اخلاق محوری در برنامه های سیما

صدا و سیما یک دانشگاه ملی است این جمله ای است که امام راحل پیرامون شان و جایگاه سیما فرمودند

"صدا و سیما یک دانشگاه ملی است". این جمله ای است که امام راحل پیرامون شان و جایگاه سیما فرمودند. بسیار دقیق و به جا هم فرموده اند. چرا که همه روزه جمع کثیری از مردم ساعاتی از وقت خود را صرف تماشای تلویزیون می کنند و البته در حال الگوپذیری و الگوبرداری از آن هستند. گاهی اوقات می بینیم که محبوبیت یک مجری یا یک هنرپیشه نزد مردم آنقدر زیاد است که حتی بعضا عکس های آنان جمعآوری و یا در اتاق ها نصب می شود یا دیده شده که حتی تکیه کلام رایج مردم برگرفته و کپی شده از تکیه کلام یک بازیگر یا یک مجری تلویزیونی است. به هر حال کسی نمی تواند منکر میزان تاثیرپذیری مردم از برنامه های سیما، بازیگران و مجریان آن شود. محتوای فیلم و سریال ها و حتی برخی پیام های بازرگانی هم بعضا الهام بخش سبک زندگی و رفتاری مردم جامعه می شود. یک کارتن هم همینطور.

در باب میزان تاثیرگذاری رسانه و تلویزیون بر جامعه همین بس که یک کودک پس از تماشای یک سریال ماه رمضان که در آن یک فرد بی گناه از اعدام نجات یافت، دست به اقدام مشابه می زند و با این تفکر که چون بی گناه است او هم نجات می یابد اقدام به حلق آویز کردن خود می کند. یا پس از پخش سریال جومونگ تقلید حرکات و حتی رواج ضرب المثل هاو پیامک های اصطلاحا جومونگی در جامعه افزایش می یابد.

مقدمه ای بود بر اهمیت و میزان تاثیرگذاری برنامه های سیما بر رفتار، هنجارها و حتی صحبت های عامیانه مردم. جامعه اسلامی نمونه، جامعه ای است که در آن ۲ عنصر پیشرفت و عدالت محقق شده باشد. یکی از آرمان های انقلاب اسلامی ایران هم همین پیشرفت و عدالت است. جامعه اسلامی که عقب مانده باشد موجب تضعیف اسلام و سو» تبلیغ برای دین می شود، عدالت هم که اگر نباشد دیگر جامعه "اسلامی" نیست. اما شاید این شبهه پیش بیاید که در غرب هم پیشرفت هست و شاید در برخی کشورهای غیر اسلامی عدالت هم باشد. لیکن تفاوت در اینجاست که "پیشرفت" یک مفهوم دارد و "توسعه" یک مفهوم دیگر. پیشرفت یعنی توسعه به علاوه اخلاق و معنویت. شاید در کشوری دیگر توسعه باشد اما اخلاق و معنویت نیست. بنابراین محور اخلاق به عنوان مرکز ثقل پیشرفت و توسعه ما باید باشد. صدا و سیما می تواند اخلاق را در جامعه نهادینه کند و البته می تواند اخلاق را از جامعه بزداید. با همان مکانیسمی که در بالا ذکر شد. اگر خدای ناکرده فردی مسئله دار و دارای سو» پیشینه اخلاقی در صدا و سیما چهره شود و یا حتی از او در برنامه های مختلف دعوت شود و یا به طور کلی سیما او را برجسته کند، در قبال ایجاد محبوبیت برای او و سپس الگوبرداری سو» جوانان از او که موجب گسترش بی اخلاقی در جامعه می شود، مسئول است. همینطور رواج تکیه کلام هایی دور از ادب.

بعضا مشاهده می شود که در برخی برنامه های طنز مثل سالهای اخیر برای خندان مردم و یا افزایش جذابیت برنامه یا حتی تنوع! هر کلمه یا اصطلاح نامناسب و نامتعارفی که به دهان گوینده می رسد به زبان میآورد و همین امر موجب اشاعه بی تقوایی در کلام و بی عفتی در گفتار و البته رواج بی ادبی در جامعه می شود. در یک سطح دیگر از اخلاق محوری در برنامه های سیما باید به موضوع الگوبرداری مردم از برنامه های خانوادگی و اجتماعی سیما اشاره کرد. مثلا وقتی یک فیلم یا سریالی یا حتی پیام بازرگانی پخش می شود و در آن به تجمل گرایی و اشرافیت زدگی پرداخته شده، طبیعی است که بخشی از مردم طبق همان معادله الگوپذیری، سبک زندگی خود را با الگو از آن صحنه ها تغییر می دهد.

اینجا این اتفاق می افتد که هزینه های بیجا بر زندگی ها و اسراف بر زندگی تحمیل می شود و البته مردم و جامعه دچار آسیب می شوند. بخش دیگری هم که شرایط اقتصادی مناسبی ندارند با مشاهده این صحنه ها ممکن است دچار ناامیدی و یا نارضایتی از وضع موجود شوند. این هم در نوع خود یک نوع اخلاق محوری است. چرا که فرهنگ بومی هر جامعه مبتنی بر حق متعادل و پرهیز از افراط و اسراف در زندگی خود، موجب زمینه سازی و زیربناسازی برای جامعه ای اخلاق محور می شود. جوانمردی هم جزئی از اخلاق است. یکی از صفات نیکو و شایسته ایرانیان مسلمان در طول تاریخ صفت نیک جوانمردی بوده است که برخی معتقدند جامعه امروز ایرانی خصوصا در سطح کلان شهرها با آن فرهنگ در حال فاصله گرفتن است. هر چند بنده مخالف هستم و گواه حرف بنده هم اوج جوانمردی ها در ایام جنگ تحمیلی بوده است و البته امروز هم ما جشن عاطفه ها، جشن های احسان و یا حوادثی مثل سومالی را می بینیم که مردم ایران با تاسی از رهبر عظیم الشان خود چگونه دست به حماسه در عرصه های احسان و نیکوکاری و جوانمردی می زنند. لیکن روی این مسئله هم در برنامه های سیما باید کار شود.

نمی توان نقش سیما را در جوانمردی نادیده گرفت تجلیل از افرادی که الگوهای خوبی در این عرصه هستند بیشتر شود. کسی که تمام زندگی خود را فدای مردم فقیر یک روستا یا ساخت یک مدرسه یا بیمارستان می کند. کسی که اعضای بدن را اهدا می کند، کسی که برای نجات ناموس مردم با اراذل درگیر می شود و چشم خود را از دست می دهد... اینها نمونه هایی از جوانمردی بودند که روی آنها جسته گریخته در سیما کار شد. اما واقعا طلبه ناهی از منکر همینقدر ارزش پیگیری رسانه ای داشت؟ جوانمردی او بیشتر بود یا برخی هنرپیشه هایی که ساعتها در تلویزیون با آنها مصاحبه و گفتگو می شود و روز تولد فرزندان همسایه آنها هم به بحث گذاشته می شود؟ به هر حال برخی مسائل ضعف های ماست که باید بشنویم و نقدها را بپذیریم و البته در صدد رفع آن بر آئیم. ما الگوهای جوانمردی و اخلاقی کم نداشتیم که آنها را به جوانان عرضه کنیم. هم در ورزشکاران، هم رزمندگان، هم دانشگاهیان و مسئولان و ... باید آنها را به جامعه و جوانان عرضه کنیم تا الگوهای کاذب و غلط بین جوانان و مردم جامعه موجب رواج بی اخلاقی یا مرگ جوانمردی نشوند. صدا و سیما مستقیما نقش دارد. بیشتر از جانبازان شیمیایی و همسران و فرزندان آنها تهیه و پخش کند. آنها قله های جوانمردی اند. بیشتر از اینها باید الگوهای نمونه ما فرصت حضور در سیما بیابند. حتی از بین ورزشکاران که سهم بسزایی در الگوسازی اخلاقی و جوانمردی دارند نباید اجازه جولان بی اخلاقان و یا ناجوانمردان داد. از سوی دیگر عناصر مفید و الگوی مناسب باید چهره شوند مجری های سیما هم شامل همین امر هستند.

نویسنده : سما دهقانی