خبر و اطلاع رسانی

از آن زمان كه بشر پا به عرصه وجود گذاشت پدیده خبررسانی و انتقال و مبادله پیام نیز شكل گرفت و همزمان با رشد و تكامل جوامع انسانی, وسایل خبررسانی نیز از حالت اولیه و ابتدایی درآمدند و دچار تغییر و دگرگونی شدند مطلبی در زمینه خبر تهیه شده كه می خوانید

انسان، موجودی اجتماعی و متفكر است و همواره مصلحت خویش را در راستای مصالح و قراردادهای اجتماعی جست وجو و ارزیابی می كند. بدیهی است مصلحت جویی انسان در صورتی مفید فایده خواهد بود كه مبتنی بر اطلاع و آگاهی از اوضاع و شرایط جامعه باشد. انسان كنجكاو، در ابتدای خلقت خویش، همواره درصدد كسب آگاهی از محیط زیست و كشف ابهام های عالم پررمز و راز هستی و شناخت همنوعانش بوده است. «شناخت» و «معرفت» آن اندازه مورد نیاز انسان بوده است كه «آدم» نخستین انسان بر روی زمین، خود پیامبر از جانب خداوند برای زمینیان است تا با تكیه بر رسالتش پاسخگوی پرسش های نسل خویش باشد.(۱)

جبرئیل نیز فرشته ای است كه دستورهای الهی را به «پیامبران» ابلاغ می كرده است و هموست كه زكریا را به ولادت یحیی و مریم را به ولادت عیسی بشارت داد و آیات الهی را در قالب «پیام» به انبیای گرامی رسانید تا مژده دهنده و بیم دهنده در میان مردم داوری كنند.(۲) جایگاه و اهمیت «خبر» باعث شده است كه افسانه های اسطوره ای متعددی نیز در این رهگذر ساخته و پرداخته شوند و پیك و قاصدهایی در هیأت فرشته، انسان، حیوان، ابر یا طوفان از سویی به سویی گسیل گردند و حامل الهام ها و آمال و آرزوهای بشر باشند.

در باور ایرانیان قدیم «امشاسپندان» هفت فرشته بودند كه هر یك مظهری از اهورامزدا و پیك های او بر روی زمین بودند و به هر یك از آنها پاسبانی و حفظ قسمتی از عالم سپرده شده تا تحت امر خالق به كار بپردازند.(۳) زال هم با سوزاندن پر سیمرغ، «خبر» گرفتاری های خود را به او می رسانید.(۴) گذشته از جنبه های افسانه ای این قصه ها، دانشمندان و باستان شناسان در تحقیقات خود شواهدی یافته اند كه از حدود ده هزار سال، شیوه فرستادن و گرفتن خبر را تا حدودی روشن می كنند. به اعتقاد باستان شناسان، در دوره «نئولیتیك» شكارچیان به دنبال شكار به نقاط دور دست می رفتند و بر سر راه خود با قبایل برخورد می كردند و در این گیر و دار با آنان به مبادله خبری می پرداختند. در دوره های بعد، پس از رواج كشاورزی و رونق تجارت، بازرگانان ضمن حمل و نقل كالا، نقش رسانه را نیز بر عهده داشتند. در ایران سابقه مبادله خبر بسیار زیاد است و قدیمی ترین مخبران باید شرایط خاصی می داشتند. مثلاً بر روی مهری كه برای «پیام» ساخته شده بود، به فرمان تهمورث كلمه «راستی و درستی» حك شده بود.(۵) «رسانه ها» در ایران قدیم، انواع مختلفی داشتند. یا شعله های آتش بودند كه به منظور رساندن خبری برافروخته می شدند یا اصواتی بودند كه از منادی و نقاره و طبل به گوش خلایق می رسیدند، یا پرندگانی بودند كه پیك شادی و غم می شدند و یا افراد بادپایی بودند كه با استقامت و صبر، كوه و بیابان را در می نوردیدند و نامه ای و خبری و پیامی را از جایی به جای دیگر می بردند. اهمیت پیام رسانی و خبرگیری باعث شده است كه انسان در طول تاریخ، عطش خبرگیری و خبردهی خود را با ساختن اسطوره ها و افسانه ها فرو نشاند. با وجود امكانات مختلف خبررسانی و خبرگیری، انسان همواره به عنوان خبر مهمترین رسانه ها مطرح بود و در طول تاریخ با عنوان ها و مسئولیت های گوناگون به ایفای نقش پرداخته است. فعالیت انسان را در این رهگذر می توان در ۳ بخش عمده مورد بحث قرار داد، به این معنی كه انسان به عنوان یك رسانه یا نقش خبررسانی داشته یا نقش خبرگیری و یا هر دو. در زمره خبررسانان می توان پیك ها و قاصدها و در شمار خبردهان می توان از جاسوسان، سخن چینان نام برد. در دوره های مختلف تاریخی نیز پیك ها از اهمیت و اعتبار فراوانی برخوردار بودند. آنان از بین مردمان پاك نیت و راستگو و توانا برگزیده می شده اند. پیك ها معمولاً راههای طولانی را سواره یا پیاده به سرعت طی می كردند تا پیغام و نامه ها و احكام را به ولایت برسانند. در دوران اسلامی نیز پیك ها اهمیت خود را حفظ كردند و گزارش ها و اخبار مهم را به ولایات می رساندند. معروف است كه نخستین پیك پیاده را در ایران اسلامی معزالدوله دیلمی به كار انداخت تا به وسیله آن هر چه زودتر اخبار بغداد را به برادرش ركن الدوله برساند.(۶) جاسوسی نیز از قدیمی ترین ایام در جوامع بشری رواج داشته است. جاسوس، مأمور مخفی بوده است كه به هر شكل ممكن از توانایی ها، امكانات و وضعیت دشمن اخباری كسب می كرده و به ولی نعمتش می داده است تا او بتواند براساس آنها در مواجهه با دشمن برنامه ریزی كند. در دوران اسلامی هم از جاسوسان و خبرگیران در جنگ ها برای كسب اطلاعات از دشمن، استفاده می شد. حضرت محمد(ص) در آستانه جنگ احد چند تن را برای خبرگیری به سپاه قریش فرستاد. آنان در محلی به نام «ذوالخلیفه» به طور ناشناس، وارد سپاه دشمن شدند و از كناره های احد مخفیانه از دشمن جدا شده، اطلاعات لازم را برای سپاه آوردند. با كسب این اطلاعات، پیامبر مردان خود را به صورت یك سپاه منظم چه از نظر نظامی و چه از نظر روانی در آورد. البته مسلم است كه رسانه ها به موارد یاد شده خلاصه نمی شدند، بلكه هر امكان بالقوه ای می توانست برای آدمیان كنجكاو و تشنه آگاهی یك رسانه باشد. سنگ نگاره هایی كه از قدیم بر كنار شاهراهها باقی مانده اند، رسانه هایی بودند كه خبر پیروزی های پادشاهان را به رهگذران می رساندند، گاه اتفاق می افتاد كه نامه ای را در ظرف میان تهی می گذاشتند و بر روی آب رودخانه رها می كردند و گاه تیری رسانه ای می شد و نامه ای را كه به آن بسته شده بود، به بیرون قلعه و دژ محاصره شده می برد.(۷) آنچه در بالا آمد، نگاهی به سیر تاریخی اخبار بود، اما در جهان كنونی و در دنیای معاصر، كنكاش و بررسی برای شناخت نقش وسایل ارتباط جمعی در چگونگی دستیابی به توسعه، بویژه در كشورهای جهان سوم، مورد اقبال محققان علوم ارتباطات و جامعه شناسی قرار گرفته است. این كه چگونه می توان با بهره گیری از كاركردهای عملی وسایل ارتباطی، رهیافت های توسعه ای را در كشورهای در حال رشد تسهیل كرد و شرایط توسعه آنها را فراهم آورد، محور مجموعه مطالعاتی است كه به طور عمده بعد از جنگ جهانی دوم دنبال شده است. از این رو كارشناسان وسایل ارتباطی به منظور به كارگیری هر چه بهتر این وسایل در مطالعات ارتباطی خود از مفهوم ارتباطات به مفهوم انتقال اخبار و اطلاعات رادر الگوهای نظری خود مورد توجه قرار داده اند. به طوری كه نقش وسایل ارتباط جمعی در انتقال اخبار و اطلاعات و توزیع علم و دانایی در دنیای معاصر، بر كسی پوشیده نیست. با توسعه و گسترش فن آوری ارتباطات، بر اهمیت هر چه بیشتر این نقش افزوده شده است. به گونه ای كه امروزه «جابه جایی اطلاعات» یكی از شاخص های اصلی رشد و توسعه جوامع تلقی می شود و به عقیده برخی صاحبنظران، «جابه جایی قدرت» تابعی از این متغیر به شمار می آید.

---