مسکن تهرانی ها در دوره قاجار و پهلوی

تهران تا زمان رضاشاه, شهری کوچک بود در زمان رضاشاه, خانه ها کوبیده می شد تا خانه های جدید جای آن را بگیرد جمعیت تهران بعد از شهریور ۱۳۲۰ زیاد شد بیماری ها به دلیل بالا رفتن سطح بهداشت عمومی کم شد با ورود آنتی بیوتیک به ایران, باز هم از میزان مرگ ها کاسته شد و جمعیت افزایش یافت

در زمان قاجاریه، تهران تنها یک قصبه بود؛ قصبه یی با درختان چنار، به طوری که «سر توماس هربرت» جهانگرد، تهران را چنارستان نامیده است. زمانی که تهران پایتخت شد، حداکثر ۱۵هزار نفر جمعیت داشت. از این ۱۵ هزار نفر، سه هزار نفر سرباز بودند و هر ضلع شهر سه هزار و ۲۰۰ متر بود. به تدریج مردم از شهرهای مختلف به پایتخت کوچ داده شدند.

عرب های ورامین، قاجارها به کوچه قجر و یهودی ها از شیراز و اصفهان و کاشان به تهران آمدند. افزایش جمعیت در تهران از دوران ناصرالدین شاه آغاز شد به طوری که در زمان ترور او ۱۶۰ هزار نفر در تهران زندگی می کردند.

اولین سرشماری جمعیت در تهران در همان زمان ناصرالدین شاه انجام شد. (در اواسط سال ۱۲۶۳ هجری شمسی). این سرشماری را مهندس عبدالغفار، معلم ریاضی دارالفنون انجام داد. او در گزارش خود آورده است؛ «تهران از شمال به خیابان سپه (امام خمینی)، از شرق به خیابان سیروس، از جنوب به خیابان مولوی و از مغرب به حواشی خیابان شاپور (خیابان وحدت) محدود می شود.» سرشماری دو ماه طول کشید. در این سرشماری مشخص شد تهران به پنج محله دولت (ارگ)، بازار، عودلاجان، چاله میدان و سنگلج تقسیم می شود.

کل جمعیت غیرسپاهی تهران ۱۴۷ هزار و ۲۵۶ نفر بود. از این میان ۱۰۱ هزار و ۸۹۳ نفر ساکن خانه های ملکی و ۴۵ هزار و ۳۶۳ نفر ساکن خانه های اجاره یی بودند؛ یعنی ۲/۶۹ درصد صاحب خانه و ۸/۳۰ درصد اجاره نشین.

این آمارها نشان می دهد میزان مالکیت در آن زمان، با وجود اینکه تعداد مهاجران بیش از تهرانی ها بود، درصد بالایی داشت و مالکان بیش از مستاجران بودند.

در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی، گروهی از مجله «نشنال جئوگرافیک» به ایران آمدند. آنها وضعیت خانه های اجاره یی تهران را چنین توصیف می کنند؛ «خانه ها یک حیاط بزرگ دارند که در اطراف آن ۲۰ اتاق وجود دارد و هر اتاق در اختیار یک خانواده است. همه از یک دستشویی مشترک استفاده می کنند و حوض هم مشترک است.» به علت همین وضعیت بهداشتی، مرگ و میر در ایران زیاد بود. بیماری هایی چون وبا، اسهال خونی و حیضه در تهران زیاد بود.

در سال ۱۲۶۳ هجری شمسی، در تهران ۹ هزار و ۵۸۰ باب خانه وجود داشت که در هر خانه به طور متوسط ۱۵ نفر زندگی می کردند. در محله ارگ ۶/۷۲ درصد خانه ها ملکی بودند و به طور متوسط ۱۵ نفر در هر خانه زندگی می کردند. در عودلاجان ۸/۷۲ درصد خانه ها ملکی بودند و ۱۴ نفر در آنها زندگی می کردند.

در چاله میدان، ۸/۵۱ درصد خانه ها ملکی بود و ۱۴ نفر در هر خانه زندگی می کردند. ۵/۷۶ درصد خانه های سنگلج ملکی بودند و در هر خانه ۱۵ نفر زندگی می کردند. در بازار تهران ۷۰ درصد خانه ها ملکی بودند و ۱۷ نفر در هر خانه زندگی می کردند و در محلات خارج از شهر ۶/۶۶ درصد خانه ها ملکی بودند و در هر خانه به طور میانگین ۱۶نفر زندگی می کردند.در آن زمان چون خانه ساختن آسان بود و قیمت زمین هم اندک بود، وضعیت مالکیت خانه خوب بود. نزدیک سه چهارم جمعیت تهران مهاجر بودند.

اولین آگهی فروش و اجاره خانه در روزنامه ایران دولتی، در زمان ناصرالدین شاه (۱۲۹۸ هجری قمری) چاپ شد. در آن آمده بود برای یافتن خانه اجاره یی به فلان کوچه در بازار مراجعه کنید.

تهران تا زمان رضاشاه، شهری کوچک بود. در زمان رضاشاه، خانه ها کوبیده می شد تا خانه های جدید جای آن را بگیرد. جمعیت تهران بعد از شهریور ۱۳۲۰ زیاد شد. بیماری ها به دلیل بالا رفتن سطح بهداشت عمومی کم شد. با ورود آنتی بیوتیک به ایران، باز هم از میزان مرگ ها کاسته شد و جمعیت افزایش یافت.

در این زمان کم کم مساله مسکن جلوه کرد. اولین کسی که به این مساله اندیشید، قوام السلطنه بود که تصمیم گرفت یک سری خانه های ارزان قیمت برای کارکنان دولت بسازد. خانه های ۴۰۰ دستگاه بازمانده همین دوران هستند. این خانه های با قیمت و شرایط مناسب به کارمندان دولت فروخته شدند.حتی در زمان ناصرالدین شاه هم محلات شمالی شهر گران تر بود.

خسرو معتضد