آب زنید راه را

مروری بر مواد مرسوم شستشو دهنده کانال در درمان اندودنتیکس

شستشوی کانال‌های دندان یکی از مهم‌ترین مراحل درمان ریشه است که در کنار استفاده از وسایل، دو رکن اصلی دبریدمان مناسب کانال ریشه را تشکیل می‌دهند. دبریدمان ابتدایی با وسایل انجام می‌شود و تجزیه و حل شیمیایی بافت‌های باقی‌مانده در اتاقک پالپ و کانال‌ها به کمک شستشودهنده‌ها میسر می‌شود.

● معیارهای انتخاب یک محلول شستشو

حل کردن دبری‌ها و بافت‌ها،‌ سمیت کم، کشش سطحی کم، توانایی لغزنده‌سازی وسایل، توانایی ضدعفونی کردن کانال، حذف لایه اسمیر، تعداد دفعات و مدت زمان لازم برای اثربخشی از جمله معیارها در انتخاب یک محلول شستشودهنده مناسب است. آب مقطر کمترین اثر را داراست. محلول نرمال سالین نیز اگرچه پرکاربردترین ماده شستشودهنده کانال دندان میان دندانپزشکان است، اثربخشی چندان مناسبی در مقایسه با موادی که در ادامه این مقاله معرفی می‌شوند، ندارد.

● هیپوکلریت‌سدیم

هیپوکلریت‌سدیم شستشودهنده قوی و ارزانی ا‌ست که توانایی بالایی در حل کردن بافت دارد. محلول‌های سفیدکننده خانگی مانند وایتکس حاوی هیپوکلریت سدیم ۲۵/۵ درصد هستند که با همین‌غلظت یا پس ‌از رقیق‌شدن با آب استفاده می‌شوند.

از معایب این ماده کشش سطحی بالا و ناتوانی در مرطوب کردن مناسب دیواره‌های عاجی‌ است؛ به‌طوری که کانال‌های باریک خیلی کم شسته می‌شوند. عیب دیگر هیپوکلریت‌سدیم اثر تحریک‌کنندگی روی بافت‌های اطراف ریشه است. این مشکل در غلظت‌‌های بالا بیشتر به‌چشم می‌خورد.

محلول هیپوکلریت سدیم را باید در جای خنک و دور از نور خورشید نگهداری کرد. برای اثربخشی بیشتر، باید آن را تا دمای ۳۷ درجه گرم کرد، اما محلول در این دما پس از چهار ساعت شروع به تجزیه شدن می‌کند.

مطالعات نشان داده‌اند رقیق‌کردن هیپوکلریت‌سدیم به‌طور معنی‌داری خواص ضد میکروبی آن را کاهش می‌دهد. هیپوکلریت‌سدیم در غلظت ۲۵/۵ درصد به راحتی بافت‌های زنده را حل می‌کند و در مدت اثر ۵ دقیقه در حذف کامل باکتری‌های بی‌هوازی اجباری تقریبا موثر است. این اثر به علت خاصیت قلیایی محلول است.

ترکیب هیپوکلریت‌سدیم با EDTA اثر باکتریوسیدال آن را به‌شکل معنی‌داری افزایش می‌دهد. این اثر احتمالا به‌دلیل حذف لایه اسمیر آلوده توسط EDTA باشد.

● EDTA

EDTA یک عامل chelating است که با یون کلسیم (مخصوصا عاج) ترکیب شده و آن را از ساختار دندان جدا می‌کنند که به نرم شدن عاج و حذف لایه اسمیر منجر می‌شود.

اثر دمینرالیزه‌کننده این ماده نفوذپذیری توبل‌های عاجی، کانال‌های فرعی و سوراخ آپیکال را افزایش می‌هد. زمان کار مناسب با EDTA ۱۵ دقیقه است، پس از آن هیچ عمل chelating بیشتری توسط محلول انجام نمی‌شود. پس باید محلول را هر ۱۵ دقیقه عوض کرد.

عوامل chelating تنها بافت‌های کلسیفیه را حل می‌کنند و هیپوکلریت‌سدیم فقط مواد آلی را. همراه شدن این مواد، هنگام شستشوی کانال به حذف کامل لایه اسمیر از سطح عاج منجر می‌شود. یکی از نتایج این اتفاق افزایش پرکردگی کانال در صورت استفاده از سیلرهای رزینی مانند AH۲۶ وAH+ است.

● RC-Prep

یکی از رایج‌ترین مواد شستشودهنده و لغزنده‌ساز کانال است که خاصیت chelating کلسیم را داراست. این ماده خمیری شکل حاصل ترکیب EDTA و پراکسیداوره است. این ماده در آب حل نمی‌شود و اگر با هیپوکلریت‌سدیم ترکیب شود، به دلیل واکنش هیپوکلریت‌سدیم و پراکسیداوره و تولید حباب در معلق‌شدن دبری‌های عاجی موثر است.

مطالعات نشان می‌دهند با وجود تمیز کردن و شستشوی کانال پس از استفاده از RC-Prep، باز هم مقداری از این ماده در کانال باقی می‌ماند که ممکن است به ریزنشت آپیکالی کانال منجر شود.

● کلرهگزیدین گلوکونات

کلرهگزیدین در غلظت ۲/۰ درصد به‌عنوان شستشودهنده کانال دندان استفاده می‌شود. این ماده اثرات ضد باکتری بالا و سمیت پایین دارد، اما اثر حل‌کنندگی بافتی آن کم است. کلرهگزیدین و هیپوکلریت سدیم اثر ضدباکتری مشابهی دارند و هر دو به میزان مشابهی بر استرپتوکوک موتانس و باکتری‌های بی‌هوازی اثر دارند اما استفاده یک‌درمیان آنها این اثر را تشدید می‌کند. جالب اینکه اثر ضدباکتری کلرهگزیدین تا ساعت‌ها پس از آماده‌سازی کانال، تا حد مطلوبی حفظ می‌شود، اما هیپوکلریت‌سدیم توانایی حفظ این خاصیت را در دراز مدت دارا نیست.

منبع:

کتاب «مبانی، وسایل و روش‌های آماده‌سازی کانال دندان»، تالیف: دکتر آرش شهروان، دکتر حسام رحیمی و همکاران.

پنویسنده: دکتر سیامک شایان‌امین