جنگال مبنای نبرد در عصر جدید

فرونشاندن هواپیمای بدون سرنشین جاسوسی آمریکا, نشانی از قدرت ایران در جنگ الکترونیک است

صاحب‌منصبان و تدوین‌کنندگان راهبردهای نظامی و دفاعی امروز دیگر فقط به میدان‌های خونین جنگ و انبوه کشته‌شدگان و نابودی اهداف نظامی و غیرنظامی نمی‌اندیشند. آنها برنامه‌های دیگری را در دستور کار خود دارند که مبنای جنگ در قرن تازه است.

روش جدید آن چیزی است که از آن به عنوان جنگ الکترونیک (جنگال) یاد می‌کنند. فرونشاندن هواپیمای بدون‌سرنشین سیا در ایران نمونه‌ای از این نوع روش نظامی به شمار می‌رود که مقامات امنیتی آمریکا، آن را مصداق بسیار جالبی از جنگ نامتقارن ارزیابی کردند.

چنین جنگی چه در بعد پشتیبانی الکترونیکی و چه در ابعاد آفندی و پدافندی، اکنون بیش از هر زمانی مورد توجه جدی فرماندهان نظامی قرار دارد و فرونشاندن هواپیمای بدون‌سرنشین آمریکایی نشان داد که این عرصه از نبرد در منطقه فعال شده و اتفاقا ایران نیز حریف قابلی است که حرف‌های بسیاری برای گفتن در این زمینه دارد.

در حقیقت شکار پهپاد آمریکایی پیروزی قابل توجهی برای ایران در جنگ الکترونیک بود که شکست واضح را برای آمریکا به دنبال داشت؛ شکستی که نگرانی‌های فراوانی را برای نهادهای امنیتی و نظامی آمریکا به دنبال دارد.

● جنگ الکترونیک چست؟

بنا به گفته کارشناسان نظامی، هدف اصلی در جنگ الکترونیک حمله به شبکه‌ای از اطلاعات و ارتباطات دشمن است که در اولین گام، سعی در فلج کردن سامانه فرماندهی و نظارت نیروهای مسلح آن می‌کند. در این نوع جنگ دستگاه‌های هوشمند، رایانه‌ها و سامانه‌های ایجادکننده اختلال، ماهواره‌های جاسوسی و مخابراتی، هواپیماهای بدون‌سرنشین، انواع هواپیماهای مخصوص جنگ‌های الکترونیکی، شبکه‌های فرستنده دیجیتال و انتقال اطلاعات نقش اصلی را ایفا کرده و افراد یگان جنگال می‌کوشند تحرک هر فرستنده‌ای را کشف، صدای هر گوینده‌ای را ضبط و هرگونه سامانه الکترونیکی تهدیدآمیز را نابود کنند.

در این نوع عملیات، به‌کارگیری سایت‌های شنود متحرک مجهز به سامانه‌های رهگیری مراقب، استراق‌سمع، ضبط و ثبت فرستنده‌های فعال دشمن، پخش پارازیت شنود و فریب الکترونیکی اهمیت ویژه‌ای دارد.

امروزه توان عملیاتی جنگ الکترونیک بخشی از توان رزمی نیروهای مسلح هر کشور محسوب می‌شود و نگاهی به عملیات جنگی در جنگ‌های اخیر عراق و افغانستان، اهمیت مدیریت جنگ‌های الکترونیکی را بیش از پیش آشکار می‌سازد. در جنگ عراق و افغانستان، آمریکا از بمب‌های الکترومغناطیسی استفاده می‌کرد که بعد از رها و منفجر شدن تشعشعات الکترومغناطیسی قوی به وجود می‌آورد و در نتیجه باعث می‌شد که تمام ارتباطات رادیویی، بی‌سیم و وسایل ارتباطاتی نظامی و غیرنظامی تا شعاع چندین کیلومتر مختل شود. در این جنگ، استفاده از بمب‌های گرافیکی هم سبب می‌شد هیچ نوع ارتباطاتی حتی با سیم هم صورت نپذیرد.

دونالد رامسفلد وزیر جنگ سابق آمریکا به نشریه تایمز در این باره گفت: در آغاز جنگ آمریکا با صدام انفجار یک بمب ۲ میلیارد واتی مغناطیسی صدام را کاملا فلج کرد و عملا تمامی تجهیزات الکترونیکی ارتش عراق و حتی رادیو و تلویزیون این کشور در آغاز جنگ از هر تحرکی ناتوان شدند.

● توان ایران

توان جنگال ایران قبل از فرونشاندن پهپاد آمریکایی بارها در رزمایش‌های مختلف نظامی به معرض نمایش گذاشته شده بود. در آخرین رزمایش، رزمایش پدافند هوایی ثامن‌الحجج(ع) این توان ایران بارها آزمایش شد. در این رزمایش، جدیدترین سامانه‌های کشف غیرفعال و تجهیزات جنگ الکترونیک بومی ساخته شده در طیف‌های مختلف فرکانسی با موفقیت مورد آزمون قرار گرفت و نیروهای خودی نوعی اخلال در سامانه‌های هدایت اهداف پرنده دشمن فرضی ایجاد کردند. همچنین دیده‌بان‌ها سامانه‌های پیشرفته ارتباطی و الکترونیکی خود را ارزیابی کردند و کارشناسان نظامی هم امنیت تبادل اطلاعات را مورد سنجش و ارزیابی قرار دادند. همچنین دستگیری عبدالمالک ریگی آغاز یکی از پیروزی‌های ایران در جنگی الکترونیک بود، به این معنا که صدا و سیستم‌های ارتباطی هواپیمایی که ریگی در آن بود، ردیابی و سپس با فشار نیروهای ایران هواپیما ناچار به فرود شده و عبدالمالک ریگی دستگیر شد.

حتی بسیاری از کارشناسان نظامی، توان بالای ایران را در این حد می‌دانند که ایران می‌تواند سپر موشکی آمریکا در ترکیه را نیز تحت تاثیر قرار دهد. بویژه از آن رو که سپر موشکی مذکور براساس سیستم رادار و سیستم‌های الکترونیکی شکل گرفته است و اگر ایران فناوری برتری در جنگ الکترونیک را در اختیار داشته باشد، این امکان برایش فراهم است که در سیستم الکترونیکی این سپر موشکی اخلال ایجاد کند؛ به طوری که آن را در رسیدن به اهداف ناکام بگذارد و مقامات آمریکایی مجبور شوند در مورد فعالیت آن بازنگری کنند.

رزمایش دریایی ولایت ۹۰ نیز که از شنبه هفته گذشته تا دیروز به مدت ۱۲ روز برگزار شد، گام دیگری در راستای تقویت توان عملیاتی ایران از جمله در زمینه جنگ الکترونیکی بود و در آن تجهیزات نوین تولید شده به دست متخصصان این نیرو و صنایع دفاعی کشور در زمینه جنگ الکترونیک در کنار سایر دستاوردهای نظامی ایران مورد آزمایش و بررسی قرار گرفت.

● فرونشاندن پهپاد آمریکایی

فرونشاندن پهپاد آمریکایی توسط ایران که نزدیک به ۲ هفته پیش روی داد نشان دیگری از قدرت ایران در جنگ الکترونیک است.

خبر سرنگونی این هواپیمای آمریکایی را یک مقام آگاه نظامی کشورمان اعلام کرد و گفت این پهپاد (هواپیمای بدون‌سرنشین) از نوع پهپادهای پیشرفته جاسوسی آمریکایی و از نوع «RQ ۱۷۰» است. ارتش آمریکا و سرویس اطلاعات و جاسوسی این کشور (سیا)‌ از این نوع هواپیماها در افغانستان برای جمع‌آوری اطلاعات از ایران و پاکستان استفاده می‌کردند. نشریه «فارین پالسی» در این باره نوشت که ماموریت هواپیمای بدون‌سرنشین آمریکا بر فراز آسمان ایران، شامل شناسایی ۴ حوزه مهم از فعالیت‌های نظامی و دفاعی ایران بوده است.

به گزارش واشنگتن ‌پست، تکنولوژی جاسوسی به‌کار رفته در هواپیماهای RQ-۱۷۰ همانی است که در بمب‌ افکن‌های یو.اس.بی ۲ و نیز جت جنگنده F-۳۵ به کار رفته است. طراحی و پیاده‌‌سازی این تکنولوژی، یکی از گران‌‌ترین پروژه‌‌های تسلیحاتی در تاریخ پنتاگون بوده است. این هواپیماها از ابزارهای کلیدی جاسوسی آمریکا در خاورمیانه و آسیای مرکزی‌ محسوب می‌شود و دولت آمریکا پیش از این اعتراف کرده بود که از این نوع هواپیما برای تعقیب و تحت پیگرد قرار دادن اسامه بن‌لادن و ارائه حمایت‌ها و پشتیبانی‌ اطلاعاتی به نیروهای ویژه آمریکا استفاده کرده است. این هواپیما از سال ۲۰۰۷ در نیروی هوایی ارتش آمریکا مورد استفاده بوده و بر فراز کره شمالی جهت زیر‌نظر گرفتن برنامه هسته‌ای و موشکی آن مورد آزمایش قرار گرفته است، اما خبر ساخت این پهپاد در سال ۲۰۰۹ به رسانه‌های فعال در حوزه امور نظامی درز کرد و در سال ۲۰۱۰ نیروی هوایی آمریکا وجود این نوع هواپیما را مورد تایید قرار داد. اطلاعاتی که تاکنون از این هواپیما در اختیار است، صرفا به قدرت پرواز این هواپیما در ارتفاع ۵۰ هزار پایی (حدود ۱۷ کیلومتر) و داشتن توامان ۲ سیستم پیگیری راداری است.

نکته: توان جنگال ایران قبل از فرونشاندن پهپاد آمریکایی بارها در رزمایش‌های مختلف نظامی به معرض نمایش گذاشته شده بود. در آخرین رزمایش پدافند هوایی با نام ثامن‌الحجج(ع) توان ایران بارها در قالب جدیدترین سامانه‌های بومی مورد آزمون قرار گرفت

روزنامه کریسشن‌ساینس‌مانیتور مدعی شد که شکار پهپاد شناسایی آمریکایی از طریق هک‌کردن سیستم جی.پی.اس صورت گرفته است. این روزنامه در گفت‌وگو با فردی که ادعا می‌شود یکی از مهندسان ایرانی دست‌اندرکار شکار پهپاد شناسایی RQ-۱۷۰ است، گفت ایران توانست ارتباط ماهواره‌ای پهپاد را با مرکز هدایت مسدود کرده و هواپیما را مجبور کند به وضعیت هدایت خودکار (اتوپایلوت) منتقل شود. در این وضعیت، کامپیوتر مرکزی هواپیما براساس نقشه از پیش‌ذخیره‌شده و استفاده از سیستم موقعیت‌سنجی جهانی (جی.پی.اس) به آشیانه‌اش در افغانستان بازمی‌گردد، اما نیروهای ایرانی توانسته‌اند سیستم جی.پی.اس هواپیما را با مختصات‌دهی اشتباه گمراه کرده و هواپیما را طوری فریب دهند که تصور کند آشیانه‌اش در ایران واقع است. به این ترتیب پهپاد در پایگاه از پیش‌تعیین‌شده فرود آمد.

اگرچه این یک پیش‌بینی است، اما ماجرای سرنگونی پهپاد آمریکایی نشان داد که ایران از قدرت قابل ملاحظه‌ای در جنگ الکترونیک برخوردار است. نکته‌ای که کارشناسان غربی به آن اذعان کردند این بود که ایرانیان این هواپیما را با پدافند هوایی سرنگونی نکردند، بلکه توانستند با برتری جنگ الکترونیک، این هواپیما فوق‌مدرن را در اختیار خود بگیرند و سالم به زمین بنشانند. آنها تصریح کردند که یکی از کارهای مهم این هواپیما تعطیل‌کردن سیستم‌های راداری و ارتباطاتی است و با توجه به این که این هواپیما ۲۵۰ کیلومتر وارد ایران شده بود، اما نتوانسته بود سیستم‌های ایران را از کار بیندازد می‌توان نتیجه گرفت که امریکا نمی‌تواند براحتی سیستم‌های ارتباطی ایران را مختل کند. شبکه خبری بی‌بی‌سی، این ماجرا را یک شکست اطلاعاتی برای آمریکا محسوب کرد و داگلاس برچ، تحلیلگر خبرگزاری اسوشیتدپرس در گزارشی اذعان کرد شکست آمریکا در ازدست‌دادن پهپاد RQ-۱۷۰ در آسمان ایران با بزرگ‌ترین شکست اطلاعاتی این کشور از شوروی سابق در ماجرای هواپیمای جاسوسی «یو ۲» قابل مقایسه است.

امیر موسوی، کارشناس مسائل استراتژیک نیز در این باره عقیده دارد ایران با این عملیات ثابت کرد در جنگ الکترونیکی بسیار پیشرفته است. چراکه این عملیات نیاز به رادارهای بسیار پیشرفته‌ و گشایش تمامی رمزهای سخت و ویژه دارد که در کارهای مخابراتی حساس استفاده می‌شود. به اضافه مباحث هدایت و کنترل این هواپیما نیاز به رایانه‌های بسیار پیشرفته و بالایی دارد. وی افزود: ایران این توانمندی را به دست آورده است، یعنی هم دسترسی به رادارها و رایانه‌های پیشرفته و در سطح بالا و هم بازکردن رمزها و کدهای حساس و امنیتی هوایی.

● پهپادهای ایرانی

ایران نه‌تنها توانایی در اختیار گرفتن پهپاد را دارد بلکه از زمان جنگ ایران و عراق، با به پرواز درآوردن پهپاد «تلاش»، زمینه‌ای را برای توسعه پهپادهای خود آغاز کرد. بعد از این جنگ، ایران روی بسیاری از انواع پهپادهای نظامی و چندکاره کار کرد و اکنون ایران از توانایی ساخت پرنده بدون‌سرنشین یا UAV برخوردار است. در این میان می‌توان به انواع پهپادهای نوع ابابیل، خانواده مهاجر ۱، ۲، ۳ و ۴، خانواده فراز، خانواده صاعقه ۱ و ‌۲، پهپادهای ثاقب، کی دو، شاهین و سپهر و... اشاره کرد.

به گفته منابع آگاه، پهپادهای ایرانی با اهداف نظامی و غیرنظامی ازجمله شناسایی، جنگ الکترونیک، مراقبت فعال هوایی، دیده‌بانی، هدف‌یابی، هدایت آتش توپخانه، کنترل مرزها، کنترل هوایی مکان‌ها، عکسبرداری جهت تهیه نقشه‌های جغرافیایی و... ساخته شده‌اند. ازجمله این پهپاد‌ها هواپیمای ابابیل با بالی به طول ۳ متر و سرعتی برابر ۱۶۰ گره است که روی سکوی پرتاب (Launcher) نصب می‌شود و می‌تواند تا ۸ ساعت پرواز داشته باشد. قابلیت مسلح‌شدن نیز در این نوع پهپاد تعبیه شده است. از ویژگی‌های ابابیل وجود دوربین پیشرفته کیفیت بالا با عملکرد دورانی آن است که امکان عکسبرداری و فیلمبرداری در تمام جهات را می‌دهد و اگر زمانی ارتباط زمینی با ابابیل قطع شود سیستم نرم‌افزاری آن به گونه‌ای طراحی شده است که پس از انجام عملیات به ایستگاه کنترل زمینی بازمی‌گردد. همچنین ابابیل از سیستم‌های نقشه‌برداری از عوارض زمین و سیستم انتخاب اهداف مشخص اتوماتیک برخوردار بوده و دارای سنسور تبدیل سیگنال‌های ارتباطی به صورت رمز جهت حفاظت اطلاعات الکترونیکی در صورت ردیابی است.

یک منبع مطلع نظامی در این باره می‌گوید: در رزمایش پیامبر اعظم(ص) هواپیمای بدون‌سرنشین ابابیل با انجام مانوری بارها بر فراز ناو هواپیما‌بر وینسنت آمریکا چرخید و انواع نقاط ضعف و قوت آن را شناسایی کرد و تنها بعد از ۲۵ دقیقه رادار پیشرفته ناو مذکور متوجه پرواز ابابیل گشت که آن هم به علت کاهش ارتفاع عمدی ابابیل بود. به هر صورت ۲ هلیکوپتر جنگی و ۲ جنگنده از ناو برخاستند، اما هرگز موفق به انهدام ابابیل نشدند. ابابیل به سلامت به محل مورد نظر هدایت و نشانده شد و اطلاعات و تصاویر بسیار مهمی نیز به دست آورد. مقامات پنتاگون از این که متوجه حضور ابابیل نشده‌اند بسیار شگفت‌زده و البته وحشت‌زده شدند. از آن به بعد دنیا نام ابابیل را به خاطر سپرد.

همچنین مهاجر یا مرصاد ازجمله پهپاد‌های دیگر ایران هستند که با مداومت پرواز بالای خود، می‌توانند اهدافی در مسافت دور را محقق کنند. این پرنده یک پرنده شناسایی گشت‌زنی تجسسی و تصویربرداری است که می‌تواند سلاح‌های هدایت لیزری با خود حمل کند و به وسیله آنها، اهدافش را مورد اصابت قرار دهد.

● جنگ الکترونیک میان ایران و آمریکا

کارشناسان نظامی عقیده دارند که جنگ الکترونیک و سایبری میان ایران و آمریکا از مدت‌ها پیش شروع شده و این، آغاز این حرکت نیست. این جنگی که در عرصه فناوری‌ها پیش از این آغاز شده بود و وقوع وقایعی چون دستگیری عبدالمالک ریگی، ترور دانشمندان هسته‌ای ایران، حمله سایبری به تاسیسات هسته‌ای ایران بخصوص توسط کرم استاکس‌نت (Stuxnet worm) و انواع عملیات‌های جاسوسی افشا‌شده در ایران همگی نشان از نبردی اطلاعاتی و امنیتی دارد که میان تهران و غرب در جریان است.

فرید زکریا، خبرنگار و کارشناس شبکه خبری سی‌ان‌ان در این زمینه با اشاره به توانایی‌های ایران در زمینه فناوری‌های پیشرفته بر این نظر است که ماجرای تسلط ایران بر سیستم هدایت پیشرفته‌ترین پهپاد آمریکایی و در اختیارگرفتن کنترل آن را می‌توان به نوعی جنگ پنهان در عرصه فناوری تعبیر کرد. همچنین رسانه روسی راشا تودی با اشاره به ماجرای موفقیت ایران در فرودآوردن یک پهپاد آمریکایی نوشت: مقامات ایرانی اعلام کردند که توانسته‌اند هدایت هواپیمای آمریکایی را در دست گرفته و آن را در خاک ایران فرود بیاورند. این اظهارنظر، فرضیه وجود جنگ الکترونیک میان ایران و آمریکا را قوت می‌بخشد؛ فرضیه‌ای که از سال گذشته و با رخنه یک کرم رایانه‌ای به نام استاکس نت به رایانه‌های ایران شکل گرفت. راشا تودی با اشاره به مواردی از این گونه تقابلات ایران و آمریکا افزود: در ابتدای سال جاری میلادی پایگاه هوایی «کریچ» در نوادا که یکی از مراکز اصلی نگهداری پهپادهای آمریکایی است از نفوذ یک کرم رایانه‌ای به سیستم‌های خود خبر داد که البته پس از چند روز مقامات آمریکایی اعلام کردند که توانسته‌اند این ویروس را شناسایی و منهدم کنند.

اما اکنون از دست‌دادن پهپاد آمریکایی این احتمال را پدید می‌آورد که این امر به جریان استاکس نت ربط داشته باشد.

«القدس العربی» در یادداشتی به نقل از رسانه‌های صهیونیستی نوشت: چند ماه پیش با ظهور ویروس استاکس نت و ادعای آلوده‌شدن سیستم‌های الکترونیکی پایگاه‌های اتمی ایران، عملا جنگ سایبری و الکترونیکی علیه ایران آغاز شد. این روزنامه عربی تصریح کرد: اگر برخی از مسوولان نظامی اسرائیل از جنگ قریب‌الوقوع با ایران سخن می‌گویند، این ادعا‌ها با پیش افتادن ایران در جنگ الکترونیک تناقض دارد.

کتایون مافی