ای که پنجاه رفت و بی خوابی

در کلینیک خواب چه می گذرد

بی‌خوابی مشکلی است که کمتر کسی آن را در طول زندگی‌اش تجربه نکرده است...

گاهی این تجربه، ادامه پیدا می‌کند و آنقدر آزاردهنده می‌شود که حالمان را خراب می‌کند. وقتی بی‌خوابی و کم‌خوابیدن و بقیه مشکلات مربوط به خواب سراغمان می‌آید، ناخودآگاه انواع قرص‌های خواب‌ و آرام‌بخش را در ذهنمان ردیف می‌‌کنیم و اگر هم اهل دارو و دوا نباشیم، به جوشانده‌های گیاهی مانند گل‌گاوزبان روی می‌آوریم. کمتر کسی است که برای مشکلات خوابش به پزشک مراجعه کند، غافل از اینکه بسیاری از بیماری‌ها به وضعیت خواب ما مربوط می‌‌شوند و کلینیک‌های خواب این مشکلات را بررسی می‌کنند.

بسیاری از بیماری‌هایی که در افراد بروز می‌کند، ممکن‌است با وضعیت خواب آنها مرتبط باشد بنابراین بسیاری از متخصصان برای آنکه ارتباط بیماری فرد را با اختلال‌های خواب دریابند، او را به یک کلینیک خواب ارجاع می‌دهند. البته در برخی مواقع نیز خود بیماران به دلیل مشکلاتی که هنگام خواب برایشان پیش می‌آید و آنها را آزار می‌دهد، به کلینیک می‌آیند تا وضعیت خوابشان بررسی شود. کلینیک خواب که خیلی هم بین مردم شناخته‌شده نیست، به انواع اختلال‌ها می‌پردازد و هر مشکلی در خواب را از زوایای مختلف بررسی می‌کند. گاهی متخصصان گوش و حلق و بینی، بیمارانی را که از خروپف شکایت دارند، به کلینیک می‌فرستند تا مشخص شود مشکلشان با جراحی بهبود می‌یابد یا نه! ضرر جراحی برای برخی بیشتر از فایده آن است و مسلما جراح بهترین نتیجه را برای بیمار می‌خواهد. جالب است بدانید بسیاری از مشکلات قلبی- عروقی ناشی از بیماری‌های خواب است؛ به گونه‌ای که برخی بیماری‌های خواب، فرد را مستعد سکته قلبی، مغزی و فشارخون بالا می‌کند. اختلال‌های خواب از جهات دیگر نیز اهمیت دارد؛ مثلا مشکلات خواب افرادی که می‌خواهند مشاغل حساسی را مانند رانندگی کامیون و اتوبوس به عهده بگیرند، روی عملکردشان تاثیر می‌گذارد و ممکن است ایمنی خود و دیگران را به خطر بیندازند، متخصصان طب کار، این افراد را به کلینیک خواب می‌فرستند؛ حتی برای افرادی که شب‌کاری دارند نیز مراجعه به این کلینیک و بررسی وضعیت سلامت لازم است. متخصصان مغز و اعصاب، اطفال و روان‌پزشکی، ریه و قلب نیز به دلیل شک به اختلال‌های خواب در بیمارانشان به آنها توصیه می‌کنند به کلینیک خواب مراجعه کنند.

اختلال‌های خواب یکی دو تا نیستند

وقتی از اختلال‌های خواب صحبت می‌کنیم، برخی تصور می‌کنند منظور ما همان بی‌خوابی است، در حالی که بیش از ۸۰ نوع اختلال خواب داریم ولی در بسیاری از موارد، بیماران از مشکلات خواب خود آگاه نیستند. شاید یکی از بیشترین علت‌های مراجعه بیماران به کلینیک همان بی‌خوابی باشد که اتفاقا یکی از مهم‌ترین اختلال‌های خواب محسوب می‌شود. بی‌خوابی علت‌های مختلفی دارد که مهم‌ترین آنها رعایت نکردن بهداشت خواب است. البته استرس‌های روزانه مانند استرس‌های شغلی، ابتلا به افسردگی و اضطراب، سر و صدا و نور نامناسب در اتاق خواب یا مصرف برخی نوشیدنی‌ها مثل چای و قهوه و حتی برخی داروها نیز خواب افراد را مختل می‌کند.

بی‌خوابی انواع مختلفی دارد؛ ممکن است فردی ابتدای خواب مشکل داشته باشد یا در تداوم خواب، یعنی مکرر بیدار شود یا کیفیت خوابش مطلوب نباشد و در مجموع از خواب خود راضی نباشد. یکی دیگر از اختلال‌های خواب، شکایت بیماران از حرکت‌های غیرعادی در خواب است مانند راه رفتن، صحبت هنگام خواب و خروپف. مشکلات تنفسی در خواب، اختلال دیگری است که خواب راحت را از چشم خیلی‌ها می‌گیرد، قطع تنفس هنگام خواب یا خرخر از این موارد است. شکایت از خواب‌آلودگی در طول روز و رضایت‌نداشتن از خواب شبانه و به خواب رفتن‌های غیرطبیعی در طول روز نیز از دیگر اختلال‌های شایع خواب هستند که به درمان نیاز دارند.

خواب با دوربین و سنسورهای اضافه

تا حالا شده وقتی به خواب می‌روید، یک نفر تمام حرکت‌های شما را هنگام خواب زیرنظر بگیرد و لحظه به لحظه آن را گزارش کند؟ شاید به نظر خوشایند نباشد اما برای سنجش وضعیت خواب و اختلال‌های آن با توجه به استانداردهای خواب طبیعی، دستگاه تست خواب یا پلی‌سومنوگرافی مشکلات خواب شما را به دقت نشان می‌دهد. این دستگاه یکی از مهم‌ترین وسایلی است که در کلینیک خواب وجود دارد و انواع ثابت، متحرک یا پرتابل آن با توجه به نیاز و شرایط بیمار استفاده می‌شود. ۳-۲ ساعت قبل از ساعت معمول خواب شبانه، بیمار به کلینیک مراجعه می‌کند و حدود یک ساعت طول می‌کشد تا سنسورهای دستگاه به اعضای بدن وصل شود. مثلا برای گرفتن نوار مغز، چند سنسور به سر و صورت فرد وصل می‌شود، برای تعیین وضعیت تنفسی بیمار، جلوی بینی سنسور نصب خواهدشد، برای بررسی وضعیت خروپف به گلو و برای گرفتن نوار قلب به سینه بیمار سنسورهایی وصل می‌شود و جالب‌تر آنکه این دستگاه عملکرد عضلات و حرکات قفسه‌سینه و شکم را نیز می‌سنجد. بعد از نصب سنسورها، بیمار در یک اتاق تاریک به خواب می‌رود و دوربین‌های ویژه دید در تاریکی، حرکات او را ثبت می‌کنند و در اتاق کنترل، تکنیسین‌ها حضور دارند و عملکرد دستگاه و دوربین‌ها را زیرنظر می‌گیرند. دستگاه، صبح از بدن بیمار جدا می‌شود و در این مرحله متخصصان با صرف ساعت‌ها وقت، نتایج به دست‌آمده را که بالغ بر یک هزار صفحه اطلاعات می‌شود، بررسی می‌کنند. در واقع این دستگاه به متخصص می‌‌گوید که بیمار چه زمانی خواب سنگین دارد، چه زمانی رویا می‌بیند، چه زمانی اکسیژن خونش افت پیدا می‌کند، آیا هنگام خواب تنفس او دچار مشکل می‌شود یا نه، امواج مغز یا قلب طبیعی است یا نه. حرکات غیر طبیعی و علت‌های آنها نیز مورد توجه قرار می‌گیرند و پزشک با بررسی این اطلاعات بیماری و راه‌های درمان را تشخیص می‌دهد. تخصص‌های گوش و حلق و بینی، طب کار، اعصاب و روان، مغز و اعصاب، ریه، اطفال و جراحی ترمیمی و فک و صورت اصلی‌ترین تخصص‌هایی هستند که متخصصان آنها در کلینیک خواب به تشخیص و درمان اختلال‌های خواب کمک می‌کنند.

دکتر خسرو صادق‌نیت

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

و فلوشیپ خواب و رییس کلینیک خواب بیمارستان بهارلو