آدرس پیشرفت کشور

با تصریح ضرورت اصل پیشرفت همراه با عدالت در کشور و همچنین تبیین چشم انداز آن توسط مقام معظم رهبری پرسش باقی مانده اینجاست که چگونه باید به این مقصد متعالی رسید در واقع جامعه ایران می داند که باید برود و می داند که کجا می رود اما هنوز در آدرس این منزل تردید وجود دارد

چشم‌انداز پیشرفت در جامعه‌ اسلامی ایران برآیند مولفه‌های مختلفی از قبیل تولید ثروت، افزایش بهره‌وری، تقویت عزم و اراده ملی، اتحاد ملی، اعتماد به نفس ملی، تولید علم و فناوری، گسترش اخلاق و معنویت، کاهش فاصله طبقاتی، رفاه عمومی، انضباط اجتماعی، وجدان کاری مردم، امنیت اخلاقی و آگاهی و رشد سیاسی است. پیشرفت کشور به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی یکی از شاخصه‌های ‌اصلی دهه چهارم عمر پر برکت نظام اسلامی است.« برای ورود به دهه چهارم انقلاب اسلامی، کشور نیازمند به دو شاخص بسیار مهم پیشرفت و عدالت است که لازمه پیشرفت همراه با عدالت هم این است که همه مسئولان در بخش‌های گوناگون، نوآوری، خلاقیت و ابتکار در روش‌ها را وظیفه خود بدانند و با پشتیبانی ملت همه طرح‌ها و کارهایی را که از مدت‌ها پیش و یا در سال‌های اخیر شروع شده، در سال ۱۳۸۷ به شکوفایی برسانند.» (۱)

با تصریح ضرورت اصل پیشرفت همراه با عدالت در کشور و همچنین تبیین چشم‌انداز آن توسط مقام معظم رهبری پرسش باقی مانده اینجاست که چگونه باید به این مقصد متعالی رسید. در واقع جامعه ایران می‌داند که باید برود و می‌داند که کجا می‌رود اما هنوز در آدرس این منزل تردید وجود دارد.

گفتمان غالب در تئوری‌های نوسازی کشورهای جهان سوم، نسخه‌های برنامه‌ای و نخبه محور است. یعنی برخلاف کشورهای توسعه یافته که به‌طور تدریجی و تکاملی طی چند دهه به پیشرفت رسیدند، کشورهای جهان سوم باید در قالب برنامه‌های چند ساله طی یک بازه زمانی کوتاه مدت و با تکیه بر نقش اجماع نخبگان در این مسیر حرکت کنند و فاصله خود را با کشورهای پیشرفته کاهش دهند. این اتفاق در کشورهای جنوب شرق آسیا مانند مالزی، کره جنوبی، سنگاپور، تایلند و ... تجربه شده است. در این نسخه، توسعه اقتصادی معتقدم است و از آنجا که لایه‌های اجتماعی ضعیف هستند نخبگان باید بی‌چون و چرا جامعه را هدایت کنند، حتی اگر بخش‌هایی از جامعه زیر چرخ‌های توسعه له شوند. این نسخه پیشرفت در یک دوره ۸ ساله روی میز کار اغلب دولتمردان ایرانی قرار گرفت، اما به سرعت با واکنش‌های شدید اجتماعی روبرو شد. جامعه‌شناسان پاسخ‌های متفاوتی را در توجیه علل این دست عکس‌العمل‌های اجتماعی در دولت‌های پنجم و ششم مطرح کرده‌اند که هریک به نوبه خود تا حدودی می‌تواند علت‌های واکنش منفی جامعه ایران به این نسخه توسعه را تبیین نماید. اما مسلما بی‌عدالتی‌ها، نسخه‌های برنامه‌ای و نخبه ‌محور که توسط نظریه‌ پردازان غربی تدوین شده‌اند یکی از عوامل تاثیر گذار در اعتراضات اجتماعی دهه۷۰ بود.

مضاف بر اینکه لایه‌های اجتماعی در ایران شاید در نرم‌ها و ایستارهای مدرن نگنجد اما به پیچیدگی یک تمدن چند هزار ساله است. از سویی مسیر تغییرات کلان اجتماعی از گلوگاه، تحولات روانشناسی اجتماعی می‌گذرد و در پیوند مستقیم با تغییرات فرهنگی است.

به زعم راقم این سطور علت العلل واکنش‌های اجتماعی دهه ۷۰ در برابر نسخه‌های پیشرفت به وجود آمدن این احساس عمومی بود که چنین آدرسی جامعه ایران را به سر منزل مقصود نمی‌رساند.

این پدیده یک بار دیگر در دهه ۵۰ رخ داد. هنگامی که شاه دروازه‌های بزرگ تمدن را نشان می‌داد و مدعی بود که کشور را ظرف چند دهه در ردیف جوامع پیشرفته دنیا قرار خواهد داد. در سال‌های منتهی به ۱۳۵۷ اعتراضات اجتماعی کشور را فرا گرفت و در نهایت به انقلاب اسلامی منجر شد. آدرس شاه نیز با برداشت‌ عمومی جامعه ایران متفاوت و حتی متعارض بود.

امروز که سه دهه از عمر انقلاب اسلامی می‌گذرد و کشور در آستانه ورود به دهه چهارم انقلاب است باید یک نسخه بومی برای پیشرفت کشور نوشت. به تعبیر مقام معظم رهبری «در این گونه موارد نباید نسخه‌های غرب به‌عنوان تنها راه‌حل تصور شوند بلکه در چنین مسائلی تاکید بر نوآوری و استفاده از ایده‌ها و فکرهای نو است.» (۲) آدرس پیشرفت کشور برآیند نوآوری و خلاقیت فرد فرد ایرانی است و لایه‌های پیچیده اجتماعی در ایران دوشادوش نخبگان در این عزم و اراده ملی سهیم هستند.

صالح اسکندری

پی‌نوشتها:

-۱ بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار ده‌ها هزار نفر از زائران و مجاوران حضرت علی‌بن موسی الرضا علیه السلام، ۱/۱./ ۸۷

-۲ همان.