رشد جمعیت از کدام راه

رویکرد جوامع گوناگون به مساله رشد جمعیت

آخرین آمار نرخ زاد و ولد در ایالات‌متحده در سال ۲۰۰۷ اعلام شد. مقاله حاضر بررسی مساله بارداری در مقاطع سنی مختلف با استفاده از آخرین آمارها و پیش‌بینی کارشناسان بهداشت و سلامت آمریکا است....

طبق آمار مقدماتی مرکز ملی آمار سلامت تعداد متولدین آمریکایی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ بیش از چهار میلیون و ۳۰۰ هزار نفر و بیش از هر زمان دیگر در تاریخ آمریکا بوده است. این تعداد حتی از سال ۱۹۵۷ که بیشترین زاد و ولد پس از جنگ جهانی دوم در آ‌ن ثبت شده نیز بیشتر است. بسیاری از این کودکان متولد سال ۲۰۰۶ یعنی سال‌های شکوفایی اقتصادی بوده‌اند. با افول رونق اقتصادی، همان‌طور که پیش‌بینی شده بود نرخ زاد و ولد هم پایین آمد. در اولین نگاه آماری، افتراقی بین سن زنانی که صاحب بچه شده یا مادران ازدواج نکرده دیده نمی‌شود. دکتر ونچورا، رییس مرکز آمار باروری و نویسنده گزارش معتقد است برخلاف سال‌های پس از جنگ جهانی دوم که علت ازدیاد جمعیت، خانواده‌هایی با سه، چهار یا بیشتر فرزند بود، امروز افزایش موالید به دلیل گسترش جمعیت زنان باردار است. در آمریکا امروزه هر زن به طور متوسط ۱/۲ نوزاد به دنیا می‌آورد. آنچه در آخرین آمار سال ۲۰۰۷ موجب نگرانی مسوولان بهداشتی ایالات‌متحده شده این است که با وجود کاهش میزان بارداری نوجوانان بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۵ این میزان در سال ۲۰۰۷ برای دومین سال متوالی افزایش نشان می‌‌دهد. هر چند سارا براون، مدیرکل مرکز تلاش ملی برای جلوگیری از بارداری نوجوانان و بارداری‌های ناخواسته می‌گوید: «کاهش بارداری در نوجوانان چهارده ساله قدم مثبتی است که برداشته شده و امیدواریم روزی کاملا این مساله متوقف شود.» با توجه به افزایش دو درصدی بارداری نوجوانان در سال ۲۰۰۶ و یک درصدی در سال ۲۰۰۷ مسوولان دولتی معتقدند شاید برای چنین پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه‌ای هنوز زود باشد زیرا حتی با وجود کاهشی که در سال ۲۰۰۵ دیده شده هنوز بالاترین میزان بارداری، زایمان و سقط جنین نوجوانان در آمریکا دیده می‌شود که میزان آن حتی از کشورهای غیرصنعتی هم بیشتر است. با توجه به اینکه این نوع بارداری‌ها علاوه بر خطرات پزشکی، فقر و ناتوانی و مشکلات خانوادگی برای مادر و کودک به همراه دارد موسسات دولتی سلامت، مدارس و بخش خصوصی تلاش‌های بازدارنده خود را برای جلوگیری از وقوع بارداری نوجوانان بیشتر کرده و معتقدند علت اصلی بالا رفتن این نوع بارداری‌ها هنوز هم پایین بودن سطح آموزش و درک اجتماعی افراد است. برخی متخصصان نیز بالا رفتن تعداد نوجوانان باردار را تابعی از ازدیاد تعداد مادران در کل و الگوبرداری جوان‌ترها از دوستان بزرگ‌تر خود می‌دانند. گاهی موضع‌گیری در مورد چنین مساله حساس و پیچیده‌ای به نوعی رنگ و بوی سیاسی می‌گیرد. برخی لیبرال‌ها می‌گویند سرانجام آموزش کف نفس و خویشتن‌داری بدون پخش لوازم جلوگیری از بارداری تنها به حاملگی‌های ناخواسته بیشتر ختم می‌شود، در حالی که محافظه‌کاران محیط بی‌بند و بار اجتماعی را عامل مشکل می‌دانند. گزارش‌هایی که اخیرا منتشر شده نشان می‌دهد مادران ۴۰ درصد متولدین سال ۲۰۰۷ ازدواج نکرده بودند که نسبت به سال ۲۰۰۲ افزایش چشمگیری دارد. از این نسبت در حدود ۶۰ درصد در دهه ۲۰ سالگی و بقیه در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ زندگی خود بوده‌اند. خانم ونچورا نابرابری‌های نژادی و قومی را یکی از عوامل افزایش پدیده مادران ازدواج نکرده می‌داند. آمارها نشان می‌دهند میزان مادران ازدواج نکرده در مهاجران هیسپانیک ۵۱ درصد، در سیاهپوستان ۷۲ درصد و در مورد سفیدپوستان تنها ۲۸ درصد بوده است. البته مساله نرخ زاد و ولد برای هر کشوری نویدهای متفاوتی با خود دارد. مثلا متخصصان با توجه به نیاز ایالات‌متحده به نیروی کار، بالا رفتن متولدین را امری منفی نمی‌دانند.

● کنترل جمعیت در خاورمیانه

کشورهایی مانند ژاپن و ایتالیا، با رشد جمعیت پایین یا منفی در آینده نزدیک با کمبود نیروی کار و طبقه مالیات‌دهنده و افزایش جمعیت پیری هستند که کسی نمی‌تواند حمایت‌شان کند. در مقابل، مقامات جمعیت سازمان ملل متحد اعلام کرده‌اند هشت کشور از بین پانزده کشوری که موفق بوده‌اند بیشترین کاهش زاد و ولد را داشته باشند در منطقه خاورمیانه و کشور پیشرو در این میان ایران بوده است. یکی از مدیران صندوق جمعی تملل متحد می‌گوید: «آثار مثبت آموزش و اجرای طرح تنظیم خانواده در کاهش رشد جمعیت پیش از حد انتظار بوده است و جالب اینکه این تغییرات مثبت در سال‌های اخیر را در جوامع سنتی اسلامی کاملا می‌توان مشاهده و دنبال کرد. از نظر فرهنگی، آموزش همزمان زن و شوهر و شناسایی حق زنان برای انتخاب تعداد فرزندان از عوامل مهم تعدیل رشد جمعیت هستند. از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۰ در ایران هر زن به طور متوسط ۷ بچه به دنیا می‌آورد. طبق آخرین گزارش سازمان ملل متحد، انتظار می‌رود این رقم در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ به دو کودک برسد. کشورهای موفق دیگر در کنترل رشد جمعیت در خاورمیانه پس از ایران، تونس و الجزایر بوده‌اند. انتظار می‌رود میزان باروری در فلسطین که در فاصله سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۰، ۳۹/۷ کودک در هر خانواده بود، در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ به ۵ کودک و در همین سال‌ها تعداد کودک در خانواده‌های اسراییلی از ۴/۳ به ۸/۲ کاهش پیدا کند.

● کاهش رشد جمعیت در آمریکا

در مورد ایالات‌متحده اما اوضاع از جنس دیگری است. کاهش رشد جمعیت در این کشور بیش از آنکه مربوط به آموزش یا اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده باشد به دلیل رکود اقتصادی دیده می‌شود. در تاریخ آمریکا کمترین رشد جمعیت مربوط به بحران بزرگ دهه ۱۹۲۰، قبل از استفاده از وسایل امروزی جلوگیری از بارداری بوده است. به همین دلیل کارشناسانی که علت رشد جمعیت در سال ۲۰۰۷ را رونق اقتصادی می‌دانستند به درستی پیش‌بینی کرده بودند که با وقوع بحران اقتصادی رشد جمعیت نیز کاهش یابد. ولی سقط جنین نیز در آمریکا در سال ۲۰۰۷ به پایین‌ترین میزان خود رسیده است. برخی این مساله را به دلیل استفاده بهتر از وسایل جلوگیری از بارداری و کاهش بارداری‌های ناخواسته و برخی دیگر با توجه به سختگیری‌های دولت بوش در این زمینه، عدم دسترسی به امکان سقط جنین می‌دانند. با این حال بررسی برخی وقایع نشان می‌دهند که افکار عمومی آمریکا هنوز به باورهای سنتی کم و بیش پایبند است. مثلا بسیاری از کارشناسان امور سیاسی معتقدند بارداری دختر نوجوان سارا پیلین، معاون اول کاندیدای ریاست‌جمهوری مک‌کین و به دنیا آوردن کودک بدون اینکه ازدواجی در کار بوده باشد، یکی از علل روی‌گردانی رأی‌دهندگان از جمهوری‌خواهان بود. بعضی دست‌اندرکاران امر سلامت می‌گویند علت کاهش تعداد نوجوانان باردار در ۱۵ سال قبل از آمارگیری اخیر و سپس افزایش دوباره آن به دلیل تلاش‌های نهادهای اجتماعی در دهه ۱۹۹۰ و سپس کاهش این تلاش‌ها پس از این دهه بوده است.

همچنین در آخر گزارش قید شده است که ۳۲ درصد زایمان‌ها در ایالات‌متحده به وسیله سزارین انجام می‌شود. اگر چه متخصصان نسبت به مسایل پزشکی و هزینه‌های مالی این عمل مرتبا هشدار می‌دهند، داوطلبان عمل سزارین از ۲۱ درصد در سال ۱۹۹۶ تا به امروز مرتبا در حال افزایش است.

منبع: نیویورک تایمز/ ۱۹ مارس ۲۰۰۹

مترجم: مرجان یشایائی