برترین انسانها از منظر اسلام

انسان , به عنوان مخلوق ویژه خداوند بر روی زمین دارای زوایای پیچیده شخصیتی است که ارزشهای او را رقم میزند راهیابی به عمق این ارزشها و درک مفهوم اصلی انسانیتِ انسان امری شیرین و در عین حال بسیار سخت و دشوار است که تلاش صاحبان خرد را می طلبد

انسان ، به عنوان مخلوق ویژه خداوند بر روی زمین دارای زوایای پیچیده شخصیتی است که ارزشهای او را رقم میزند . راهیابی به عمق این ارزشها و درک مفهوم اصلی انسانیتِ انسان امری شیرین و در عین حال بسیار سخت و دشوار است که تلاش صاحبان خرد را می طلبد .

اندیشمندان و خردورزان در هر برهه ای از تاریخ برای رسیدن به این معنی که ارزش و فضیلت انسان در چیست و کدام برنامه می تواند او را در رسیدن به این هدف رهنمون گردد در تکاپوی فکری بوده اند . اما کوتاه بودن فکر اولیه بشر و اندیشه تربیت نیافته اش موجب گشته تا در هر نایی نوایی و در هر کویی صدایی طنین افکن شود و آنهایی که تنها دست خویش را در دست خرد نهاده اند به گمان درک واقعیت انسان و روح الهی او به طرح مسایلی واهی و به دور از شخصیت ناب آدمی بپردازند . عده ای ، ارزش انسانها را در رنگ پوستشان و گروهی در نژاد و خونشان و بعضی در ثروت اندوزی و تکاثرشان دیدند ، و یا فضیلت آنها را در زیبایی ها و جمال و جلال ظاهری شان جستجو نمودند و بر پایه آن قوانین ، برنامه ها و مزایایی وضع کرده و به پایمالی حقوق دیگر افراد جامعه پرداختند .

اما در فرهنگ گرانسنگ اسلامی ، ملاك فضیلت و ارزش انسانها بر یکدیگر ایمان ، دانش و تقوای آنهاست . مردم مؤمن از همه انسان ها با ارزش ترند و عالمان و دانشمندان اهل عمل ، به درجاتی از گروه مؤمنان برتر و بالاترند و اهل تقوا كه تقوای آنان در نقطه اوج است از همه با فضیلت تر و باارزش ترند . قرآن مجید و روایات در این سه زمینه اشارات لطیف و عبارات دقیقی دارند :

اهل ایمان" . . .یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ " ( ۱ )

. . .تا خدا مؤمنان از شما را به درجه ای و دانشمندانتان را به درجاتی عظیم و باارزش بلند گرداند و خدا به آنچه انجام می دهید ، آگاه است .

ارزش مؤمن تا جایی است كه آیات قرآن و روایات ، محبت به مؤمن را محبت به خدا و رسول و كمك به مؤمن را كمك به خدا و رسول و خوشحال كردن مؤمن را خوشحال نمودن خدا و رسول و آزار مؤمن را به هر شكلی آزار به خدا و رسول می دانند !

حضرت امام باقر (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت می كند :

مَنْ سَرَّ مُؤمِناً فَقَدْ سَرَّنِی وَمَنْ سَرَّنِی فَقَدْ سَرَّ اللّهَ . (۲)

كسی كه مؤمن را خوشحال كند ، بی تردید مرا خوشحال كرده و كسی كه مرا خوشحال كند به یقین خدا را خوشحال كرده است .

حضرت امام باقر (علیه السلام) همچنین فرمود :

مَا عُبِدَ اللّهُ بِشَیء أَحَبَّ إلَی اللّهِ مِن إدخالِ السُّرورِ عَلَی المؤمِنِ. (۳)

خدا به چیزی نزد او محبوب تر از وارد كردن خوشحالی و سرور بر مؤمن عبادت نشده است .

امام صادق (علیه السلام) نیز می فرماید :

لَقَضَاءُ حَاجَهٔ امْرِئ مُؤمِن ، أَحَبُّ إلَی اللّهِ مِن عِشرِین حَجَّهًٔ ، كُلُّ حَجَّهٔ یُنفِقُ فِیهَا صَاحِبُها مِائهَٔ ألف .(۴)

هر آینه برآوردن حاجت مؤمن نزد خدا از بیست حج كه زائرش در هر حج آن صد هزار دینار انفاق كند بهتر است .

و نیز آن حضرت فرمود :

أنْ أُشْبِعَ رَجُلا مِن إخوانِی ، أَحبُّ إلَیَّ مِن أَنْ أدْخُلَ سُوقَكُم هذَا فَأَبْتَاعَ منها رَأْساً فَأُعْتِقُهُ.(۵)

بی تردید اگر مردی از برادران مؤمنم را با غذایی سیر كنم ، نزد من از اینكه وارد این بازار شما شوم و برده ای را بخرم و در راه خدا آزاد كنم ; محبوب تر است .

● اهل علم

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) درباره برتری عالم می فرماید :

فَضلُ العَالِمِ عَلَی سَائِرِ الناسِ كَفَضلِی عَلی أدنَاهُم.(۶)

برتری دانشمند بر دیگر مردمان چون برتری من بر پایین دستترین و حقیرترین آنان است .

و نیز آن حضرت فرمود :

فَضلُ العَالِمِ عَلَی العَابِدِ كَفَضلِ القَمَرِ لَیْلَهَٔ البَدْرِ عَلَی سَائِرِ الْكَواكِبِ .(۷)

برتری دانشمند بر عبادت كننده بی دانش مانند برتری ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است .

و نیز آن حضرت فرمود :

ثَلاثَهٌٔ یَشْفَعُونَ إلی اللّه عَزَّوَجَلَّ فَیُشَفَّعُونَ : الأنبِیاءُ ثُم العُلَماءُ ، ثُم الشُّهَداء. (۸)

سه طایفه در قیامت شفاعت می كنند كه شفاعت آنان پذیرفته می شود : پیامبران ، سپس دانشمندان ، آنگاه شهیدان .

حضرت امام باقر (علیه السلام) فرمود :

عَالِمٌ یَنتَفِعُ بِعِلمِه ، أفضَلُ مِن سَبْعِینَ ألفَ عَابِد. (۹)

دانشمندی كه از دانشش سود برد از هفتاد هزار عبادت كننده بی دانش برتر است.

اهل تقواقرآن کریم درباره اهل تقوا می فرماید :" إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ "

. . . بی تردید گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزكارترین شماست . . .

پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) می فرماید خدا در قیامت به مردم خطاب می كند :

أَمَرتُكُم فَضَیَّعتُم مَا عَهدتُ إلَیكُم فِیهِ ، وَرَفَعتُم أنسَابَكُم فَالیَومَ أرْفَعُ نَسبِی وَأَضَعُ أنسَابَكُم ، أیْنَ المُتَّقُونَ ؟ إنَّ أَكْرَمَكُم عِنْدَ اللّهِ أتقَاكُمْ.

شما را به عبادت و بندگی و دوری از طاغوت فرمان دادم ، ولی شما این حقیقت را كه نسبت به آن با شما پیمان داشتم ضایع و تباه كردید و نسب های خود را كه دردی از دنیا و آخرت شما دوا نمی كرد بالا بردید ; من امروز نسبی كه بندگانم را با من پیوند می دهد رفعت می دهم و نسب و پیوند شما را با نیاكانتان فرو می نهم و از ارزش و اعتبار می اندازم اهل تقوا كجایند ؟ هر آینه گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزكارترین شمایند .

آنچه از کلام خداوند و معصومین (ع) بدست می آید این است که در درگاه با عظمت ربوبی حضرت حق نمی توان به ملاکات دنیایی و ظواهر بی اساس مرتبت با آن دل خوش نمود ، چون در این صورت ، بلال حبشی ، مؤذن رسول خدا نمی شد و سلمان فارسی به فضیلت " منا اهل البیت " نایل نمی گشت .

آنچه خداوند برای انسان می پسندد و سبب کرامت حقیقی او می گردد ایمان اوست که با کمک آن به مقام فرهیختگی و دانش الهی رسیده و مراحل تقوا و بندگی را بپیماید .

۱- مجادله (۵۸):۱۱ .

۲- الكافی : ۲/۱۸۸ ; وسائل الشیعهٔ : ۱۶/۳۴۹ .

۳- الكافی ۲ /۱۸۹ ; وسائل الشیعهٔ : ۱۶/۳۴۹ .

۴- الكافی : ۲/۱۹۳ ; وسائل الشیعهٔ : ۱۶/۳۶۳ .

۵- الكافی : ۲/۲۰۳ ; المحاسن : ۲/۳۹۴ ; وسائل الشیعهٔ ۲۴/۳۰۲ .

۶- تفسیر الصافی : ۲/۶۷۵ .

۷- عوالی اللئالی : ۱/۳۵۷ ، حدیث ۲۸ ; تفسیر الصافی : ۲/۶۷۵ .

۸- تفسیر الصافی : ۲/۶۷۶ .

۹- الكافی : ۱/۳۳ ; تحف العقول : ۲۹۴ ; تفسیر الصافی : ۲/۶۷۶ .

پایگاه استاد حسین انصاریان