آداب رفتار با نوجوان

اگر ما والدین منصفانه رفتارهای خود را قضاوت کنیم, متوجه می شویم بیشتر مشکلاتی که با نوجوانمان داریم, به مدت ها قبل و سهل انگاری مان در تربیت برمی گردد به اینکه برای بچه ها وقت نگذاشته ایم, از آنها فاصله گرفته ایم و کم کم همزمان با بزرگ تر شدن آنها, این تغییرات تدریجی رفتار ما, بینمان فاصله انداخته است

اگر ما والدین منصفانه رفتارهای خود را قضاوت کنیم، متوجه می‌شویم بیشتر مشکلاتی که با نوجوانمان داریم، به مدت‌ها قبل و سهل‌انگاری‌مان در تربیت برمی‌گردد به اینکه برای بچه‌ها وقت نگذاشته‌ایم، از آنها فاصله گرفته‌ایم و کم‌کم همزمان با بزرگ‌تر شدن آنها، این تغییرات تدریجی رفتار ما، بینمان فاصله انداخته است. او هم در این مدت با تغییرات بسیار تدریجی بلوغ دچار تحولاتی شده و بیش از پیش به ما نیاز داشته؛ نیاز به هم‌صحبتی، همدردی و حمایتی که شاید از او دریغ شده و ماحصل این همه اهمال‌کاری، شکل‌گیری و تثبیت بدرفتاری‌هاست که متاسفانه والدین تا جدی شدن آنها هیچ فکری برایشان نکرده‌اند.

اگر می‌خواهید از بروز مشکلات رفتاری در نوجوان پیشگیری کنید، باید از سن پایین که هنوز بیش از هر کس و هر چیز از شما حرف‌شنوی و تاثیرپذیری دارد، در مورد مسایل مختلف از جمله دوستیابی و آنچه در مهدکودک یا مدرسه برایش اتفاق می‌افتد، با او حرف بزنید و طوری رفتار کنید که باور کند بیش از هر کس می‌تواند به شما اعتماد کند چون در موردش قضاوت نخواهیدکرد و تنهایش نخواهید گذاشت. اگر چنین کنید، در نوجوانی تعجب نمی‌کند که چرا ناگهان می‌خواهید سر از کار او درآورید و به حریمش سرک بکشید. اگر فرزند شما این پیش‌زمینه ذهنی را داشته باشد که همه اعضای خانواده حق دارند در تعطیلات نوروز خوش بگذرانند و ما یک خانواده‌ایم که تفریح و مهمانی‌مان با هدف در کنار هم بودن تعریف شده است، هرگز درخواست نمی‌کند شما به مسافرت بروید و او در خانه بماند اما اگر از کودکی هر تفریح، مهمانی و سفری را فقط به خاطر او و نظر او انجام داده‌اید، حتی اگر خودتان یا دیگر بچه‌ها انتخاب دیگری داشته‌اید، حالا نباید منتظر رفتار منطقی باشید. «ما یک هفته به خاطر شما آمدیم شهربازی یا باغ‌وحش پس شما هم تعطیلات آخر هفته دیگر را باید به خاطر ما بیایید خانه عموجان» وقتی این قانون به کودک تفهیم شود و والدین آگاه برای خوش گذشتن در این مهمانی به ظاهر خسته‌کننده تمهیداتی اندیشیده باشند، فرزند هم درک می‌کند که هرگز برای آزادی و داشتن استقلال به حریم دیگر اعضا تجاوز نکند یا قواعد خانواده را زیرپا نگذارد.

وقتی بچه کوچک‌تر است، اسباب‌بازی یا خوراکی دلخواهش را همراه می‌برید که در مهمانی حوصله‌اش سر نرود، با او بازی می‌کنید که مجبور نباشد از تماشای عده‌ای آدم بزرگ‌ که دور هم نشسته‌اند و گفت‌وگو می‌کنند، کلافه شود. وقتی بزرگ‌تر می‌شود هم می‌توانید بگویید: «عزیزم! یک وسیله سرگرم‌کننده با خودت بردار. شطرنج یادت نره، باید عموجان ببینه پسرم چطور ماتش می‌کنه»، «راستی مریم جان! اگر دوست داری لپ‌تاپ منو بیار اونجا اگر حوصله‌ات سر رفت، کمی موسیقی گوش بدهی یا گشتی در اینترنت بزنی!» شما باید درست مثل کودک نوپایی که بدقلقی‌اش را پیش‌بینی و از بروز آن با اقدام‌های به موقع پیشگیری می‌کنید، برای نوجوانتان هم وقت بگذارید و خواسته‌های او را بشناسید. به هر حال او حال و هوای جوانی و خواسته‌هایی دارد که خوب است در حد مجاز با نظارت شما اجابت شود. وقتی برای خرید لباس همراهش می‌روید، از قبل تکلیفتان را مشخص کنید. اگر صلاح نمی‌دانید در مهمانی فلان مدل لباس را بپوشد، قوانین تعریف شده را یادآوری و از همکاری او تشکر کنید اما اگر آن لباس را خریدید، دیگر حق ندارید هر بار که می‌خواهد آن را بپوشد، بکن‌نکن راه بیندازید.

قوانین و حد و مرزی که برای بچه‌ها مشخص می‌کنید، در هر سنی که هستند، باید واضح و روشن بیان شود و معلوم شود در صورت رعایت نکردن این قانون‌ها، چه مجازاتی در انتظارشان است. هر روز و هر لحظه هم نباید بر اساس حال خود و موقعیتی که در آن هستید، تغییر رویه دهید. بچه‌ها باید ثبات را در رفتار و گفتار شما ببینند تا باور کنند همه اعضای خانواده باید به ارزش‌ها و قانون خانه احترام بگذارند. وقتی یک روز که سرحال هستید اجازه می‌دهید با دوستش بیرون برود یا فلان لباس را بپوشد اما روز دیگر که دغدغه‌ کاری یا مالی دارید و حوصله ندارید او را منع می‌کنید، هرگز از او انتظار رفتار سنجیده نداشته باشید. اگر او کودک ۳ ساله هم باشد، حتما پا به زمین می‌کوبد و گریه می‌کند که چرا اگر این لباس بد بود، فلان روز اجازه دادی بپوشمش! نوجوان می‌تواند با نظارت کامل شما بعضی آزادی‌ها را که در محدوده خانوادگی شما مجاز است، کسب کند: «عزیزم! امروز می‌تونی با دوستت که کاملا موردتایید و شناخت شماست، به سینما بروی، ولی حتما هماهنگ کن تا ساعت ۸ خانه باشی. دلم می‌خواد شام همه دور هم باشیم.» پسر نوجوان شاید برای امتحان کردن ثبات این قانون ساعت ۸ به خانه نیاید و اگر رفتار شما درست نباشد، او موفق شده مرز خود را بشکند. «متاسفانه باید بگم همان‌طور که می‌دونی، به علت رعایت نکردن قرارمون و اینکه ساعت ۸ در خانه نبودی، برنامه فوتبال آخر هفته با دوستات را از دست می‌دهی. امیدوارم دفعه بعد بتونی طوری هماهنگ کنی که ساعت ۸ در خانه باشی. اصلا دلم نمی‌خواد دیگه این اتفاق بیفته و مجبور باشم لذت فوتبال و دور هم بودن را ازت بگیرم.»

این پدر درست به موقع جلوی اتفاق‌های بعدی را می‌گیرد اما به رفتار این مادر توجه کنید که چگونه بی‌جهت (به قول نوجوان‌ها) به پسرش گیر می‌دهد. او ناگهان در اتاق پسر را باز می‌کند و با صدای بلند می‌گوید: «این چه وضع حرف زدنه؟ پاشو تلفنتو قطع کن!» و ناگهان سیم تلفن را می‌کشد! پسر هم با داد و بیداد پرخاش می‌کند. در حالی که این مادر می‌تواند نارضایتی‌‌اش را از شیوه حرف زدن پسرش این‌طور بیان کند: «توی خونه اصلا نمی‌پسندم این‌طوری حرف بزنی.» و اگر او پای تلفن با دوستانش تکیه‌کلام‌های خاص را به کار می‌برد یا به لحن خاص حرف می‌زند، نباید وارد عمل شد. باید این رفتار را نادیده‌ گرفت. چون این کار صدمه‌ای به او نمی‌زند. نه گفتن‌‌‌ها و برخورد جدی را برای زمانی که لازم است، نگه‌دارید. این حق شماست که حتی وسط حرفش بپرید و بگویید: «این طرز حرف زدنت را دوست ندارم.» اما وقتی با دوستش حرف می‌زند، لزومی ندارد به رویتان بیاورید که چه می‌کند و چه می‌گوید. «آداب تربیت» منتظر است تا مشکلاتی که با نوجوان خود دارید، با جزییات بیشتر بیان کنید و با هم راه‌حلی برایش پیدا کنیم.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران