درد مـا را نـیـسـت درمـان الـغـیـاث

ریشه های خودبیمارانگاری

افراد خودبیمارانگار در همه‌جا هستند؛ در اطراف شما، عضو خانواده‌تان، همکلاستان، مسافر تاکسی و همسایه شما و شاید خود شما هم از آنها باشید!...

این بیماران معتقدند یک بیماری سخت و درمان‌ناپذیر دارند که هنوز تشخیص داده نشده است. آنها با کوله‌باری از اندوه و کیسه‌های پلاستیکی پر از دارو از این‌سو به آن‌سو می‌روند. گاهی نیز پوشه‌هایی حاوی آزمایش‌ها، رادیوگرافی‌ها، سونوگرافی‌ها و نسخه‌های متعدد دارند. افراد خودبیمارانگار

۱۰ درصد همه مراجعان به پزشکان را تشکیل می‌دهند. آنها ساکنان همیشگی اتاق‌های انتظار پزشکان، نیمکت‌های آزمایشگاه و تخت‌های بیمارستان‌ها هستند. بیشترشان نگران دستگاه قلبی – عروقی یا دستگاه گوارش خود هستند. با اشتیاقی تحسین‌برانگیز، از نشانه‌های دستگاه گوارش خود ساعت‌ها می‌گویند، از دردها، شل‌بودن و سفت‌بودن مدفوع و رنگ آن و با اندوه، از درد سینه و ضربان قلب پرغصه خود می‌گویند، از جیب و کیف و کیسه، نوارقلب و اکوکاردیوگرام و نتایج آزمون ورزش را بیرون می‌کشند و اشک به چشمان شنونده می‌نشانند. زمانی‌که پزشک به آنها اطمینان می‌دهد مشکل جسمی ندارند، برای ۳-۲‌ روز خوب و خوشحال‌ هستند، روی ابرها قدم برمی‌دارند، دسته‌گل برای پزشک می‌‌برند و آگهی تشکر از او چاپ می‌کنند، اما هفته بعد پژمرده و دژم نزد طبیب بازمی‌‌گردند و می‌نالند که بیماری بازگشت و چاره می‌خواهند و چون از او معجزه نمی‌بینند، به جستجوی جالینوس و بوعلی سینای زمانه از این‌سوی شهر به آن‌سو روانه می‌شوند، در حالی که زمزمه می‌کنند: «درد ما را نیست درمان الغیاث».

● دلایل بروز خودبیمارانگاری

افراد خودبیمارانگار اشتغال‌فکری و نگرانی پیوسته‌ای درباره حالت سلامت یا وضعیت اعضای بدن خود و شکایت‌های متعدد درباره

امعا و احشا و اندام و اجزای بدن خود دارند. در آنها هر کارکرد بدنی که عموم مردم بدیهی می‌دانند و توجهی به آن نمی‌کنند، به صورت نشانه‌ای از یک بیماری خطیر و درمان‌ناپذیر جلوه می‌کند؛ تندی و کندی نبض، اجابت مزاج، سردرد عادی، حتی خستگی یا بی‌خوابی یا بی‌اشتهایی یا پراشتهایی را اغراق‌آمیز درک می‌‌کنند و ذهنشان را آشفته می‌کند. در معاینه آنها هیچ فرایند آسیب‌شناختی‌ای، قابل‌مشاهده نیست اما توجه‌شان به صورتی غیرطبیعی بر بدن خود متمرکز است. به نظر می‌رسد خودبیمارانگاری ناشی از جابجاشدن اضطراب از منابع ذهنی ناخودآگاه به جسم باشد. افراد خودبیمارانگار در تعامل‌های دوران کودکی آموخته‌اند عاطفه و محبت را گدایی و با بیمار‌بودن، ترحم دیگران را جلب کنند یا از طریق بیماری از مسوولیت‌های خود طفره روند.

گاهی فردی که توجه لازم را از دنیای بیرون و دیگران دریافت نمی‌کند، به‌صورت جبرانی بر جسم خود توجه می‌یابد و کوچک‌ترین نشانه را بیماری می‌انگارد. به زبان بی‌زبانی می‌گوید: «اگر شما به من توجه نکردید، در عوض من با توجه زیاد به خودم آن را جبران می‌کنم.» احساس عدم‌امنیت هم ممکن است باعث خودبیمارانگاری ‌شود؛ فرد تهدید ناشناخته‌ای را که از محیط‌ نسبت به خود احساس می‌کند، به صورت تهدیدی به سلامت جسمی خود تجسم می‌‌کند. به همین دلیل افراد سالمند زمانی که با دگرگونی دیدگاه روان‌شناختی نسبت به زندگی، نارسایی‌های ناگزیر فیزیولوژیک و احساس زوال در توانایی روانی‌– زیستی مواجه می‌شوند، دچار خودبیمارانگاری می‌شوند.

خودبیمارانگاری گاهی جزیی از افسردگی است، در این صورت درمان افسردگی باعث ناپدیدشدن خودبیمارانگاری می‌شود. درمان مناسب در بیشتر موارد عبارت است از روان‌درمانی بینش‌گرا که به‌وسیله روان‌پزشک انجام می‌شود و مفهوم نمادین نشانه‌های بیماری را آشکار می‌کند. در صورت وجود نشانه‌های اضطرابی یا افسردگی، مصرف داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی به تجویز روان‌پزشک، می‌تواند مفید باشد.

دکتر فربد فدایی

روان‌پزشک

مدیرگروه روان‌پزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی