بیولوژی و پرورش پهن ماهی چپ گرد جنوبی

پهن ماهی چپ گرد جنوبی در رودخانه ها و مصب های واقع در ساحل اقیانوس اطلس از کرولینای شمالی تا جنوب فلوریدا و خلیج کوچک تامپا از منطقه فلوریدا در مجاورت سواحل خلیج فلوریدا تا منطقه جنوب تگزاس یافت می شود

● مقدمه

پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی به‌دلیل قابلیت منحصر فرد و تماشائی خود که از یک ماهی با ظاهر عادی با تک‌چشم‌هائی که در طرفین سر می‌تواند به‌صورت جفت چشمی در یک طرف سر تغییر حالت دهد؛ مشاهده می‌شود. این تغییر ساختاری زمانی رخ می‌دهد که ماهی هنوز در مرحله لاروی به‌سر می‌برد و جنین پدیده‌ای جزء جالب‌ترین موارد در بین تمامی انواع ماهیان به‌شمار می‌رود. پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی Paralichthys lethostigma جزء خانواده Bothidae و جنس Paralichthys است. گونه‌های پرورش و مهم دیگر Paralichthys dentatus و Paralichthys Olivaceaus می‌باشند.

علاقه وافری در خصوص پرورش پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی وجود دارد. زیرا علاوه بر قیمت بالای گوشت آن، همچنین قابلیت رشد، حتی در آب‌های لب شور را دارا است. بنابراین علاقمندان فراوانی را در بازارهای سرتاسر جهان دارا است. پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی در سرتاسر جنوب غربی ایالات متحده به چشم می‌خورد و می‌توان آنها را در ناحیه وسیع جغرافیائی پرورش داد.

از آنجائی‌که به‌نظر می‌رسد پهن ماهی‌ چپ‌گرد جنوبی در آب‌هائی با درجه شوری پائین از رشد خوبی برخوردار باشد، می‌توان فعالیت‌های پرورشی را به فاصله دوتری از نواحی ساحلی که هزینه‌های پرورش در آن زیاد می‌باشد.

انتقال داده و هزینه‌های ثابت مرتبط با پرورش پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی را کاهش داد با این حال پژوهش‌های انجام گرفته در خصوص نحوهٔ پرورش این ماهی از ۵ سال قبل آغاز شده است که عمدتاً به تولید این نوع ماهی در مراحل ابتدائی تکثیر و پورش اختصاص داشته است و هنوز اطلاعات نهائی در خصوص روش‌های پرورش و امکان پرورش این ماهی در مقیاس اقتصادی به‌دست نیامده است.

● تاریخچه طبیعی

پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی در رودخانه‌ها و مصب‌های واقع در ساحل اقیانوس اطلس از کرولینای شمالی تا جنوب فلوریدا و خلیج کوچک تامپا از منطقه فلوریدا در مجاورت سواحل خلیج فلوریدا تا منطقه جنوب تگزاس یافت می‌شود.

پراکنش این پهن‌ماهی‌ها، حوالی حاشیه فلوریدا در حال کاهش است و این امر به‌عنوان یک سؤال در ذهن برخی از زیست‌شناسان مطرح شده، که آیا ممکن است این ماهیان متعلق به ذخایر طبیعی جداگانه‌ای باشند؟ پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی در گسترهٔ وسیعی از نواحی با آب شور وجود دارد و ماهیان بالغ از اینگونه در آب‌هائی با درجه شوری ۰ تا ۳۶ قسمت در هزار (ppt) یافت می‌شوند صید آنها از طریق قلاب و رشته قلاب‌های طویل در رودخانه‌ها و آب‌های داخلی دور از ساحل چندان معمول نیست.

● گسترهٔ زیستی

پهن‌ماهی چپ‌‌گرد جنوبی بالغ، در طول فصل پائیز از نواحی مجاور ساحل برای تخم‌ریزی به آب‌های دریائی مهاجرت می‌کند و فصل تخم‌ریزی از ماه دسامبر در قسمت‌ بالائی محدودهٔ شمایل آغاز شده و تا اواخر ژانویه و فوریه در محدوده جنوبی ادامه می‌یابد. ماهیان بالغ بلافاصله پس از تخم‌ریزی به رودخانه‌ها و مصب‌های رودخانه‌ای برمی‌گردند. لارو پهن‌ماهی‌ چپ‌ گرد جنوبی در آب‌های مجاور ساحل به مدت ۳۰ تا ۶۰ روز از زوپلاتکتون‌ها تغذیه می‌کند، سپس، تغییرات ساختاری آغاز شده و جریان آبی لاروها را به سمت ورودی مصب‌ها حمل می‌نماید. پس از مرحله تغییرات ساختاری نوزاد پهن‌ماهی بخش‌های جنوبی فعالیت مهاجرت خود را به نواحی بالادست رودخانه آغاز می‌کنند. برخی از محققان بر این باور هستند که بچه‌ماهی و یا ماهیان بالغ پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی در ۲ سال اول زندگی خود برای سپری کردن فصل زمستان در آب‌هائی با شوری پائین باقی مانده و هنگامی‌که به سن ۲ سالگی و بلوغ جنسی رسیدند مهاجرت خود را به سمت اقیانوس آغاز می‌نماید.

● ظاهر بدن

ماهیان بالغ از لحاظ ظاهری قرینه هستند و به‌جای شنا در ستون‌های آبی مانند سایر ماهیان، به‌صورت رویه بالا حرکت نموده و طرف دارای رنگدانه‌های تیره در سطح آب قرار دارد و بستر را برای استتار و استراحت انتخاب می‌نمایند. هر دو چشم و سوراخ‌های بینی در قسمت بالای سر قرار گرفته است. دهان در این ماهیان خمیده و متمایل به طرف فوقانی بدن می‌باشد. لارو این ماهیان پس از رسیدن به مرحله تغییر ساختاری همانند سایر ماهی‌ها است، اما در مرحله تغییر ساختاری (متتامورفوز) که ۳۰ تا ۴۰ روز پس از بیرون آمدن از تخم انجام می‌شود چشم راست به آرامی به طرف چپ سر تغییر مکان می‌یابد و آرواره اندکی خمیده شده و ماهیان علاوه بر توانائی شنای جانبی دارای قابلیت شنا به سمت بالا و پائین نیز می‌باشند. هنگامی‌که مرحله تغییر ساختاری در طی ۲ تا ۳ هفته به پایان برسد به‌صورت ماهیان بالغ درمی‌آید و از این زمان به بعد بیشتر اوقات در کف بستر به استتار و استراحت می‌پردازد.

● چرخه زندگی پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی

۱) مرحله جذب کلسیم

۲) مرحله لاروی (شروع تغذیه فعال)

۳) آغاز تغییرات ساختاری در شکل بدن و چشم‌ها

۴) مرحله تغییر ساختاری و قرار گرفتن چشم در سمت چپ بدن

۵) مرحله بستر زی شدن (استتار و استراحت)

۶) مرحله حرکتی (تغذیه‌ای)

۷) بلوغ و فعالیت‌های زیستی

● عادات غذائی در شرایط طبیعی

پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی با کمین کردن در بستر و حرکت ناگهانی به طرف بالا شکار خود را به‌دست می‌آورد، این عمل با تخلیه هوا از دهان صورت می‌گیرد و طعمه در طی یک حرکت سریع به دهان بلعیده و سپس وارد بدن می‌شود. این ماهیان در محیط طبیعی عمدتاً از میگو و ماهیان کوچک تغذیه می‌کنند؛ پس از شکار طعمه بلافاصله در محیط در حرکتی سریع به عقب حرکت نمود و در بستر آب قرار می‌گیرد. پهن‌ماهیان پرورشی به شیوه‌ای مشابه ماهیان دریائی در محیط‌های طبیعی تغذیه می‌نمایند اما تغذیه در ماهیان پرورشی به‌گونه‌ای آموزش داده شده که ماهیان به سطح آب آمده و از غذای خشک و یا فشرده برای این عمل استفاده می‌کنند.

● تولیدمثل در شرایط طبیعی

ماهیان بالغ در اواخر پائیز از رودخانه‌ها و مصب‌های آن به دریا مهاجرت نموده و در ماه نوامبر تا فوریه در آب‌های گرم مجاور ساحل و جریان گلف استریم تخم‌ریزی می‌کنند. تخم‌های لقاح‌یافته‌ای در عمق ۳۰ تا ۲۰۰ متری نیز یافت شده‌اند. هنگامی‌که پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی در سن ۲ سالگی به بلوغ جنسی می‌رسد در این سن وزن ماهی‌ نر ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم (طول آن ۲۵۰ میلی‌متر) و وزن ماهی ماده ۸۰۰ گرم (به طول ۳۵۰ میلی‌متر) می‌باشد ماهیان ماده اقدام به تخم‌ریزی کرده و به‌ازاء هر کیلوگرم وزن بدن تعداد صد هزار عدد تخم در طی چند روز می‌گذارند. اگرچه تعداد تخم‌های گذاشته شده در هر بار توسط این ماهیان در مقایسه با سایر گونه‌های ماهی که از نظر وزنی مشابه می‌باشند نسبتاً اندک است اما کل تولید تخم پهن‌ماهی در صورتی‌که تمامی قسمت‌های تخمک با هم ترکیب نشده باشند با سایر ماهیان مشابه است تخم‌های آن حدود ۱ میلی‌متر قطر داشته و از نظر ظاهری نسبتاً شفاف و واجد یک لکه چربی است که دارای قابلیت شناوری بالائی می‌باشد.

● فنون پرورش پهن ماهیان چپ‌گرد جنوبی

▪ تهیه ماهیان مولد

به‌دلیل اینکه پهن ماهیان بالغ تنها در زمان‌های خاصی از سال برای تخم‌ریزی مهاجرت می‌کنند به‌راحتی می‌توان آنها را در تورهای پره‌ای که در دهانه رودخانه‌ها و یا در امتداد سواحل واقع بر مصب رودخانه‌ها مستقر می‌شوند، صید کرد. بدین‌ترتیب می‌توان در حالی‌که برای مدت کوتاهی بیرون از آب قرار می‌گیرد، برای انتقال به مخازنی که اختصاصاً به همین منظور در انتهاء قایق ساخته شده به‌صورت زنده نگهداری و ماهیان مولد با کیفیت بالائی را به‌دست آورد. تعدادی از پژوهشگران موفق شدند برخی از ماهیان مولد از این نوع را از ماهیگیران تجاری و یا تفریحی که با قلاب و دست اقدام به صید می‌کنند تهیه نمایند اما این روش فشارهائی را بر ماهی وارد می‌کند و ممکن است به مرگ یا بازدهی اندک تخم‌دهی منجر گردد.

▪ تخم‌ریزی مصنوعی

به‌دلیل آنکه پهن‌ماهی چپ‌گرد (ماهی فلاندر) در طول پائیز و زمستان تخم‌ریزی می‌ماید شرایط زیست‌محیطی لازم برای ترغیب تخم‌ریزی دورهٔ نوری ۹ تا ۱۰ ساعت و دمای ۱۶ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. شرایط نوری می‌بایست چندین ماه قبل از زمان موردنظر تخم‌ریزی آغاز شده باشد. طول روز و دما باید به‌تدریج کاهش یابد و ۲ هفته قبل از تخم‌ریزی به سطوح مطلوب برسد به‌طوری که به حد کافی در اختیار ماهی قرار گیرد تا به رشد تخم‌ها منجر گردد. ماهیان مولدی که تحت چنین شرایطی قرار می‌گیرند می‌بایستی چندین ماه بدین ترتیب به تلید تخم بپردازند. بسیاری از متخصصین در حال حاضر دست‌اندرکار پرورش پهن‌ماهی چپ‌گرد جنوبی هستند و از نوعی هورمون واسط جهت افزایش تسریع فرآیند بلوغ جنسی و تخم‌ریزی در ماهی استفاده می‌کنند. این مواد دارای کلسترول و سلولز بوده که حاوی ترکیبات مصنوعی هورمون‌های آزادکننده غدد جنسی GoRHA در بین عضلات که در ناحیه حد واسط باله پشتی و خط جانبی قرار دارد دیده می‌شود. مقدار معادل این هورمون ۵۰ تا ۱۰۰ میکروگرم در کیلوگرم با حداکثر قطر اووسیت ۵۰۰ میکرومتر می‌باشد.

این حالت در ماهیان ماده که به بلوغ رسیده‌اند و دارای برآمدگی‌هی قابل‌ملاحظه‌ای در ناحیه شکمی خود هستند انجام می‌گردد.

ماهیان ماده‌ای که قطر تخم‌های آنها کم است را نمی‌توان با تزریق هورمون به مرحله بلوغ جنسی رساند به‌طور کل تخم‌ها ۴۸ ساعت پس از تزریق به مرحله بلوغ جنسی و تخم‌گذاری می‌رسند و می‌توان پس از تخم‌گیری از ماهی ماده تخم‌های به‌دست آمده را با اسپرم‌های نر درآمیخت. تخم‌ها از ناحیه حفره شکمی یا بخش کور تخلیه می‌شوند و اسپرم‌ها نیز از طرف باله پشتی و یا طرف چشم‌زده بدن ماهی خارج می‌شود. تخم‌های سالم و ماندنی در روی ستون‌های آبی شناور می‌مانند اما تمامی این تخم‌ها به مرحله لقاح نمی‌رسند. میزان لقاح‌یافتگی تخم‌های شناور را می‌توان ۶ ساعت پس از انجام عمل لقاح مشخص گردد در این زمان جنین وارد مرحله چندسلولی می‌شود که به‌راحتی با ۱۰۰ درجه بزرگنمائی به کمک ذره‌بین قابل دیدن می‌باشد.

پژوهشگران برای تولید تخم‌های لقاح‌یافته برای کشت لاروها از روش تخم‌گیری ماهی استفاده نموده‌اند. گرچه روش تخم‌کشی مستلزم در دست گرفتن ماهی است و برای ماهی‌ها فشار و استرس را به دنبال دارد لیکن این روش دارای این مزیت است که تعداد کافی از این تخم‌ها در مدت زمان کوتاهی به‌دست می‌آید که برای ذخیره کردن در مخازن ویژه پرورش لارو مناسب است. اخیراً در مخزن‌های تخم‌ریزی، تخم‌های بدون تزریق هورمون شمار قابل‌ملاحظه‌ای از تخم‌های لقاح‌یافته را به خود اختصاص داده اما این روش به سطح قابل اعتمادی که برای انجام پرورش لارو ماهی در مقیاس تجاری لازم می‌باشد ترسیده است.

مخازن تخمریزی به وضوح برای ماهیان، استرس و فشار کمتری را به دنبال دارند زیرا نیازی به در دست گرفتن ماهی و استفاده از مواد بیهوش کننده نمی‌باشد. همچنین این روش تخم‌ها با کیفیت بهتری را تشکیل می‌دهند. ماهیان نر در مقایسه با سایر ماهیان، مقدار اسپرم کمتری تولید می‌کنند هنگامی‌که نرهای دارای اسپرم از ناحیه شکمی به آرامی فشار داده شوند. مقدار ۵/۰ میلی‌لیتر اسپرم به‌دست می‌آید. تزریق هورمون گونادوتروپین که در انسان نیز وجود دارد H۶۶ در افزایش حجم اسپرم یا آغاز فرآیند تولید اسپرم بی‌اثر می‌باشد برنامه‌ریزی برای ایجاد شرایط مناسب زیست‌محیطی پیش از زمان تخم‌ریزی ظاهراً کارآمدترین راه برای تهیه ماهیان نر مولد در مجموعه ذخیرهٔ پرورشی محسوب می‌شود.

دکتر مهران یاسمی

عضو هیئت علمی و رئیس گروه تخصصی شیلات و آبزیان مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی

منابع

- یاسمی، م، ۱۳۸۳. بررسی تنوع گونه‌ای راسته کفشک ماهیان (Pleuronectiformes) آب‌های ساحلی ایران در خلیج‌فارس با استفاده از روش‌های مورفومتریک رساله دکتری، ۱۵۷ صفحه

-Daniels, V.H. ۲۰۰۰. Species Profile flounder, southern regional aquaculturesouthern center, srac publication no. ۷۲۶

-Kramer, S.H.۱۹۹۱. Growth, mortality and movements of juvenile California halibut paralichthys californicus in shallow coastal and bay habits of San Diego Country, California. Fish. Bull. ۸۹.۱۹۵.۲۰۷

-Manickchand - Heileman, S.C.۱۹۹۴ Distribution and abundance of flatfish on the southern American continental shelf from suriname to Calfornia. Neth. j. Sea Res. ۳۲:۴۴۱-۴۵۲

- Nelson, j.S.۲۰۰۶. Fishes of the world . ۲nd edition pub John wiley and sons. ۶۰۱p

- Smith, J.I.B.۱۹۸۶. Fishes of family pleauronectiformes

- www.fishbase.org

---