مهریه , قیمت گذاری بر زن یا روزنه ای برای نفس کشیدن

در مورد مهریه چه فکر می کنید یک رسم زن ستیز یا تنها یک قانون که گوشه چشمی هم به زنان دارد اصلا تا به حال به این فکر کرده اید که فلسفه وجودی مهریه چیست

در مورد مهریه چه فکر می‌کنید؟ یک رسم زن‌ستیز یا تنها یک قانون که گوشه چشمی هم به زنان دارد؟ اصلا تا به حال به این فکر کرده‌اید که فلسفه وجودی مهریه چیست؟

در مورد مهریه نظریات متفاوتی وجود دارد.

مدافعان حقوق زنان با وجود اینکه این رسم را نوعی توهین به زن تلقی می‌کنند امابا این وجود در شرایط کنونی، آن را روزنه‌ای برای بهبود نسبی وضعیت زن بعد از جدایی می‌دانند.

کسانی که معتقد به برابری حقوقی زن و مرد هستند اغلب مهریه را نوعی قیمت‌گذاری بر زن دانسته و آن را تقبیح می‌کنند. این افراد معتقدند که ریشه این سنت به نگاه جنسیتی موجود به زن باز می‌گردد و اینکه زن کالایی است که برای تملک آن باید مثل هر کالای دیگری بهایی پرداخت کرد. این تفکر زمانی بیشتر قوت می‌گیرد که می‌بینیم در قانون اسلام هرچند مهریه عندالمطالبه است، یعنی هرزمانی که زن بخواهد مرد باید آن را پرداخت کند، اما اگر زن قبل از همبستر شدن با شوهرش از او جدا شده و درخواست مهر نماید تنها نصف مبلغ مهریه به او تعلق می‌گیرد. این قانون می‌تواند منجر به این باور شود که مهر پولی است که مرد بابت تصاحب جنسی زن به او می‌پردازد .

علیرغم تمامی این نکات منفی، مهریه اما در وضعیت کنونی قانون مدنی ایران شاید بتواند کورسوی امیدی برای زنان باشد .

نسرین ستوده، وکیل و حقوقدان معتقد است در کشوری که قانون تمام اختیارات و امتیازات را به مرد داده، مهریه می‌تواند در مواقع خطر به کمک زن بیاید .

« ما وقتی بخواهیم بی‌طرفانه در مورد ‌مهریه قضاوت بکنیم، در یک مجموعه قابل بررسی هست، مجموعه‌ای که از یک طرف ولایت مطلق بچه را به پدر می‌سپارد، شریانهای قضایی و اجرایی جامعه را به دست مردان می‌سپرد، سیستم قضایی که صریحا ذکر می‌کند که ریاست خانواده از خصایص شوهر هست، حق طلاق را یک جانبه در اختیار شوهر قرار می‌دهد، حق مسکن، حق انتخاب شغل، خروج از کشور و غیره. اینها همه محدودیتهایی است که در زندگی خانوادگی، زن با آنها مواجه است. در مقابل، زنی که خود را در معرض این خطر می‌بیند که بعد از ۳۰ سال زندگی مشترک و از دست دادن تمام امتیازات زنانه و جوانی خودش در معرض طرد از زندگی خانوادگی قرار می‌گیرد و ممکن است با چند بچه راهی کوچه و خیابان بشود، طبیعی است که برای حفظ امنیت آتی خودش مهریه را پیش می‌کشد

در مقابل اما دیدگاه دیگری وجود دارد که می‌گوید علیرغم همه این قوانین تبعیض‌آمیز، دختران نباید به امید مهریه بمانند بلکه باید توانایی‌های خود را برای اداره یک زندگی مستقل بالا ببرند و یا از دیگر راهکارهای قانونی استفاده کنند.

▪ شهلا اعزازی، جامعه‌شناس، از طرفداران این دیدگاه است

« در شرایط امروزه واقعیت این است که دختر و پسر باید آنقدر استقلال مالی، استقلال اجتماعی، استقلال فکری داشته باشند که‌، بخصوص دخترها، چشم به مهریه ندوزند که زندگی خودشان را از طریق مهریه‌ای که همسر بهشان می‌دهد بخواهند تامین کنند. ما می‌بینیم که مهریه تا به امروز نه تضمین زندگی بوده، نه وقتی که میزان مهریه بالا رفته و زنها توانستند آن را اجرا بگذارند صمیمیت را در زندگی بوجود آورده، و از طرفی باعث شده یکسری از زنها بدون پول بعد از طلاق بیرون انداخته بشوند و هیچ سهمی از اموال خانه نداشته باشند. با افزایش‌ آن هم مردان را به زندان انداختند .

اعزازی به شروط ضمن عقد اشاره می‌کند و اینکه علیرغم تمامی قوانین تبعیض‌آمیز باز هم زنان می‌توانند در هنگام وقوع عقد امتیازاتی برای خود قائل شوند .

«درست است که قانون ما هنوز این امکان را به زنان نمی‌دهد، اما موقع ازدواج دخترهای ما می‌توانند بسیاری از چیزها را درخواست کنند. متاسفانه آنقدر که تمرکز روی مهریه و بیشتر یک پرستیژ اجتماعی هست که رویش تاکید می‌کنند، تقریبا هیچکدام از دخترها روی هیچیک از حقوقی که می‌توانند داشته باشند تاکید نمی‌کنند. دخترها در موقع ازدواج شروطی را که می‌توانند اضافه کنند، اضافه کنند. حتا می‌توانند در اموال هم شریک بشوند، اگر بخواهند این شروط را اضافه کنند. این منطقی‌تر به چشم من می‌آید تا بخواهند مهریه را زیاد کنند.

اما سؤال مهم این است که تا به حال چند درصد از زنانی که مهریه خود را طلب کرده‌اند موفق به دریافت آن شده‌اند؟

نسرین ستوده که بسیاری از موکلانش برای همین مسئله به او مراجعه کرده‌اند، معتقد است که پیچ‌ و خمهای قانونی، گرفتن مهریه را که حق مسلم زن است بسیار سخت و حتا در بعضی موارد ناممکن ساخته است.

«اجازه بدهید که بگویم دیدگاه اجتماعی نسبت به مهریه زن به گونه ایست که زن را اساسا مستحق دریافت چنین مهریه ای نمی دانند. در زندگی مشترکی که به هر حال دو نفر با همکاری هم اموالی را جمع‌آوری کرده‌اند، قانون ما چنین می‌گوید که تمام اموال و دارایی‌هایی که ضروری مرد است باید محفوظ بماند و مهریه زن در وضعیت کاملا نامتعادلی قرار می‌گیرد. به این مفهوم که به موجب قانون تا یک خانه و یک ماشین و اثاث البیت ضروری مرد از توقیف برای مهریه در امان میماند . اینها طبق قانون قابل توقیف نیست و جزو مستثنیات دین هست و زن در واقع برای مهریه‌اش دستش به جایی بند نیست جز اینکه رضایت بدهد به تقسیط مهریه خودش. بنابراین شما می‌بینید که دسترسی زن به مهریه‌اش بسیار دشوار است .

ستوده دو کارکرد برای مهریه قائل است: زمانی که مرد بعد از سالها زندگی مشترک بخواهد زن را طلاق دهد و زن با دریافت مهریه می‌تواند سرمایه‌ای برای خود دست و پا کند، البته اگر باز هم مرد بخواهد و بتواند مهریه را بپردازد.

کارکرد دوم مهریه زمانی است که زن می‌خواهد به زندگی مشترک پایان دهد و مرد راضی به طلاق نیست که در این حالت زن با بخشش مهریه شاید بتواند مرد را راضی به طلاق سازد .

اما در مواردی هم که با درخواست مهریه زن موافقت می‌شود، مرد می‌تواند تقاضای تقسیط مهریه را مطرح کند که البته همیشه با این تقاضای مرد موافقت می‌شود.

با وجود تمامی این موانع و مشکلات بر سر راه زنان برای گرفتن مهریه، باز هم هرچند وقت یکبار ندایی از گوشه‌ای به گوش می‌رسد که نشان از سخت‌تر شدن قوانین مربوط به مهریه دارد. مثلا چند ماه پیش بود که رئیس سازمان ثبت اسناد کشور طبق بخشنامه‌ای به سردفترها و محضرها اجازه داد تا در صورت توافق زوجین، شرط پرداخت مهریه را استطاعت مالی مرد قرار دهند

● یک محضردار در این مورد می‌گوید

«از آنجایی که مهر ماهیتا عندالمطالبه است قبلا حتا اگر زوجین هم درخواست می‌کردند، ما اجازه نداشتیم آن را عندالاستطاعه کنیم ولی با بخشنامه جدید مهریه از ماهیت عندالمطالبه خارج شده و اگر زن و مرد بخواهند با امضای شرطی در عقدنامه می‌توانند پرداخت مهریه را مشروط به استطاعت مالی مرد بکنند .

دلیل صدور چنین بخشنامه‌ای از طرف برخی از مسئولان راحت‌تر کردن شرایط ازدواج خوانده شده. اما چرا هرگاه صحبت از شرایط سخت ازدواج می‌شود همه یاد مهریه می‌افتند؟ چرا رسومی مثل جهیزیه یا سیسمونی دادن کمتر مورد نقد قرار می‌گیرد؟

نسرین ستوده به زمانی اشاره می‌کند که مهریه‌های بسیار کم رایج بود و طلاقهایی که به همین دلیل به سهولت انجام می‌گرفت .

«در یک دوره هایی، سراسر دهه ۶۰ و اوخر دهه ۵۰ در ایران مهریه های بسیار کمی برای زنان قرار داده می‌شد. یک جو اجتماعی ایجاد شده بود و می‌دانید که آن ماجراها به آسیبهای بسیار متعددی علیه زنان و نهاد خانواده و کودکان منجر شد به این دلیل که بسیاری از مردان با تمسک به مهریه پایین خانم، بعد از ۲۰ سال قید زندگی را میزدند و با زن جدیدی ازدواج می‌کردند و آن خانم با سه یا چهار بچه راهی کوچه و خیابان می‌شد .

واقعیت آن است که این آسیبهای اجتماعی را مهریه های پایین به زنان و کودکان تحمیل کردند اما هیچ اعتراضی برنخاست. الان که یکی دو دهه است که مهریه ها کمی قابل توجه شده، و بله بعضی مهریه ها هم غیر معقول هست، از زمین و آسمان صدا بلند شده، در حالی که من نمی دانم ضررش به چه کسی وارد شده؟ کدام مرد بابت مهریه سالها در زندان مانده؟ خیلی اگر بمانند مدت کوتاهی است که تقاضای اقساط و تقسیط می‌دهند و همیشه هم با تقاضای تقسیطشان موافقت می‌شود .

هیچ مردی به دلیل مهریه مدت طولانی در زندان نگه داشته نمی‌شود.