نگاهی به صنعت قند و شکر کشور

از مهرماه سال جاری و با آغاز فصل برداشت محصول استراتژیک چغندرقند از مزارع, بهره برداری از کارخانه های قند هم آغاز می شود لذا ضروری بنظر می رسد که مسائل و مشکلات این صنعت که بیش از یک قرن قدمت دارد مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد

از مهرماه سال جاری و با آغاز فصل برداشت محصول استراتژیک چغندرقند از مزارع، بهره برداری از کارخانه های قند هم آغاز می شود لذا ضروری بنظر می رسد که مسائل و مشکلات این صنعت که بیش از یک قرن قدمت دارد مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد.

درحال حاضر ظرفیت رسمی کارخانه های قند سالیانه حدود ۰۰۰،۲۰۰،۷ تن چغندرقند و کارخانه های نیشکری حدود ۰۰۰،۹۰۰ تن نیشکر درسال می باشد. این بدان معنی است که در صورت پشتیبانی مناسب از صنعت قند رسیدن به مرز مصرفی قند و شکر دور از تصور و خارج از دسترسی نمی باشد. به طوری که درسال ۱۳۸۵ کارخانه های قند با تولید حدود ۰۰۰،۵۰۰،۶ تن چغندرقند یعنی حدود ۹۰% ظرفیت اسمی کارخانه های چغندری و درسال ۱۳۸۴با تولید ۰۰۰،۶۵۰،۶ تن نیشکر یعنی ۷۴% ظرفیت اسمی کارخانه های نیشکری فعالیت کردند. ضمن اینکه از سال ۱۳۸۲ تا سال ۱۳۸۵ بطور مستمر و بطور متوسط سالیانه ۰۰۰،۲۵۰،۱ تن قندو شکر توسط کارخانه های چغندری و نیشکری کشور تولید شده بود که این مقدار تولید حدود ۷۰% نیاز کشور را به محصول قند و شکر تامین نمود. متاسفانه این روند افزایش در تولید با کاهش تعرفه گمرکی واردات شکر سفید و خام از ۱۵۰% برای شکر سفید و ۱۳۰% برای شکرخام به ترتیب به ۱۰% برای شکر سفید و ۴% برای شکرخام موجب ورود حدود ۵/۲ میلیون تن شکرخام درسال ۱۳۸۵ همزمان با حداکثر تولید کارخانه های چغندری و نیشکری و نهایتا ایجاد عرضه چند برابری مقابل تقاضای محدود و عدم امکان فروش شکر توسط کارخانه های قند بخاطر عدم امکان رقابت با محصول وارداتی شد در نتیجه کسری نقدینگی کارخانجات منجر به زیان کشاورزان و خارج شدن آنها از صف تولیدکنندگان ماده اولیه کارخانه های چغندری گردید. بطوری که تولید درسال ۱۳۸۷ به کمترین میزان آن درسال های گذشته یعنی حدود ۰۰۰،۷۰۰،۱ تن معادل ۶،۲۳% ظرفیت اسمی کارخانه های چغندری و همچنین تولید نیشکر حدود ۰۰۰،۲۰۰،۳ تن معادل ۵/۳۵% ظرفیت اسمی کارخانه های نیشکری و میزان قند و شکر تولیدی کارخانجات چغندری و نیشکری جمعا حدود ۰۰۰،۵۰۰،۵ تن یعنی حدود ۵/۳۰% نیاز کشور رسید. این درحالی است که درسال ۱۳۸۷ بیش از ۱۱ کارخانه قند چغندری عملا فعالیت مصرف نداشتند. درسال ۸۸ هم میزان تولید کاهش داشت ولی درسال ۸۹ مجددا روند تولید روبه رشد نهاد.

کارشناسان صنعت قند معتقدند علل افزایش رشد درسال ۱۳۸۹ بطور خلاصه در افزایش تعرفه گمرکی شکر خام و سفید، کاهش مستمر واردات شکرخام، افزایش نرخ جهانی موادغذایی از جمله شکر سفید و خام، افزایش بهای انرژی، افزایش هزینه های حمل و بیمه و نهایتا خروج بخشی از شکر تولیدی از طریق تعاونی های مرزی و افراد متفرقه بوده است.

البته این را هم باید گفت که متاسفانه میزان مصرف سرانه قند و شکر در کشور ما نسبتا بالا است و لذا می توان با اطلاع رسانی و آموزش صحیح مصرف از عواقب بیماری هایی که اکثرا ریشه در مصرف انرژی مازاد بر نیاز بدن انسان دارد کاست.

و اما در مورد مشکلات فعلی صنعت قند و همچنین پیشنهادات قابل اجراء جهت رفع این مشکلات بایستی گفت که اولین مشکل و عمده ترین آن نبودن برنامه استراتژیک برای صنعت قند می باشد. متأسفانه هنوز برای مسئولین و دست اندرکاران محترم این صنعت روشن نیست که آیا می خواهند این صنعت باقی بماند یا خیر؟ و اگر می خواهند این صنعت از وضعیت بد اقتصادی رهایی یابد باید بدانند ابزار و امکانات برای رقابت چیست و اگر خدای نکرده قرار است این صنعت که نسبت به صنایع دیگر اشتغال زایی بیشتری دارد نماند باز باید بگویند که طرز خروج از صنعت قند چیست و یا اگر هدف مسئولین و دست اندرکاران تامین بخش مشخصی از مصرف می باشد بایستی کارشناسی کنند و بگویند مزایا و محاسن رقابتی آن بخش که باید بماند چیست و یا ابزار و راهکارهای آن بخش که باید تعطیل شود چگونه است. باید توجه داشت که بسیاری از کارخانه های قند در جهان تعطیل و یا توسعه پیدا کردند بدون اینکه کارکنان، کشاورزان و یا سرمایه گذاران آن متحمل خسارات هنگفتی شده باشند بنابراین متولیانی که می بایست برنامه استراتژیک این صنعت یکصد ساله را تدوین و خط مشی آن را رهبری می کردند نه تنها کمک و پشتیبانی موثری جهت پیشبرد عملی و توسعه ای کارخانه های قند نکرده اند بلکه برای حفظ کارخانه های موجود نیز تلاشی در جهت افزایش قدرت آنها برای رقابت با واردکنندگان به عمل نیاوردند.

یکی دیگر از مشکلات صنعت قند که در حال حاضر به آن بی توجهی شده است عدم حفظ حریم چغندر کاری کارخانه ها می باشد همان طور که دست اندرکاران این صنعت می دانند در گذشته نه چندان دور هر کارخانه قندی حریم مشخصی داشت و می بایست در آن حریم به فعالیت کشت چغندر قند می پرداخت، در آن صورت کارخانه های قند سعی می کردند که سرمایه گذاری لازم را برای تولید ماده اولیه خود داشته باشند این وضعیت علاوه بر حفظ امنیت سرمایه گذاری از جابه جائی محصول استراتژیک چغندرقند توسط کشاورزان جلوگیری می کرد و قرنطینه لازم را برای عدم آلودگی چغندر قند به امراض دیگر برای منطقه فراهم می نمود بر همه روشن است که جابه جائی چغندر قند علاوه بر بالا بردن قیمت ماده اولیه موجب آلودگی تمام مناطق به بیماری های مختلف می شود و این خود باعث خروج میلیون ها دلار برای خرید بذر مقاوم و یا سموم مختلف از کشورهای خارجی می گردد.

در خاتمه امیدواریم اهمیت استراتژیک صنعت قند کشور در تأمین محصول شکر به عنوان ماده اولیه صنایع غذائی، آشامیدنی، داروئی، بهداشتی و همچنین محصولات فرعی آن از جمله تفاله تر و خشک در تأمین بخشی از علوفه مورد نیاز دامپروری ها و همچنین ملاس چغندرقند در تأمین بخشی از نیاز صنایع الکل، اسیدسیتریک، پروتئین دامی، خمیر مایه و... مورد عنایت بیشتر مسئولین و دست اندرکاران محترم قرار گیرد.

صادق دین پرور