حمایت یا تجارت

علت اصلی بالا بودن آمار ایران در زمینه پیوند کلیه, مجاز بودن پیوند از فرد زنده است

فقیر و غنی نمی‌شناسد، همه کلیه دارند و در اثر بی‌توجهی یا بیماری این کلیه می‌تواند از کار بیفتد. با از کار افتادن کلیه، ۲ گزینه بیشتر پیش‌روی افراد نیست؛ یا دیالیز یا پیوند.

دیالیز که مشکلات خود را دارد و پیوند هم که این روزها تبدیل به تجارتی شده است که در اغلب موارد آن را باید تکه‌تکه کردن بدن افرادی که کلیه دارند، اما پول ندارند و دادن آن به کسانی که پول دارند، اما کلیه ندارند نامید. اما این بیماری در مراحل اولیه با آزمایشی کوچک قابل تشخیص و درمان است.

● بیماری جهانی

آمارهای جهانی خبر از ۵۰۰ میلیون بیمار کلیوی در جهان می‌دهند. این به معنای آن است که از هر ۱۰ نفر آدم به ظاهر سالم، یک نفر به نوعی مبتلا به یکی از انواع بیماری‌های کلیوی است. اگر براساس این آمار بخواهیم در مورد کشورمان نظر بدهیم، باید بگوییم حدود ۷ میلیون بیمار کلیوی در کشور وجود دارد که به ظاهر سالم هستند و از بیماری خود خبر ندارند که این امر می‌تواند به عنوان یک تهدید و خطر جدی برای جامعه مطرح باشد.

در حال حاضر برای همین ۳۵ هزار نفر بیمار دیالیزی و پیوندی که در کشور وجود دارند امکانات کافی و استاندارد برای مراقبت از آنها نداریم و اگر این خیل عظیم از بیماران کلیوی به دیالیز یا پیوند احتیاج پیدا کنند، جامعه پزشکی دچار مشکلات بسیار زیادی خواهد شد. در سال ۱۳۸۰ جمعیت مبتلایان به بیماری‌های مزمن کلیه حدود ۱۶ هزار نفر گزارش شده بود که این رقم در سال ۸۶ به ۳۲ هزار نفر افزایش یافت.

با احتساب وجود ۳۲ هزار و ۶۸۶ بیمار در سال ۸۶ برآورد می‌شود شمار مبتلایان به بیماران نارسایی کلیوی در سال ۹۱ به ۶۴ هزار و ۳۵۹ نفر برسد و بار ناشی از بیماری‌های‌ مزمن کلیه را یک میلیون و ۴۵۶ هزار سال عمر از دست رفته برآورد شده است، در حال حاضر ۱۵ هزار نفر بیمار دیالیزی وجود دارد که سالانه ۱۷ درصد به این گروه از بیماران افزوده می‌شود.

● هزینه‌های بالا

هرچند بیماران کلیوی تحت پوشش بیمه درمانی هستند، اما به علت پوشش نامناسب بیمه‌های درمانی کشور همچنان هزینه‌های درمانی برای آنها سنگین است.

حق ویزیت پزشکان بالای پزشکان که عموما با بیمه‌ها قرارداد ندارند، یکی از مشکلات این بیماران است. بیماران برای مراجعه به پزشک متخصص و فوق‌تخصص در شهری مثل تهران گاهی ناگزیرند تا۴۰ هزار تومان حق ویزیت بپردازند. هزینه آزمایش‌های بیماران کلیوی نیز یکی دیگر از مشکلات آنان است. در مراجعه به آزمایشگاه‌های سطح شهر آنها بین ۳۰ تا ۴۵ هزار تومان با دفترچه بیمه باید پرداخت کنند و به طور معمول هر ۲ تا ۳ ماه یکبار باید چنین آزمایشاتی را باید انجام دهند. هزینه دارو نیز که به طور معمول برای آنها وجود دارد. این بیماران برای تهیه داروهای خود اگر بخواهند خارجی مصرف کنند باید ماهانه ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان پرداخت کنند، البته نه‌‌تنها برای داروهای خارجی بلکه برای داروهای ایرانی نیز باید هزینه کنند.

● پیوند برای زندگی

پیوند، آخرین امید بیماران کلیوی برای بازگشت به زندگی تقریبا طبیعی است، حدود یک‌سوم تا نیمی از بیماران کلیوی شرایط انجام پیوند را دارند. بهترین فایده عمل، رها شدن بیمار از دیالیز پی‌در‌پی و امکان زندگی آزادانه و راحت است. پیوند کلیه در سال‌های بعد از دهه ۸۰ میلادی بسیار معمول شده و در ۸۵ درصد موارد موفقیت‌آمیز است. کلیه لازم برای پیوند از ۲ طریق تهیه می‌شود: از طریق دهنده زنده یا مرده. دهنده مرده، اشخاصی هستند که دچار سانحه و فوت ناگهانی یا مرگ مغزی شده‌اند. در مورد دهنده‌های زنده، استفاده از کلیه خویشاوندان معمولا به دلایل ژنتیکی جواب بهتری می‌دهد، اما وقتی از خویشاوندان کسی نباشد آن‌گاه پیوند از کسی که حاضر به اهدای عضو شده مطرح می‌شود.

اما کمبود کلیه در جهان به بحرانی اجتماعی تبدیل شده است. در هر ۱۰ دقیقه یک بیمار دیالیزی در آمریکا بدون امکان استفاده از پیوند کلیه،‌ جان خود را از دست می‌دهد و حدود ۵۰ هزار نفر نیازمند به پیوند کلیه در این کشور وجود دارند. در کشور همسایه‌مان، ترکیه حدود ۲۰ هزار نفر در انتظار دریافت کلیه هستند. در مقابل ایران کشوری است که در پیوند کلیه با مشکل مواجه نیست و نام بیماری در فهرست انتظار پیوند کلیه قرار ندارد. در ایران رقم پیوند کلیه ۲۴ مورد به‌ ازای هر یک میلیون نفر است. این میزان در خاورمیانه ۲ مورد، در کشورهای توسعه‌یافته ۲۰ تا ۴۰ و در کشورهای در حال توسعه یک تا ۲ مورد است.

علت اصلی بالا بودن آمار ایران در زمینه پیوند کلیه، مجاز بودن پیوند از فرد زنده است، طوری که ۸۰ درصد پیوندهای کلیه از فرد زنده است که در بسیاری از کشورهای دیگر جایز نیست. اما روی دیگر سکه این است که امروزه عده‌ای از مردم کشورمان به خاطر فقر شدید مالی، یک کلیه خود را می‌فروشند. حتی دیده شده مردان‌ معتاد یا بیکار، همسران‌ خود را وادار می‌کنند که‌ کلیه‌ خود را بفروشند.

● هدیه برای ایثار یا حراجی کلیه

مهرداد و سهیلا ۲ جوان تنگدست هستند که تصمیم گرفته‌اند یکی از آخرین متعلقاتشان یعنی کلیه خود را به فروش برسانند. ایران یکی از معدود کشورهای جهان است که فروش کلیه در آن آزاد است و حتی از یارانه‌های دولتی برخوردار است. مهرداد بیکار است. سهیلا خرج ۲ خواهر خود را نیز می‌کشد و او نیز در تنگدستی به سر می‌برد. آنها متوسل به یکی از صدها بنگاه واسطه جهت فروش کلیه می‌شوند. در آنجا می‌توان خریداران را ملاقات کرد و بر روی قیمت چانه زد. این قسمتی از داستان فیلمی مستند به نام حراجی کلیه است.

براساس مصوبه سال ۷۵ دولت مبلغ یک‌میلیون تومان به اهداکنندگان کلیه به بیماران دیالیزی و پیوندی در قالب طرح «هدیه ایثار» اهدا می‌شود.

نکته: براساس اظهارات قاسمی مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران کلیوی، هر روز حدود ۵۰ نفر که اکثر آنها جوان هستند به این انجمن برای فروش کلیه‌های خود مراجعه می‌کنند که انگیزه اصلی آنها از فروش کلیه تامین نیازهای مالی است

هاشم قاسمی، مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران کلیوی در این خصوص می‌گوید: از همان سال ۷۵ تاکنون بارها اعلام کرده‌ایم که چنین مصوبه‌ای نه‌تنها کمکی به بیماران پیوندی نکرد که بالعکس موجب تشدید بازار سیاه خرید و فروش کلیه در کشور شد.

براساس اظهارات قاسمی مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران کلیوی، هر روز حدود ۵۰ نفر که اکثر آنها جوان هستند به این انجمن برای فروش کلیه‌های خود مراجعه می‌کنند که انگیزه اصلی آنها از فروش کلیه تامین نیازهای مالی است. این کلیه‌ها به قیمت‌های مختلف تا چند ۱۰ میلیون خرید و فروش می‌شوند.

یکی از مسوولان انجمن حمایت از بیماران کلیوی در این خصوص می‌گوید: هر روزی که می‌خواهیم به انجمن بیاییم برای ما غصه به همراه دارد، چراکه در دل می‌گوییم امروز هم مانند روزهای دیگر باید شاهد مردمی باشیم که برای به دست آوردن پول حاضر به فروش کلیه خود هستند که حکم پالایشگاه بدن آنها را دارد، اما تنها دلخوشی ما خدمت به بیماران و افراد نیازمند است.

مدیرعامل انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی با تاکید بر این‌که فروشندگان کلیه کسانی هستند که دچار مشکلات مالی بوده و تنها راه را فروش یک عضو حساس و مهم از بدن خود می‌دانند، می‌افزاید: اگر از همان ابتدا مبلغ یک میلیون تومان به بیمار نیازمند پیوند داده می‌شد تا او نیز با افزودن مبلغی به آن، به نوعی هزینه‌های فرد اهداکننده را بپردازد، الان با چنین معضلی مواجه نبودیم.

رئیس انجمن حمایت از بیماران کلیوی با اشاره به افزایش خرید و فروش کلیه در کشور تصریح می‌کند: اختصاص هدیه ایثار با مبلغ یک میلیون تومان به افرادی که کلیه خود را اهدا می‌کنند، گرچه با نیت خیر انجام شد، اما موجب افزایش تجارت کلیه در بازار آزاد گردید که در این زمینه از سوی انجمن بیماران کلیوی اعتراض شدیدی به این امر صورت گرفت زیرا وارد شدن منفعت مالی در این میان موجب شد که آمار اهداکنندگان کلیه از خانواده و خویشاوندان درجه اول که شاخه اصلی پیوند کلیه محسوب می‌شود به کمتر از ۵درصد برسد و اگر این امر به همین روال گسترش یابد، شاهد ازبین‌رفتن همین آمار اندک یا حتی رواج خرید و فروش کلیه بین اعضای خانواده نیز خواهیم بود.

در حال حاضر انجمن ۶ میلیون تومان برای پیوند کلیه می‌پردازد. به گفته رئیس انجمن حمایت از بیماران کلیوی فروش کلیه با قیمت بیش از ۷ میلیون تومان غیرقانونی است و افرادی که اقدام به این کار کنند در لیست سیاه انجمن قرار می‌گیرند و اجازه اهدای کلیه در هیچ یک از نقاط کشور را پیدا نمی‌کنند.

● برای حمایت

۲۳ تا ۳۰ آبان، هفته حمایت از بیماران کلیوی نامگذاری شده است. هرچند بیماران کلیوی در ایران به شکل ساختاری از طرف بیمه‌ها حمایت می‌شوند و در صدر لیست بیماران خاص قرار دارند، اما باوجود توجه زیاد مسوولان به بیماران کلیوی، با تامین نیازهای واقعی بیماران فاصله داریم. در حال حاضر در کشور ما دیالیز برای بیماران رایگان است و از طریق پوشش‌های بیمه‌ای هزینه‌های آن پرداخت می‌شود، اما همچنان بسیاری از بیماران کلیوی کشور به دلایل مختلف شناسایی نشده‌اند و برای بیماران موجود نیز به تعداد کافی دستگاه دیالیز وجود ندارد.

تعداد بیماران مبتلا به نارسایی کلیه پیشرفته در ایران طی ۵ سال آینده ۲ برابر خواهد شد که این اعلام خطر جدی برای مردم و نظام سلامت کشور محسوب می‌شود. از سوی دیگر با آزمایش‌های ساده و ارزان‌قیمت می‌توان افراد دارای نارسایی کلیه را شناسایی کرد.

هرچند که متولی امر درمان در کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و سیاست‌های بهداشتی و درمانی توسط این وزارتخانه تدوین می‌شود، اما لازم است سازمان‌های غیردولتی با بهره‌گیری از کمک‌های مردمی برای بهبود وضعیت سلامت کشور از جمله بهبود وضع بیماران کلیوی تلاش کنند. بودجه و منابع مورد نیاز فعالیت‌ها و برنامه‌های این سازمان‌ها عمدتا از طریق کمک‌های افراد حقیقی و حقوقی و نهادهای دولتی و غیردولتی تامین می‌شود.

هفته حمایت از بیماران کلیوی فرصت بسیار مناسبی است تا نهادهای دولتی و مردمی به مشکلات بیماران کلیوی بپردازند؛ مشکلاتی که حل آن فراتر از اختیارات وزارت بهداشت است و اساسا در موارد بسیاری درمانی نیست و مداخلاتی فراتر از وزارت بهداشت را طلب می‌کند، مداخلاتی که تحت عنوان حمایت‌های اجتماعی طبقه‌بندی می‌شوند.

علی اخوان بهبهانی