تقسیم کار در خانه نشانه خانواده مسئولیت پذیر

شکل گیری یک خانواده پویا و سالم به عنوان مهم ترین و کوچک ترین نهاد اجتماعی به عوامل برون و درون خانوادگی متعددی وابسته است که ریشه در نوع تربیت زن و مرد و نگرش آنها به زندگی دارد

اساس تداوم یک زندگی مشترک، حرکت کردن در مسیر صحیح و مطابق با هنجارهای اجتماعی به منظور پاسخ به نیازهای مشترک طرفین بوده و به دنبال آن با تولد فرزندان، نیاز به اداره خانواده با یک مدیریت صحیح و منسجم بیش از پیش احساس می‌شود.

تقسیم کار میان اعضای خانواده و مشارکت یکی از برنامه‌های مدیریتی است که اجرای آن با توجه به تغییرات نقش اعضا در جامعه مدرن امروزی برای دستیابی و تحقق آرمان‌های اعضای یک خانواده موفق لازم است.

توسعه فعالیت اجتماعی زنان که مطابق با آمار فراگیری آن در عصر فناوری رو به افزایش است با نقش‌های سنتی آنها مانند انجام امور خانه‌داری، مسئولیت نگهداری و تربیت فرزندان و برآورده کردن انتظارات همسران، همگونی نداشته و اجرا نکردن برنامه‌های صحیح و پیروی نکردن از الگوی تقسیم کار در خانواده، کاهش بازده کاری زنان و در پی آن، آسیب دیدن نظام خانواده را دربر خواهد داشت.

‌● تقسیم وظایف

دکتر امان قرایی مقدم، جامعه‌شناس درخصوص مشارکت و تقسیم وظایف بین اعضای خانواده می‌گوید: رضایت از موقعیت فردی در نظام خانوادگی، پیش‌زمینه اصلی برای دستیابی به یک زندگی خانوادگی موفق است و این اصل که یک نفر مسئولیت انجام اکثر نقش‌ها را برعهده داشته باشد تا سایر اعضای خانواده به راحتی زندگی‌کنند، دیدگاهی آسیب‌زا است.

این جامعه شناس معتقد است،‌ تقسیم کار و مشارکت درون خانواده، شرط اصلی رسیدن به رضایت فردی و رسیدن به سرمایه اجتماعی است. در ۲۰ سال اخیر، بر لزوم ایجاد روابط اجتماعی در خانواده و برقراری تعاون و همکاری در محیط خانه تأکید شده است، اما مطابق با پژوهش‌های انجام گرفته در اکثر خانواده‌ها، روابط موزائیکی و تفکر فردگرایانه جایگزین اصل مشارکت و تعاون شده و مسئولیت‌پذیری جمع‌گرایی کمرنگ شده است.

دکتر زارع ابراهیم‌آبادی، روانشناس و مشاور خانواده یکی از نشانه‌های خانواده کارآمد را مسئولیت‌پذیری و تقسیم کار در خانه و خارج از آن می‌داند و معتقد است، در خانواده‌های موفق، وظایف افراد مطابق با سن، میزان علاقه و توانایی از پیش تعیین شده است و فشار مسئولیت‌ها بر دوش یک نفر نیست.

این متخصص اضافه می‌کند، از دیدگاه جامعه شناختی، هر فردی نقش معینی داشته و تکالیف آن نقش‌ها را تعیین می‌کند. مسئولیت نظارت بر این تکالیف بر عهده پدر و مادر است و برنامه‌ریزی و مشارکت باعث رضایت همه‌جانبه در تمام افراد خانواده می‌شود.

به عقیده دکتر ابراهیم‌آبادی، زنان به دلیل برخوردار بودن از احساس عاطفی بیشتر در مقایسه با دیگر اعضای خانواده، قادر به برقراری تعادل میان انجام وظایف عاطفی و اجتماعی خود نیستند و هر اندازه که بر میزان وظایف اعم از اشتغال در محیط خارج از منزل، تربیت فرزندان و انجام کارهای خانه افزوده شود، اعتراضی ندارند چرا که پاسخ به نیازهای عاطفی و اجتماعی فرزندان و از دوران طفولیت و در برخی مواقع ترس از دست دادن شغل به دلیل مخالفت همسر، انجام مسئولیت‌های سنگین برای آنها تبدیل به یک عادت شده و تبعات منفی آن مانند افسردگی، خستگی یا پیری زودرس در طولانی‌مدت آشکار خواهد شد.

● مدیریت خانه

مدیریت صحیح در نظام خانوادگی از نکات تأکید شده به منظور حفظ بقای خانواده در اسلام است. حجت‌الاسلام دکتر سیدعلی حسینی، استاد دانشگاه امام صادق (ع) در این خصوص معتقد است، با توجه به نقش مهم زنان و مادران در کانون خانواده و تربیت فرزندان، اهمیت دادن به نیازهای عاطفی و روانی آنها ضروری است.

این کارشناس دینی اضافه می‌کند، یکی از آموزه‌های دینی در سیره نبوی، کمک به همسر و مادر در انجام کارهای منزل بوده که ثواب زیادی دارد. به عقیده مدیر گروه فقه دانشگاه امام صادق(ع) خانواده نقش مؤثری را در تربیت فرزندان مسئولیت‌پذیر ایفا کرده و پدر و مادر به عنوان الگوی مناسب، باید از دوران کودکی با آموزش اصول صحیح تربیتی و عادت دادن آنها به مشارکت در درون خانواده، این اصل مهم را فرهنگ‌سازی کنند.

● انتظارات و مسئولیت‌ها

مطابق با نظر کارشناسان حوزه علوم اجتماعی، ترویج فردگرایی در نهاد خانواده و تطبیق نیافتن تحولات اجتماعی و فرهنگی مانند افزایش میزان زنان شاغل با نقش‌های افراد در خانواده، باعث تضعیف انسجام خانوادگی و تزلزل پایه‌های زندگی خواهد شد و به طور مستقیم در شکل‌گیری یک جامعه پویا و مستقل تأثیرگذار خواهد بود.

دکتر زارع ابراهیم‌آبادی، روانشناس تقسیم کار بر اساس جنسیت بدین معنا که وظیفه اصلی زنان انجام کارهای خانه و امور مربوط به فرزند است را نه تنها به نفع سلامت جسم و روان زنان و مادران و نظام خانوادگی نمی‌داند، بلکه ترویج چنین فرهنگی را عامل اصلی تربیت فرزندانی متوقع و وابسته معرفی می‌کند.

این روانشناس معتقد است، انتظار داشتن از فرزندان به منظور همکاری در امور منزل بدون ارائه الگوهای صحیح از دوران کودکی، بیهوده خواهد بود. مادری که با گسترش نظام فرزندسالاری، هیچ‌گاه از مشکلات و مسئولیت‌های سنگین خود در خانواده سخن نمی‌گوید و وظیفه مشخصی را برای هر یک از اعضا تعیین نمی‌کند، قربانی بی‌مسئولیتی اطرافیان خود خواهد شد و انتظارات فرزندان نیز با گذشت زمان بیشتر و منطق و انعطاف‌پذیری آنها در قبال انجام تکالیف کمتر خواهد شد.

دکتر امان قرایی مقدم نیز با اشاره به اهمیت نقش مشارکت در نظام خانواده و کمرنگ شدن آن در مقایسه با گذشته می‌گوید: برخلاف این‌که نیاز به تقسیم وظایف با توجه به تغییر نقش‌های سنتی زنان در جامعه امروز بیشتر احساس می‌شود، کاهش برقراری عدالت میان اعضای خانواده دستاورد اهمیت بیش از حد پدران و مادران به فرزندان به بهانه درس خواندن و... است.

این جامعه‌شناس اضافه می‌کند: در دوران گذشته، فرزندان از دوران کودکی در انجام کارهای منزل مشارکت می‌کردند و در اکثر خانواده‌ها، فرزندان بزرگتر مسئولیت تربیت فرزندان کوچکتر را برعهده داشتند اما در جامعه امروز، نقش فرزندان تنها به تحصیل و جنبه‌های آموزشی محدود شده و مادران فداکار، قربانی مسئولیت‌ناپذیری و توقعات پایان‌ناپذیر دیگر اعضای خانواده می‌شوند.

این در حالی است که فشارهای روانی و آسیب‌هایی که این شیوه به دنبال خواهد داشت، جبران‌پذیر نخواهد بود و شادابی روح و روان و جسم هر یک از اعضای خانواده مستلزم مشارکت معنوی و اجتماعی دیگر افراد خواهد بود.