیم و اصول علمی دفاع می‌کنند.

در اجرای صحیح بحث گروهی، شاگردان باید توانایی سازماندهی عقاید و دیدگاه‌های خود، انتقادات دیگران – چه درست و چه نادرست – و ارزیابی نظرهای مختلف را در ضمن بحث داشته باشند. به عبارت دیگر روش بحث گروهی، روشی است که به شاگردان فرصت می‌دهد تا نظرها، عقاید و تجربیات خود را با دیگران در میان بگذارند، و اندیشه‌های خود را با دلایل مستند بیان کنند.

لیکن چنانچه بحث گروهی به درستی انجام نشود، وقت گروه به صحبت‌های بی‌نتیجه صرف می‌شود.

بحث گروهی در زمینه موضوعاتی که خصوصیات زیر را داشته باشند به کار می‌رود:

موضوع، موردعلاقه شرکت‌کنندگان در بحث باشد، موضوع مورد بحث در زمینه‌ای باشد که شرکت‌کنندگان درباره آن اطلاعاتی داشته باشند و یا بتوانند اطلاعاتی کسب کنند تا به این وسیله بحث گروهی برای آنان معنی و مفهوم داشته باشد.

موضوع بحث برای شرکت‌کنندگان قابل فهم و آسان باشد، موضوع بحث در زمینه‌ای باشد که بتوان نظرات متفاوتی درباره آن اظهار داشت.

● در چه موقعیتی و برای چه هدفی می‌توان از روش بحث گروهی استفاده کرد؟

علاوه بر انتقال مفاهیم و تبادل اندیشه برای نیل به اهداف زیر می‌توان از روش بحث گروهی استفاده کرد.

ـ ایجاد علاقه و آگاهی مشترک در زمینه خاص.

- ایجاد و پرورش تفکر انتقادی.

- ایجاد توانایی اظهارنظر در جمع.

- تقویت توانایی انتقادپذیری.

- ایجاد و تقویت توانایی مدیریت و رهبری در گروه.

- تقویت قدرت بیان و استدلال.

- تقویت قدرت تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری.

- آشنایی با روش کسب اطلاعات و حل مسائل.

- ایجاد رابطه مطلوب اجتماعی.

● ترتیب نشستن

ترتیب قرار گرفتن دانش‌آموزان در جلسه بحث گروهی باید برخلاف روش سخنرانی باشد که معلم در مقابل تمامی افراد کلاس قرار می‌گیرد.

در بحث گروهی بهتر است افراد مانند جلسات سمینار یک دایره تشکیل دهند، و معلم هم مانند یکی از دانش‌آموزان در جایی از این دایره قرار بگیرد، نه به دور از آنها و در مقابل آنها. این طرز نشستن تماس چشمی میان تمامی افراد شرکت‌کننده در بحث را ممکن می‌کند.

پژوهش‌های انجام شده نشان داده‌اند که تماس مستقیم چشمی میان اعضاء گروه ارتباط میان آنها را افزایش می‌دهد.

● وظایف شاگردان در بحث گروهی

مهمترین وظایف شاگردان در جریان بحث گروهی عبارت است از:

- درباره موضوع مورد بحث فکر و مطالعه کنند، عقاید و تجربیات خود را در جلسه مطرح کنند، با دقت به جریان بحث و گفت‌وگو گوش دهند، در صورت بی توجهی، از اعضا بخواهند که آن را دوباره توضیح دهند، در جریان بحث گروهی، با یکدیگر به طور خصوصی صحبت نکنند، انتظار نداشته باشند که نظر آنها حتماً پذیرفته شود، اگر نظر و پیشنهادی دارند به طور صریح بیان کنند و پس از پایان بحث، در مورد برنامه آینده تصمیم‌گیری کنند.

● نقش معلم در جریان بحث گروهی

در پاسخ به این پرسش که سهم معلم در بحث گروهی چه قدر باید باشد جواب مشخصی وجود ندارد.

می‌تــوان گفت نقش معلم از به عهده گرفتن بیــشتر بحث‌ها تا تقریباً ساکت ماندن در طول جلسه بحث را شامل می‌شود.

هر چه معلم بیشتر صحبت کند، دانش‌آموزان کمتر فرصت شرکت در بحث را پیدا می‌کنند و روش بحث گروهی فایده کمتری به آنها می‌رساند. بنابراین معلم باید نقش خود را در صحبت کردن به حداقل برساند.

بهترین روشی که معلم در بحث گروهی باید در پیش‌گیرد، این است که بعد از صحبت‌های معمولی روزانه و معرفی موضوع بحث، بلافاصله سکوت کند و به صورت شنونده‌ای علاقه‌مند درآید. بیشترین نقشی را که می‌توان در بحث گروهی به عهده معلم گذاشت آن است که به عنوان رئیس جلسه وقت افراد کلاس را نگه دارد و نظم جلسه را حفظ کند.

حتی بعضی از معلمان از این کار هم سرباز می‌زنند و ریاست جلسه را به یکی از دانش‌آموزان واگذار می‌کنند.

ایــن کار معلم را برای گوش‌دادن به مطـالب آزاد می‌کند. و مانع می‌شود که دانش‌آموزان به جای خطاب به یکدیگر مرتباً او را مورد خطاب قرار دهند .

در این حالت، معلم به صورت یک شنونده کاملاً فعال درمی‌آید و می‌توان جریان بحث را به دقت دنبال کند و از مطالب بحث یادداشت بردارد تا بعد در مواقع لازم نظر خود را درباره آنها اظهار کند.

وظیفه اصلی معلم در بحث گروهی عبارت است از تحلیل و ارزشیابی جریان بحث، منطق، سازمان و صحت مطالب گفته شده، روشن کردن این مطالب برای شرکت‌کنندگان در بحث مفید است، اما این گونه باز خورد معلم به افراد نباید در برگیرنده انتقادهای شخصی او باشد و مدت زیادی از وقت گروه را بگیرد. البــته لازم نیست که معلم در تمامی مدت بحث ساکت بماند، بلکه می‌تواند نقش هدایت کننده بحث را به عهده بگیرد.

مثلاً آنجا که بحث به بن بست می‌رسد، یا از مسیر اصلی‌اش خارج می‌شود، معلم می‌تواند وارد بحث شود و در حداقل زمان بحث را از بن‌بست خارج و به مسیر اصلی‌اش هدایت کند.

● محاسن و محدودیت‌های بحث گروهی

الف) محاسن: با بحث‌ گروهی افراد می‌توانند در عقاید و تجربیات یکدیگر سهیم شوند، همکاری گروهی و احساس دوستی در میان اعضاء تقویت می‌شود، فرصتی فراهم می‌شود که افراد خود را مورد ارزیابی قرار دهند، اعتماد به نفس در افراد تقویت و روحیه نقادی در آنها ایجاد می‌شود، بحث گروهی، هراس افراد کمرو و خجالتی را برای صحبت کردن در حضور جمع کاهش می‌دهد.

ب) محدودیت‌ها: این روش‌ را برای تعـــداد کم حدود شش تا ۲۰ نفر می‌توان به کار برد و در گروه‌هایی که تعداد آنها بیشتر از ۲۰ نفر باشد بحث گروهی مشکل می‌شود. این روش برای دانش‌آموزان خردسال دوره ابتدایی کارآیی زیادی ندارد.

زیرا بحث کردن احتیاج به تفکر و تعقل منطقی دارد که این توانایی در کودکان سنین پایین رشد نکرده است.

ولی از دوره راهنمایی به بالا می‌توان از این روش استفاده کرد.

اگر بحث گروهی درست سازمان نیابد و افراد شرکت کننده نقش خود را به خوبی ایفا نکنند، نتیجه مفیدی عاید نخواهد شد، بحث گروهی را در تمامی موضوع‌ها و درس‌ها نمی‌توان به کاربرد بلکه از این روش‌ در زمینه‌هایی که جنبه اجتماعی دارد و تمام افراد در آنها علاقه مشترک دارند، استفاده می‌شود.

● نتیجه‌گیری

روش بحث گروهی یکی از روش‌های مؤثر آموزشی است، زیرا محور کار در این روش فعالیت شاگرد است. این روش، برای کلاس‌های کم جمعیت قابل اجرا است.

در این روش، مطالب علمی مستــقیماً توسط معلم در اختیار شاگردان قرار نمی‌گیرد. معرفی منابع توسط معلم صورت می‌گیرد، اما شاگردان خود به مطالعه و جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازند.

در این روش علاقه و تسلط شاگرد برمحتوا بسیار مهم است. در این روش علاوه برکسب اطلاعات علمی، تفکر شاگرد پرورش می‌یابد، توانایی اظهارنظر در جمع در او ایجاد می‌شود و انتقاد پذیر و انتقادگر بار می‌آید.

دانش‌آموزی که کم حرف می‌زند و زیاد گوش می‌کند. فرصت کافی می‌یابد تا صحبت کردن را تمرین کند و چگونگی ابراز عقاید خود را یاد بگیرد.

علاوه براین، توانایی مدیریت قدرت بیان، استدلال و تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری‌اش تقویت می‌شود. روش بحث گروهی، اگر به دقت طراحی و اجرا نشود، موجب بدآموزی خواهد شد.

غلامرضا آتش‌دامن - خوزستان

منابع:

- سیف،‌ علی اکبر، روان شناسی پرورشی (روان‌شناسی یادگیری و آموزش) انتشارات آگاه، تهران، چاپ شانزدهم (۱۳۷۵)

- شعبانی، حسن، مهارت‌های آموزشی و پرورشی، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) تهران، چاپ ششم(۱۳۷۶)

-صفوی، امان‌اله، کلیات روش‌ها و فنون تدریس، نشر معاصر تهران، چاپ ششم(۱۳۸۱)