اس ام اس, بیماری یا شفا

پیام کوتاه در ایران بر مبنای نیاز مردم پیش رفته است استقبالی که اکنون از سیستم پیام کوتاه می شود, در سال های ابتدائی مشاهده نمی شود و بر همین اساس نیز در حال حاضر تمام تلفن های همراه به سیستم پیام کوتاه مجهز هستند و از این پس, ما تلفن همراه بدون پیام کوتاه, عرضه نخواهیم کرد

”سلام، دوست عزیز! اگر این پیام را دریافت کردید، با این شماره تماس بگیرید“! مرداد ماه ۱۳۸۱، اولین پیام کوتاه (sms) ارسالی ر ایران به‌وسیله یک سیستمک کاملاً ایرانی وابسته به دانشگاه صنعتی شریف آزمایش شد و دریافت‌کننده آن خانم جوانی بود که این پیام عجیب را چیزی جز یک مزاحمت تلفنی نمی‌توانست قلمداد کند.

به همین دلیل اقناع او و پدرش که ناخواسته اولین مشترکانی بودند که به دنیای تازه‌ای از فناوری اطلاعات و ارتباطات راه پیدا کرده بودند، امری بس دشوار می‌نمود.

سرویس پیام کوتاه، ابتدا در سال ۱۹۹۱ در اروپا و در شبکه بی‌سیم به‌کار گرفته شد و از سال ۱۹۹۸ در جایگاه واقعی ود قرار گرفت، اما sms در ایران با تأخیر زمانی، در حالی که بیشتر نقاط دنیای این شیوه ارتباط را به‌عنوان یک سیستم پرکاربرد مورد استفاده قرار داده بودند، شروع به کارکرد جالب اینکه تا قبل از راه‌اندازی آن در حد بسیار کمی، مشترکان تلفن همراه در ایران از وجود چنین خدماتی در شبکه ارتباطات سیار آگاه نبودند و تصور عمومی این بود که خدمات تلفن همراه تنها محدود به خدمات مکالمه است.

شاید علت اصلی چنین رویکردی این بوده که در هنگام خرید این سیستم که توسط یک شرکت چینی در بهمن‌ماه ۱۳۸۱ نصب شد، تعداد مشترکان تلفن همراه بیش از ۵/۲ میلیون نفر بود، ولی سیستم خریداری شده، تنها ظرفیت یک میلیون مشترک را داشت(۱).

”SMS“ها گاهی پیامی ندارند، فقط ارسال می‌شوند که باور کنی، اونی که فکرشو نمی‌کنی، الآن به یادته...“

از زمانی که ارتباط فرستنده و گیرنده پیام به‌وسیله تلفن همراه برقرار شد و این وسیله به‌عنوان یکی از آخرین دستاوردهای فناوری الکترونیکی مورد استفاده پیام‌گیران قرار گرفت، جوانب آن نیز حائزاهمیت شناخته شد.

اما آنچه در مقاله پیش رو مدنظر است، پرداختن به ابعاد فرهنگی و اجتماعی روانشناختی پیام کوتاه است و سعی بر این است که فارغ‌ از مناسبت‌های سطحی و نگرش مغرضانه، این پدیده مورد بررسی قرار گیرد.

● ساعت ۶، ایستگاه هوانگ هوامون!

گرچه در روزهای نخست فراگیر شدن پیام کوتاه (SNS) عمده استفاده آن صرف تبادل اخبار و احوالپرسی معمولی روزانه می‌شد، به‌طور کلی این سیستم‌ پیام‌گیر متنی جزء حریم خصوصی افراد به حساب می‌آمد و این فرآیند تا آنجا پیش می‌رفت که به صدا درآمدن زنگ اعلام پیام کوتاه یادآور پیامی آشنا از فردی آشنا بود، اما امروز تقریباً از هر ۱۰ پیام کوتاه ۳-۲ پیام از تلفنی ناآشنا، شرکت تبلیغاتی، پیام‌های خاص بازرگانی که شما را به خرید یک کالا و سپرده‌گذاری‌ در یک بانک دعوت می‌کند، ارسال می‌شود.

مدیر کل روابط عمومی شرکت مخابرات ایران در خصوص استقبال اولیه از سرویس پیام کوتاه در ایران می‌گوید: ”همان‌طور که در سال‌های اول ورود تلفن همراه به ایران در خصوص فروش آن دچار مشکل بودیم و هر کس فردی را برای اشتراک به شرکت مخابرات معرفی می‌کرد، ۵ هزار تومان حق‌العمل دریافت می‌کرد از سرویس پیام کوتاه نیز در بدو امر استقبال چندانی نشد، این روند تا سال ۱۳۸۳ ادامه پیدا کرد تا اینکه مورد اقبال عمومی قرار گرفت، ولی دیگر شبکه، پاسخگوی درخواست متقاضیان نبود، تا اینکه با گسترش روزافزون شبکه در آبان ماه ۱۳۸۵ به ۱۱ میلیون مشترک سرویس پیام کوتاه و به تعداد مشترکان تلفن همراه داریم“ (۲) تحقیقات نشان می‌دهد طنز و فکاهی، پیام‌های اجتماعی، سیاسی، عشقی، تبلیغی، تجاری، مذهبی خرافی، اطلاع‌رسانی، ادبی، ورزشی و اخلاقی عمده‌ترین پیام‌هائی هستند که در شبکه sms بین مخاطبان رد و بدل می‌شود. شاید از زمانی که مارشال مک لوهان ارتباط‌‌گر جهانی، صاحب نظریه دهکده جهانی ویژگی پیام را با این عبارت بیان کرد: "messge is massge" تا این زمان که "sms" یا پیام کوتاه برای ما و جامعه‌مان خصوصیات یک پیام واقعی را دارا است یا خیر، مدت زمان طولانی نمی‌گذرد، مدیر کل روابط عمومی مخابرات پیام کوتاه را در حوزه فردی و اجتماعی اینچنین تبیین می‌کند:

”در حوزه فردی، ایجاد احساس آزادی بیشتر در بیان افکار و عقاید تقویت حس اجتماعی و بی‌پروائی در بیان تمایلات درونی از جمله تأثیراتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، اما در حوزه اجتماعی، ایجاد فضای شاد، کمک به شکست انحصار رسانه‌ای و دامن زدن به شیوه مباحث روانی جامعه از جمله ویژگی‌ها و تأثیرات پیام کوتاه است“. (۳)

عدم محدودیت ارسال پیام کوتاه از طریق رسانه‌هائی چون رادیو و تلویزیون، امنیت نسبی فضای تبادل اطلاعات نیاز جامعه به تفریح و سرگرمی و کارکرد تبلیغاتی، سیاسی، اقتصادی از جمله دلایلی هستند که روز به روز اقبال عمومی در سراسر جهان به استفاده از پیام کوتاه را افزایش می‌دهد که به عقیده زارعیان از دیگر مباحثی است که می‌تواند توجیهی برای استفاده از پیام کوتاه به جای سرویس‌های دیگر پیام‌دهنده قرار گیرد.

گذشته از معنای محتوای پیام کوتاه، گاه تأثیر این پدیده اجتماعی تا جائی پیش رفته است که با چند اشاره به دکمه‌های تلفن همراه می‌توان معنی و مفهوم یک پیام را در چند کلمه خلق و ارسال نمود و سپس در انتظار عواقب آن بود.

”لی‌چون‌کیل“ نوجوان ۱۶ ساله اهل کره‌جنوبی با شیطنت خاصی در حالی که در کلاس درس حاضر شده بود، به دوست خود پیغامی فرستاد او به قدری در این کار مهارت داشت که حتی مجبور نبود تا مستقیماً به صفحه کلیدهای گوشی تلفن همراه خود نگاهی بیندازد.

پیغام او در این چند کلمه خلاصه می‌شد: ”ایستگاه کوانگ هوامون ۶:۰۰“ پیام‌های اینچنینی که به شکل متون نوشتاری در صفحه تلفن همره افراد ظاهر می‌شد، بلافاصله گسترش یافت: به‌طوری که خبر برپائی یک راهپیمائی در روز بعد به‌صورت کاملاً خودجوش در سطح نسبتاً وسیع پخش شد.

صبح روز بعد در پائین شهر سئول ۴۰۰ دانش‌آموز کره‌ای گرد هم آمدند تا به فشارهای طاقت‌فرسائی که مجبور بودند برای موفقیت در امتحان بسیار رقابت‌آمیز ورود به کالج‌های دانشگاهی این کشور تحمل کنند، اعتراض نمایند. بسیاری از معترضان فقط در دقایق پایانی به‌محض دریافت پیغام‌های ارسالی دوستان خویش تصمیم به شرکت در این راهپیمائی گرفته بودند.

”ایم - سون - جائه“ یکی از سازمان‌دهندگان تظاهرات یاد شده می‌گوید: ”من فکر نمی‌کنم که این تجمع در صورت فقدان تلفن‌های همراه نزد ما می‌توانست تا این حد به جذب افراد معترض بینجامد...“ (۴)

● خانم‌ها بیشتر پیام کوتاه می‌فرستند

”اگر یک روز تلفن همراه خود را در خانه جا بگذارید چه احساسی خواهید داشت؟ پاسخ به این سؤال، تکلیف ما را در مقابل تلفن همراه و خدماتی که سرویس مخابرات کشور در اختیارمان می‌گذارد روشن می‌کند. بدین ترتیب می‌توان دریافت که میزان رسوخ و نفوذ تلفن همراه در ابعاد مختلف زندگی مردم تا چه اندازه است. تا حدی که استفاده‌های گوناگون از آن اعم از تماس و ارسال پیام و تنوع، تنفس و سرگرمی و .. را در حقیقت به معنای ارتباط با دیگران و جهان می‌داند و زمانی‌که به آن دسترسی ندارند و نمی‌توانند از امکانات و قابلیت‌های آن بهره بگیرند، گوئی با همه جهان قطع ارتباط نموده‌اند و در جائی پرت از دنیا به‌سر می‌برند.

ارسال پیام کوتاه در برخی، گاه به‌صورت عادت روزانه بروز می‌یابد. به این مفهوم که تفاوتی ندارد پیام کوتاه به چه کسی و یا چه محتوائی ارسال می‌شود. این مهم است که به‌نحوی احساس فرستنده پیام از طریق ارسال آن به گیرنده منتقل شود، یعنی فرستنده نشان می‌دهد که ”وجود دارد“.

بعد جنسیتی ارسال پیام کوتاه نیز قابل بررسی است، آیا تا به حال به این موضوع که درصد زنان فرستنده پیام کوتاه نسبت به مردان بیشتر است، توجه کرده‌اید؟ در یکی از تحقیقات جامعه‌شناختی پیام کوتاه آمده است: زنان بیش از مردان، تولیدکننده محتوای پیام هستند و به نقل از دو جامعه‌شناس ”میترا“ و ”واتر“ که هر دو به مفهوم ”صدا“ در پیام می‌پردازند، آمده است: آنها برای صدا دو معنا دارند.

یکی اینکه صدا به منزله توانائی ذاتی انسان و دیگری صدا به‌عنوان کارکرد زبانشناسی است. آنها همچنین از قول ”باختین“ جامعه‌شناس در این مورد می‌گویند که ”احتمال خفه شدن صدای هر فرد در جامعه به‌وسیله گفتمان رسمی وجود دارد. زنان نیز از جمله افرادی هستند که با وجود تکثر رسانه‌های رسمی، صدائی که معرف آنها در جامعه باشد، ندارند، حال می‌بینیم که همین زنان که به خاطر گفتمان مسلط و رسمی جامعه در گروه خاموش جای گرفته‌اند، با وجود رسانه‌ای مانند تلفن همراه قدرت پیدا کرده و در جامعه حضور پیدا می‌کنند. این حضور با تولید محتوائی همراه است که می‌توان دلیل قدرت یافتن آنها نیز باشد، این گروه اقلیت از نظر برخورداری صدا و مشارکت در جامعه توانسته‌اند با این وسیله در لایه‌ای کنار رسانه‌های رسمی حرکت کنند و چه‌بسا بر آن غالب شوند“ (۵)

منابع و مأخذ

۱) مقاله، جهانی بزرگ در سیطره رسانه‌ای کوچک/ فریده عباسی

۲) همان

۳) گونه‌شناسی پیام کوتاه / فریده عباسی

۴) همان

۵) مقاله: احساس استقلال و سیاست در ورای موبایل

۶) همان

۷) مقاله، سودآوری مخابرات از خدمات پیام کوتاه/ سایت اولین پاسگاه اطلا‌ع‌رسانی تخصصی فناوری اطلاعات

iTiran InformaTion Technology

---