آشنایی با فرآیند مالی تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی ها

نوآوری مالی عمده ای كه در دهه ۱۹۸۰ پای گرفت و بر نقش واسطه های مالی در بازار سرمایه عمیقاً اثر گذاشت, پدیده تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی ها ۱ بود

نوآوری مالی عمده‌ای كه در دهه ۱۹۸۰ پای گرفت و بر نقش واسطه‌های مالی در بازار سرمایه عمیقاً اثر گذاشت، پدیده تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی‌ها[۱] بود. "تبدیل به اوراق بهادار كردن داراییها"، فرایندی است كه در آن واسطه‌های مالی مانند بانكهای تجاری اوراق بهادار قابل خرید وفروش را مستقیماً به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. در این فرآیند، دارایی های مؤسسه وام دهنده به طریقی از ترازنامه آن موسسه جدا می‌شود، در عوض تأمین وجوه توسط سرمایه گذارانی انجام می‌شود كه یك ابزار مالی قابل مبادله را می‌خرند و این ابزار نمایانگر بدهكاری مزبور است، بدون این كه به وام دهنده اولیه مراجعه‌ای صورت پذیرد.

● فرآیند تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی‌ها

در فرآیند تبدیل دارایی ها به اوراق بهادار، شركت یا مؤسسه ای كه نیاز به تأمین مالی دارد، اقدام به تأسیس یك شركت با مقصد خاص[۲] می‌كند (كه به چرخهِ ویژه پروژه نیز معروف است) و آن دسته از دارایی های مالی خود را كه دارای جریان های نقدی آتی هستند به شركت با مقصد خاص( SPE) می‌فروشد. شركت با مقصد خاص یا SPE برای این كه وجه لازم برای خرید دارایی های مالی مذكور را فراهم كند، اقدام به انتشار اوراق بدهی با پشتوانهِ دارایی كرده و آن را به عموم سرمایه گذاران عرضه می‌كند. سپس شركت با مقصد خاص

(SPE) وجوهی را كه از محل فروش اوراق بدهی به دست آورده است، بابت خرید دارایی های مالی به شركت اصلی پرداخت می‌كند. سرمایه گذارانی كه اوراق بدهی با پشتوانهِ دارایی را خریده‌اند، از محل جریان های نقدی حاصل از دارایی‌های مالی شركت با مقصد خاص بازدهی كسب می‌كنند.

فرض كنید یك بانك با نرخ سود ۱۰ درصد (سالانه) اقدام به اعطای یك هزار دلار تسهیلات به مشتریان خود (قرض گیرنده) كرده و قرار است یك سال بعد مبلغ هزار وصد هزار دلار از آنها دریافت كند. بنابراین بخشی از دارایی های این بانك به ارزش هزار و صد هزار دلار مربوط به حساب های دریافتنی حاصل از اعطای تسهیلات است. این بانك حساب های دریافتنی خود را به مبلغ ۱۰۵۰ دلار به شركت با مقصد خاص( SPE) می فروشد. شركت با مقصد خاص ( SPE) به پشتوانه این حساب های دریافتنی (دارایی مالی) اوراق بهاداری به ارزش ۱۰۵۰ دلار منتشر می‌كند و به عموم سرمایه گذاران می‌فروشد و وجوه حاصله را در اختیار بانك قرار می‌دهد. توجه داشته باشید كه نرخ سود پرداخت شده توسط مشتریان بانك (قرض گیرنده) ۱۰ درصد است در حالیكه نرخ سود سرمایه گذاران اوراق منتشره توسط شركت با مقصد خاص (SPE)، كمتر خواهد بود. این مابه التفاوت صرف هزینه های مربوط به انتشار، بیمه وام‌‌های اعطایی به مشتریان و ... می شود و بخشی از آن نیز سود بانك را تشكیل می‌دهد.

غیر از بانك وام دهنده اولی، یك شركت بیمه، مؤسسه دیگری كه خدمات وام اراده می‌دهد، مؤسسه اوراق بهادار، افراد و سرمایه‌گذاران نهادی در این فرآیند مشاركت می‌كنند.

بزرگترین بخش بازار دارایی‌های با پشتوانه، بازار اوراق بهادار با پشتوانه وام‌های رهنی[۳] است كه در آنها دارایی پشتوانه اوراق بهادار منتشره، وام‌های رهنی است. اولین انتشار عمومی اوراق بهادار با پشتوانه دارایی‌ها[۴] (غیر از وام‌های رهنی) به سال ۱۹۸۵ برمی‌گردد.

تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی‌ها، روشی جهت ارتقای كارآمدی بخش بانكداری و توسعه كلی بازارهای مالی (سرمایه و بدهی) و دامن زدن به رشد اقتصادی می‌باشد. بررسی شاخصهای مربوط به عملكرد بخش بانكداری حاكی از ضعف مزمن استحكام و سلامت بانكها به همراه كاركرد نسبتاً غیرمكفی و كیفیت نسبتاً پایین دارایی‌ها است.

در این شرایط روش تأمین مالی تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی‌ها می‌تواند در ابعاد مختلف به ارتقای كارآمدی بخش بانكداری و توسعه كلی بازارهای مالی و از این طریق به رشد اقتصادی كمك كند. تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی‌ها یكی از روش‌هایی است كه به نظر می‌رسد با توجه به مجموعه امتیازات و منافع آن و با عنایت به این كه موجب آزادسازی بخش قابل توجهی از منابع درگیر در وام‌های رهنی می‌شود، می‌تواند نقش مؤثر‌ی را در سامان‌دهی بازارهای مالی و سرمایه كشور ایفا كند.

● ساختار اساسی

ساده‌ترین شكل فرآیند "تبدیل به اوراق بهادار كردن دارایی‌ها" شامل

۱) فروش مجموعه بزرگی از مطالبات توسط نهادی به نام "صادر كننده" كه در جریان فعالیت‌های اقتصادی برای "تأمین نقدینگی" انجام می‌شود

۲) انتشار و فروش اوراق بهادار توسط نهادهایی با اهداف خاص (SPE)، چه از طریق بخش خصوصی و چه از طریق ارائه دولتی، كه بواسطه منافع مطالبات موجود تأمین و قابل تأدیه هستند.

این فرایند شامل یك كاسه كردن یا تجمیع وام‌ها و فروش اوراق بهاداری با ضمانت و پشتوانه آنها است.

از نقطه‌نظر صادركننده اوراق بهادار، دارایی یا جریان نقدی مورد نظر بواسطه خروج از ترازنامه بصورت مجزا بدان پرداخته می‌شود و از نقطه نظر سرمایه‌گذار، جداسازی دارایی و جریان نقدی برای ایمن‌سازی معاملات از ورشكستگی بالقوه صادركننده اوراق بهادار و ریسك اعتباری بدره دارایی‌ها می‌باشد. لذا نتیجه آن می‌شود كه سرمایه‌گذار، ریسك ایمن‌تر را بر ریسك دارایی‌ها و یا بدهی‌های صادركننده اوراق بهادار ترجیح می‌دهد.

مؤسسه امین (Trustee) شخص ثالثی است كه با دریافت حق‌الزحمه، حافظ منافع طرفین معامله در روند انجام كار می‌باشد. از جمله وظایف این نهاد، گزارش نظام‌مند از روند انجام كار، پذیرش جریان نقدی جمع‌آوری شده توسط مؤسسه خدماتی و تلاش برای نظارت بر فعالیتها به نمایندگی از طرف صاحبان اوراق بهادار و همچنین كنترل اسناد قانونی مورد معامله است. از جمله وظایف امین، آشكارسازی نحوه انجام كار در قالب گزارش ماهانه مؤسسه خدماتی بوده و این فعالیتها تحت عنوان قراردادهای قانونی در ساختار لازم برای حفظ سود صاحبان اوراق بهادار می‌باشد. بطور مشابه، امین جریان نقدی جمع‌آوری شده و انقال یافته توسط مؤسسه خدماتی و ارجاع آنها بسوی صاحبان اوراق بهادار را بعهده دارد.

مؤسسه خدماتی[۵] در معاملات ساختاری، معمولاً همان صادركننده دارایی مورد نظر می‌باشد. برای مثال فرض كنید یك بانك مجموعه‌ای از اقلام رهنی را فرآهم آورده و از طریق مؤسسه امین به مؤسسه پذیره‌نویسی انتقال می‌دهد. مؤسسه پذیره‌نویسی بر اساس این اقلام رهنی، اوراق قرضه صادر می‌كند. این مؤسسه مسؤلیت پرداخت بهره را به صاحبان اوراق بهادار دارد. معمولاً در شكل بانكی فعالیت، صادركننده اوراق بهادار نقش مؤسسه خدماتی را نیز دارد. این امر به صادركننده اوراق بهادار اجازه می‌دهد كه از درآمد حق‌الزحمه در طول فعالیت بهره ببرد. در نتیجه فعالیتهای بانك با عموم مشتریان، دارایی‌هایی به عنوان رهن در گرو بانك قرار می‌گیرد كه بانك آنها را در فرآیند تبدیل به امین واگذار می‌كند. امین نیز این دارایی‌ها را در اختیار مؤسسه پذیره‌نویسی قرار می‌دهد.

منابع:

نقش نهادهای مالی در توسعه اقتصادی، ماهنامه علمی-آموزشی تدبیر، شماره ۱۳۵

بررسی فرآیند تأمین مالی از طریق انتشار اوراق صكوك، مهدی نجفی، روزنامه اطلاعات، شماره ۲۳۷۵۷

دارایی‌های قابل تبدیل به اوراق بهادار در ایران،مهدی مشكی، سایت بانك رفاه، www.refahbroker.com

Bank Financing Strategies, Diversification and Securitization, Jocelyn Martel, University of Cergy-Pontoise,

Introduction to Securitization, Jason Kravitt, Mayer, Brown & Platt, ۱۹۹۸.

Securitization and Structured Finance: Legitimate Business Management Tools, Barbara T. Kavanagh

Asset Securitization and Structured Financing: Future Prospects and Challenges for Merging Market Countries, Lakshman Alles

Securitization by Banks and Finance Companies: Efficient Financial Contracting or Regulatory Arbitrage?, Bernadette Minton, The Ohio State University

Securitization and Banking, Randall J Pozdena.

Banks Securitization and Risk Management, Hugh Thomas, The Chinese University of Hong Kong.

Asset Securitization and Optimal Asset Structure of the Firm, Jure Skarabot

[۱] Securitization

[۲] Special Purpose Entity

[۳] Mortgage Backed Securities (MBS)

[۴] Asset Backed Securities (ABS)

[۵] Servicer

[۶]Credit Enhancement

---