طراحی در خیال تماشاگر

رحمت امینی را در کار اخیرش می‌توان کارگردانی نه صرفاً فرم‌گرا و ساختاری بلکه شالوده‌گرا دانست؛ کارگردانی که با یک ایده پیاده شده حداقل ۵۰ تا ۷۰ درصد کارش را از قبل پیش برده …

رحمت امینی را در کار اخیرش می‌توان کارگردانی نه صرفاً فرم‌گرا و ساختاری بلکه شالوده‌گرا دانست؛ کارگردانی که با یک ایده پیاده شده حداقل ۵۰ تا ۷۰ درصد کارش را از قبل پیش برده است. شیفتگی او به «شیب» در این نمایش به وضوح نمایان است و استفاده از این تکنیک درست اوج خلاقیت کاری او را نشان می‌دهد. بازیگران روی یک سطح شیب‌دار بازی می‌کنند! طراحی میزانسن در چنین فضایی خود به خود و فی‌النفسه تداعی‌گر خلاقیت است؛ شاید به نوعی ترسیم ذهنی افسانه سیزیف و جولان در میان فضایی برزخی‌ روبه‌رو می‌شویم. ضمن اینکه هر بیان دراماتیک و هر لحن و هر روایتی در جاهای خاص تداعی متفاوت و برداشت متفاوت خواهد داشت. ما در طول نمایش شاهد دو جریان روایتی عینی و ذهنی هستیم. تقابل این دو شیوه روایتی همواره روندی «سوبژکتیو» دارد و در هر حال تفوق با بیان دراماتیک ذهنی است. شاید این امر پدیده‌ای چندان بدیع نباشد، اما این حرکت معکوس و نمادین در چه فضایی شکل می‌بندد؟

چنانکه در ابتدای این مقال آمد، بستر شیب و میزانسن‌های طراحی شده جذابیت کار امینی است؛ بنابراین روایت ذهنی در چنین فضای دراماتیکی بیش از فضای معمولی جواب می دهد و علاوه بر بافت نمایشی جدی به زیر ساخت کار هم عمق می‌بخشد. در کل یکی از نقاط قوت این اجرا طراحی صحنه نمایش است. مثلث‌هایی متقاطع که در واقع تصویر اهرام ثلاثه‌اند؛ در عمق صحنه همدیگر را قطع کرده‌اند. یک مثلث در عمق صحنه و مثلثی دیگر که در برابر آن است، پشت همین مثلث کوچک‌تر طراحی شده است. در واقع تصویر اهرام ثلاثه با دو مثلت ترسیم شده و اگرچه تصویر و تصور دیداری اهرام سه‌گانه است اما در منطق تطبیقی و ریاضی گونه ذهن تصویر دو هرم را می‌بینیم؟ به‌راستی ضلع سوم این اهرام سه‌گانه کجاست؟ شاید باید آن را در طراحی شب صحنه دید. آنجا که جولان بازیگران تعیین‌کننده روال قصه است. در طراحی چنین دکور نقش «احمد کچه‌چیان» طراحی که اخیراً موفقیت‌های فراوانی را از او دیدیم، بسیار زیاد است.

نمایش «کا» برداشتی اقتباسی از باورهای باستانی مصر باستان «درباره زندگی پس از مرگ» است. این نمایشنامه به قلم سیاوش پاکراه نوشته شده و بیش از توصیفات دراماتیک باورپذیر برای مخاطب به فضایی موهوم و خیالی مدنظر قرار گرفته است. شاید ۵۰ درصد بار این نمایش نیز بر دوش بازیگر است؛ طبیعتاً بازیگر زیرسیطره کامل متن است و خلاقیت‌های بازیگری تقریباً در مرزهای ایفای کلاسیک و آرکاتیک نقش به وقوع می‌پیوندد.

شبنم قلی‌خانی، رضا صمدپور و وحیدنفر بازیگران این نمایش هستند. دکور متفاوت و اتمسفر سامره (کارگاه نمایش) و نحوه رودررویی با کار نیز با پیش‌زمینه ذهنی مخاطب از یک نمایش کارگاهی فرق دارد. این موارد باعث می‌شود که مخاطب با تأمل و دقت، با نمایشی جدید از رحمت امینی روبه‌رو شود.

در کل آنچه را که می‌توان همچون پیشنهادی برای نمایش «کا» مطرح کرد، نوعی کم کردن چاشنی فضای موهوم و خیالی کار است؛ شاید اگر در دستمایه‌های روایتی چاشنی تاریخ و مستندنگاری و شیوه‌های بازتاب غیرمستقیم واقعیت مطرح می‌شد، نمایش «کا» بیش از این‌ها مورد توجه قرار می‌گرفت.