منو روی قلبت «تگ» کن

اهدای عضو و آنچه که باید درباره اش بدانید

زندگی بخشیدن به دیگری با پذیرش و باور مرگ یک عزیز؛ آنقدر بار دراماتیکی دارد که می‌تواند تا وقتی جهان ادبیات، سینما و تئاتر وجود دارد...

محور اصلی خیلی از داستان‌ها، فیلم‌ها و نمایش‌ها باشد. عسل بدیعی، بازیگر سینمای ایران در ۳۶ سالگی دچار مرگ مغزی شد و خانواده‌اش که مدتی پیش درگیر پیدا کردن کبد دریافتی برای رضا داوودنژاد بودند، این بار اهداکننده اعضای بدن عسل بدیعی شدند تا به قول داوودنژاد «کبد امانتی را به بیمارستان شیراز برگردانند.» حالا ۷ عضو بدن عسل بدیعی، در بدن ۷ بیماری است که روی تخت بیمارستان چشم انتظار دریافت عضو بودند و زندگی دوباره به آنها بازگشته. شاید داستان، شبیه داستان نمایش «دیوار چهارم» باشد؛ نمایشی که امیررضا کوهستانی تا اسفند ۹۱ آن را اجرا کرد و داستان زنی غیرایرانی را تعریف می‌کرد که قلب مرد خوزستانی را دریافت کرده و با آن زنده بود. شاید شبیه همان داستان، دریافت‌کننده به این فکر کند که حالا بخشی از کسی است که اعضای بدنش را به او داده و شاید شبیه او روزی در عکس‌های صفحه شخصی مجازی‌اش، درست روی قلب یا کبد یا کلیه‌اش، نام او را «تگ» کند. همان جا که نگار جواهریان به قلبش اشاره می‌کرد و برای همسر مرد خوزستانی می‌گفت: «قرار بود هر دومون مرده باشیم اما الان من اینجام... اینکه یکی‌مون زنده باشه، بهتر از اینه که جفتمون نباشیم دیگه، نه؟ عامر اینجاست. من توی عکس‌هام، روی قلبم تگش می‌کنم.»

بیمارستان مسیح دانشوری، واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است که زیرمجموعه اداره پیوند و بیماری‌های خاص در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی محسوب می‌شود. البته بیمارستان مسیح دانشوری، تنها واحد جمع‌آوری اعضای اهدایی نیست و به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز پیوند اعضا،بیماران مشکوک به مرگ مغزی را شناسایی می‌کند و با گرفتن رضایت از خانواده‌های آنها، پیوند عضو را انجام می‌دهد.

صحبت درباره پیوند اعضا در ایران، به شکل جدی از سال ۱۳۷۲ شروع شد؛ یعنی سالی که لایحه پیوند اعضای بدن از افراد فوت‌شده به مجلس شورای اسلامی رفت اما تصویب نشد. تا اینکه مراجع تقلید فتوا دادند اهدای اعضای بیمار مرگ مغزی در صورت کسب رضایت، مجاز است. مجلس شورای اسلامی هم طرح پیوند اعضای افراد مرگ مغزی را در آبان ماه ۱۳۷۸ به تصویب مقدماتی و در ۱۷ فروردین ماه ۱۳۷۹ در مجلس ششم به تصویب نهایی رساند.

همزمان با این تحولات، واحد فراهم‌آوری عضو (کبد و کلیه) که در شیراز از سال ۱۳۷۲ فعالیت می‌کرد، گسترده‌تر شد. با تصویب آیین‌نامه اجرایی قانون «پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنها مسلم است»، شبکه فراهم‌آوری اعضای پیوندی ایران، فعالیت‌هایش را از سال ۱۳۸۱ شروع کرد. هرچند اولین پیوند قلب ایران، در تیرماه ۱۳۷۲ توسط دکتر محمدحسین ماندگار انجام شد. تیم پزشکی تشکیل‌شده توسط دکتر ماندگار، قلب رضا بیشه‌ای (۴۸ ساله) را به پسربچه‌ای ۱۳ ساله پیوند زدند و پایه‌گذار تحولی مهم و بزرگ در ایران شدند. بعد از آن سال‌ها به مرور، بحث درباره پیوند اعضای دیگر هم ایجاد شد و به این روزهای بیمارستان مسیح دانشوری رسید و روزهایی که اولین پیوند دست هم در ایران انجام شد.

اهدای عضو، برای کسانی که دوست دارند بخشی از این جریان باشند شرایط سختی ندارد. هر کسی می‌تواند به وب‌سایت فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری برود (www.ehda.ir) و فرم پر کند. بعد از آن، کارت عضویت به آدرس خانه عضو جدید فرستاده می‌شود. البته داشتن این کارت به تنهایی برای رضایت اهدای اعضا کافی نیست چون قانون، شرط رضایت همزمان پدر و مادر را برای اهدای عضو تعیین کرده است. به همین دلیل کسی که این کارت را دریافت می‌کند باید خانواده‌اش را از تصمیمی که گرفته مطلع کند و با آنها درباره این تصمیم حرف بزند. داشتن این کارت در اصل نشان‌دهنده رضایت و خواسته دارنده آن برای اهدای اعضایش در صورت مرگ مغزی است. قلب و ریه‌ها، کبد و روده‌ها، لوزالمعده و کلیه‌ها به علاوه بعضی از بافت‌ها، اعضای قابل پیوند بدن انسان هستند. مثلا از بین بافت‌های بدن، اهدای قرنیه می‌تواند بینایی کسی را که آسیب شدیدی به چشمش خورده برگرداند یا پیوند پوست، بیمارانی را که دچار سوختگی هستند نجات می‌دهد. پیوند مغز استخوان هم تنها درمان ممکن در بعضی از سرطان‌های خون است.

فردی که می‌خواهد اعضای بدن خود را اهدا کند، مراحل خاصی را طی می‌کند و به همین دلیل کمی دیرتر از متوفیان معمولی، به خاک سپرده می‌شود (بعد از حدود ۳۶ ساعت). برای انجام مراحل اهدای عضو، بعد از آنکه خبر وجود بیمار مرگ مغزی اعلام می‌شود، هماهنگ‌کننده واحد فراهم‌آوری اعضا به بیمارستان می‌رود تا مراحل مربوط به ویزیت اولیه انجام شود. اگر مرگ مغزی در معاینه اولیه تایید شود، نوار مغزی اولیه را از بیمار تهیه می‌کنند و فرم‌های مربوط به اهدای عضو را هماهنگ‌کننده پر می‌کند. بعد از آن، گیرنده را بر اساس گروه خونی، سایز اهداکننده، نوبت فهرست و... پیدا و اهداکننده را برای انجام عمل پیوند، با آمبولانس مجهز به بیمارستان مسیح دانشوری منتقل می‌کنند. بعد از انتقال به بیمارستان، اهداکننده به آی‌سی‌یو منتقل می‌شود و متخصصان بیهوشی وضعیت بیمار را در حالت پایدار نگه می‌دارند و مراحل مراقبت شروع می‌شود. بعد از مرحله نگهداری، دوباره تیم ۴ نفره پزشکی (متخصص جراحی اعصاب، اعصاب، داخلی و بیهوشی) به طور جداگانه بیمار را ویزیت می‌کنند تا مرگ مغزی او تایید شود. پس از تایید مرگ مغزی توسط ۴ متخصص گروه، جلسه توجیهی در محل واحد پیوند با حضور مسوول واحد، مددکار، روان‌شناس، نماینده پزشکی قانونی، هماهنگ‌کننده‌ها و خانواده اهداکننده برگزار می‌شود و بعد از توجیه خانواده، رضایت نهایی برای اهدای عضو از آنها گرفته می‌شود. پس از گذراندن این مراحل، بیمار مرگ مغزی برای انتقال اعضا به اتاق عمل برده و مراحل انتقال و پیوند انجام می‌شود.

بیماری‌های عفونی شبیه ایدز، هپاتیت و اکثر بدخیمی‌ها مانع اهدای عضو می‌شوند و به همین دلیل، بعد از مرگ مغزی بیمار، پزشکان برای تشخیص ابتلا یا عدم ابتلای او به این بیماری‌ها آزمایش می‌گیرند. برای همین بیماری‌های دیگر، مانعی بر سر راه اهدای اعضا نیستند و محدودیت سنی هم برای این عمل، وجود ندارد. اهدای عضو برای خانواده اهداکننده هیچ هزینه‌ای ندارد و تمام هزینه‌های درمان آن را وزارت بهداشت و درمان پرداخت می‌کند اما بعد از این مراحل، هیچ‌چیز تمام نمی‌شود. بیماری که روی تخت بیمارستان بوده و خانواده‌اش داغدار، به خاک سپرده می‌شود، اعضای بدن او داخل بدن انسانی دیگر، گره می‌خورند. این‌طور می‌شود که نفس‌ها تازه می‌شود، لبخندها به تخت‌هایی در بیمارستان برمی‌گردد و تا سال‌های سال، بیماری که منتظر مرگ بوده، خط مرگ را پشت‌سر می‌گذارد و سالم و سلامت زندگی می‌کند تا داستان اهدای عضو، به شکل عجیب و باورنکردنی، شبیه داستان زندگی محمدرضا داوودنژادی باشد که سال پیش در همین روزها، در چند قدمی مرگ بود و امسال از اهدای اعضای بدن یکی از عزیزانش با خبرنگاران صحبت کرد.

این روزها هنرمندان، ورزشکاران و چهره‌های مشهور زیادی برای فرهنگ‌سازی درباره اهدای عضو در ایران فعال هستند و هر سال برای تقدیر از خانواده کسانی که اعضای بدن خود را اهدا کرده‌اند، در جشن نفس دور هم جمع می‌شوند تا هم از خانواده‌ها تشکر کنند و هم مرهمی بر جای خالی عزیزان آنها بگذارند. رضا کیانیان، جمشید مشایخی، مهناز افشار، ساره بیات، صابر ابر، مهراوه شریفی‌نیا، محمدرضا غفاری، حامد بهداد، حمیدرضا پگاه، آنا نعمتی، محسن تنابنده، حسین یاری، شقایق دهقان و... برای اهدای اعضای خود در صورت مرگ مغزی اعلام آمادگی کرده‌اند و برای یادآوری این موضوع در جشن نفس دور هم جمع می‌شوند، اما با وجود آنکه هر سال تعداد زیادی از بیماران در بیمارستان‌های ایران به دلیل نرسیدن عضو اهدایی از دنیا می‌روند، آمار و ارقام نشان می‌دهد هنوز خیلی از ایرانی‌ها تمایلی برای اهدای اعضای خود ندارند. به همین دلیل مدتی پیش، دکتر کتایون نجفی‌زاده (رییس شبکه فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری) گفته بود: «سالانه بیش از یک‌چهارم بیماران ریوی در فهرست انتظار پیوند، جان خود را از دست می‌دهند که تعدادی از آنها جانبازان شیمیایی بوده‌اند. در کشورهای اروپایی و آمریکایی آمار اهدای عضو بین ۲۰ تا ۲۵ در هر یک میلیون‌نفر جمعیت است و این آمار در اسپانیا به عنوان کشور پیشرو در این زمینه، ۳۵ نفر در یک میلیون‌نفر جمعیت است در حالی که در ایران در سال گذشته این میزان تنها ۹/۲ نفر در یک میلیون‌نفر بوده است. بر اساس بررسی و برآوردهای انجام‌شده، سالانه ۳ تا ۴ هزار نفر در ایران دچار مرگ مغزی می‌شوند که تنها ۵ درصد از این تعداد شامل ۱۴۰ تا ۲۰۰ نفر اعضای خود را به بیماران نیازمند اهدا می‌کنند.»

ثمین مهاجرانی