شاید این هفته بشود نفس کشید

به بهانه هفته هوای پاک

سال هاست که در کشورمان هفته ای( از ۳۰ دی تا ۶ بهمن ماه) را به نام هفته هوای پاک نام گذاری کرده اند ودر این روزها برنامه هایی برای جلب توجه عمومی به مسئله آلودگی روز افزون هوای شهرها به خصوص کلان شهرها برگزار می شود.

هفته هوای پاک امسال هم با شعار «مصرف بهینه و انسان سالم» برگزار می شود و این ایام تنها فرصتی برای دوباره اندیشیدن به نزدیک ترین حریم زندگی انسان ها یعنی نفس کشیدن است.متخصصین و صاحبنظران سراسر جهان در راستای بهبود و حفاظت از محیط زیست دست به اقدامات گوناگونی زده اند تابدین وسیله ازگسترش آلودگی های زیست محیطی جلوگیری کنند.

فرصتی برای بازبینی آنچه که در راستای توسعه انجام دادیم اما به عواقب آن فکر نکردیم. روند افزایش جمعیت ورشد اقتصادی آنچنان تند و شتاب زده بوده که همزمان عوامل آلاینده مستقیم و غیرمستقیم خسارت جبران ناپذیری رابرای سلامت انسان ها و دیگر موجودات فراهم کرده است به طوری که تاوان توسعه نامتوازن انسان ها را بیش از هر چیز محیط زیست پس داده است.

با توجه به رشد روزافزون تعداد وسایل نقلیه در ایران، برنامه ریزان و کارشناسان امر بایستی با به چالش کشیدن این موضوع راهکارهای نوین و معقولی برای هدایت و کنترل موج به وجود آمده ارائه دهند که امری دشوار و دور از واقعیت نیست. افراد متخصص وآگاه جامعه علمی ایران می توانند این مهم را با فناوری های نوینی همچون "نانو"، "بایو" و "آی تی" به گونه ای مدیریت کنند که گره این کلاف سردرگم باز شود. مساله آلودگی هوای کلان شهرها در ایران به عنوان یک مساله ملی، سال هاست که مورد توجه به ویژه رسانه ها و نهادهای مدنی فعال در حوزه محیط زیست قرار دارد، بااین همه هوای کلان شهرها روز به روز آلوده تر و اخیرا به جایی رسیده است که نهادهای دولتی مسئول نیز هشدار می دهند که ادامه این روند می تواند سلامت عمومی را بیش ازپیش به خطر بیندازد.

انتظار فعالان و هواداران محیط زیست درایران از هفته هوای پاک، ختم شدن آن به یک نتیجه مورد انتظار یعنی فرهنگ سازی در نزد عموم، برای حفاظت از محیط زیست و برخورد مسئولانه باآن است. اگرچه نتیجه داده های عملیاتی مراکز ونهادهای دیده بان محیط زیست در ایران اعم از دولتی و غیردولتی نشان می دهد تا نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از محیط زیست درمیان همه ایرانی ها فاصله بسیار است، ولی تحرکاتی که در این زمینه بخصوص توسط نهادهای مدنی صورت می گیرد، امیدواری ها را تقویت می کند. برای مخاطب ایرانی وقتی صحبت از آلودگی هوا می شود، بدون درنگ ذهن ها متوجه تهران پایتخت می شود که حتی سهمیه بندی بنزین و محدودکردن حرکت خودروها به روزهای فرد و زوج هفته نیز نتوانسته است از میزان آلاینده ها در هوای آن بکاهد، حال آنکه بنابر یافته های سازمان هواشناسی، شهرهایی مانند کرج، اهواز، اراک و... که زمانی به خوش آب وهوایی شهرت داشتند هم، دیگر هوایی قابل تنفس ندارند. آلودگی هوا امروز یک مساله جهانی است و بیش از ۱۳۰کشور جهان که عمدتا از کشورهای درحال توسعه هستند، باآن و پیامدهایش به صورت جدی دست به گریان می باشند.

نیاز به هوا برای همه موجودات، چندین برابر آب و غذای مصرفی است و همین امر روشن می کند که چرا مساله آلودگی هوا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آلودگی هوا در پاپگاه مرجع "ویکی پدیا" این گونه تعریف می شود: " وجود یک یا چند آلوده کننده در هوای آزاد به آن مقدار، مدت و ویژگی ها که برای انسان، گیاه یا حیوان خطرناک و برای اموال مضر و یا به طور غیرقابل قبولی مخل استفاده اززندگی و اموال گردد." اگر امکان یک سنجش علمی را داشته باشید، کافی است همراه با ابزار کار در کنار یک دریا که قاعدتا باید هوایی مناسب تر داشته باشد، بایستید، و به آزمایش هایی دست بزنید که کیفیت هوا را برای شما روشن سازد.

این آزمایش را هر کجای کره زمین انجام دهید، به ترکیب هایی مانند انیدرید سولفورو اکسیدهای ازت و... به مقدار کم و زیاد در مقایسه با هم، برخواهید خورد که از ترکیبات طبیعی هوا محسوب نمی شود و وجود آن ها در اتمسفر، چیزی جز نتیجه توسعه فناوری و توسعه صنعتی، افزایش جمعیت، ازدیاد مصرف انرژی و... نمیباشد.

سازمان های زیست محیطی ایران سال هاست که هشدار می دهند هوای کلان شهرها بخصوص ابرشهری به نام تهران دیگر قابل تنفس نیست! این هشدار را اوایل دهه " ۱۳۸۰پگاه " یک دختر نوجوان دانش آموز تهرانی با لحنی توام با التماس! از مردم برای سالم نگه داشتن هوای شهر در وبلاگش به نام خودش، ارایه داد و یک سال بعد ازآن در پاییز سال ، ۱۳۸۴سازمان حفاظت محیط زیست در جدی ترین اطلاعیه خود تا آن زمان در مورد آلودگی هوای تهران به مردم " هشدار" داد، نفس های خود رادر بیرون از خانه حبس کنند که هوااصلا قابل تنفس نیست، هشداری که به دنبال آن نه فقط مدرسه ها که اداره ها هم در پایتخت برای چند روز تعطیل شد.

عمده منبع آلوده کننده هوا درشهرهای بزرگ ایران، انبوه خودروهایی شناخته شده اند که بیشتر از حد استاندارد سوخت مصرف می کنند و خیابان های شهرها اغلب زیر بار سنگین ترافیکی است که ریشه در معضلاتی مانند مهندسی ترافیک و فرهنگ ترافیکی دارد.

آمارهای پزشکی قانونی تهران و سازمان بهشت زهرا نشان می دهد که در سال های اخیر همواره نخستین عامل مرگ ومیر در کلان شهر تهران و دیگر کلان شهرها که با آلودگی زیاد هوا روبرو هستند، بیماری های قلبی و عروقی بوده است.

تراکم منابع تولیدکننده آلودگی در تهران و اطراف آن، سکون نسبی هوا، نداشتن باد غالب، محصور شدن پایتخت توسط رشته های کوه البرز باعث شده است که این شهر یکی از شهرهای آلوده جهان باشد. آمار کاملا دقیقی درمورد جایگاه تهران در جهان از نظر آلودگی موجود نیست.

اصفهان، تبریز، شیراز، مشهد، اهواز، اراک و کرج از دیگر شهرهای آلوده ایران هستند. بنابر اظهارات مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، دلیل آلودگی هوای این شهرها افزایش و تجمع منابع انتشار است و در شهرهایی نظیر تبریز، اراک و اهواز، تولید آلودگی صنایع و در دیگر شهرها ترافیک شهری نقش مهمی در آلودگی هوا دارند. به غیر از کرج، در شهرهای دیگر کشور، طرح جامع کاهش آلودگی هوا در حال انجام است.

برنامه های جامع کاهش آلودگی هوای تهران هفت محور دارد که بیشتر روی خودروها به عنوان اصلی ترین منبع تولید آلودگی متمرکز است.

در مطالعاتی که در سال ۱۳۷۴هجری شمسی توسط کنسرسیومی از مشاوران بین المللی با محوریت کارشناسان ژاپنی صورت گرفت، گفته شد که آلودگی هوا در کلان شهر تهران سالیانه جان بین ۷تا ۹هزار نفر را می گیرد." در تایید و رد این یافته در زمان خود واکنش های مختلفی صورت گرفت تا اینکه سال ۱۳۸۵در یک مطالعه دیگر این رقم حتی تا ۱۰هزار نفر و بیشتر نیز ذکر شد که باز هم موجب بحث هایی گردید و این واقعیت همچنان مورد غفلت قرار گرفت که هوای شهرهای بزرگ کشور از جمله تهران واقعا غیر قابل تنفس است.

درگزارشی که اخیرا انتشار داد، یک باردیگر "زنگ هشدار" را در مورد آلودگی روز افزون هوای تهران و دیگر شهرهای بزرگ کشور با این امید که درگوش مردم و مسئولین بنشیند، به صدا درآورد. همشهری آنلاین نوشت: " سالانه ۱۰۰هزارتهرانی براثرعوارض ناشی ازآلودگی هوا روانه بیمارستان می شوند.

تجمع بیش از حد سرب، باعث بیمارهای عصبی از جمله پرخاشگری می شود." مرکز معاینه فنی خودروهای تهران در گزارشی می گوید که بیشترین تعداد خودروهای فعال درایران حتی بر مبنای استاندارد ۲۰سال پیش اروپا، آلاینده محیط زیست شناخته می شود، و هنوز عمده خودروهای تولیدی کشور آلاینده بوده و نادیده گرفتن استانداردها موجب شده که خودروهای تولید قبل از سال ۱۳۷۹ درهر کیلومتر تردد بین ۳۰تا ۲۰۰گرم مواد آلاینده تولید کنند، در حالی استانداردهای یورو ۴،۲،۳و یک در حد ۳گرم است. آلاینده های بسیار در تحقیقات اخیر نشان داده است که موجب شده تا حداقل ۷کلان شهر کشور تحت تاثیر گازهای گلخانه ای قرار بگیرند.

بر اساس برآورد بانک جهانی، خسارات ناشی از آلودگی هوا در سال ۲۰۰۶ میلادی در ایران ۸ میلیارد دلار بوده است که در صورت ادامه روند فعلی این خسارت در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۶ میلیارد دلار می رسد."علی محمد نوریان" رئیس سازمان هواشناسی اواخرمهرماه امسال گفت که گازهای گلخانه ای روی۷کلان شهر کشوراثبات شده و متوسط دمای سالانه این شهرها افزایش می یاید و بسیاری از تغییرات آب و هوایی ناشی از اثرات گازهای گلخانه ای در همین شهرهاست.

" یکی از تدابیری که انتظار می رفت نقش موثری در از میان بردن و یا حداقل کاهش آلودگی هوای کلان شهرها مانند تهران داشته باشد، اجرای طرح زوج و فرد تردد خودروها و سهمیه بندی بنزین بود که به گفته معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران اگرچه باعث کاهش نسبی آلودگی شده ولی نقش موثری درآن نداشته است. یک گزارش معاونت حمل و نقل وترافیک شهرداری تهران درپاییزامسال می گوید که بررسی کیفیت هوای تهران در ۲۰۰روز از ابتدای سال ۸۶نشان می دهد به رغم اجرای طرح سهمیه بندی بنزین واعمال طرح زوج و فرد، آلودگی ناشی از وسایل نقلیه کاهش نیافته است و منابع متحرک بویژه خودروهای سواری، وانت بارها و موتورسیکلت ها، عامل(تولید) تا ۹۴درصد آلایندهای هوای تهران هستند. در این گزارش همچنین گفته شد: خودروهای سواری با ۶/۴۸درصد، وانت بارها ۳/۲۴درصد و موتورسیکلت ها با ۱/۲۱درصد، بیشترین سهم را در آلودگی هوای تهران دارند.

از نظر منواکسید کربن درحالی که در ۲۰۰روز نخست سال های ۸۴ و ۸۵به ترتیب ۹و ۱۱درصد روزها هوا پاک بوده، در سال ۸۶این رقم به ۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

درهمین حال، یافته های تازه اعلام شده شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می دهد که علاوه برانبوهی از آلاینده ها، حجم " بنزن " یک هیدروکربن بسیار خطرناک نیز در هوای کلان شهرهای ایران بخصوص تهران به حدی رسیده است که سلامت عمومی را بشدت تهدید می کند. بنزن به عکس بوی خوش آن، ماده ای بسیار خطرناک است و سال هاست محققین دریافته اند یکی از عوامل اصلی بروز سرطان، یکی از سه عامل اصلی مرگ و میر در تهران می باشد. ب

ه گفته "یوسف رشیدی " مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، تحقیقات این شرکت نشان می دهد که مقدار موجود بنزن درهوای تهران ۵/۲برابر استانداردهای جهانی است که این عامل موجب افزایش ابتلا به سرطان خون در تهران شده است.