دانشگاه های مجازی و آموزش الكترونیكی

آموزش از راه دور Distance Learning به شیوه های مختلفی در دوران انقلاب صنعتی وجود داشته است, اما اخیراً با ظهور محیط های آموزشی تحت وب Web Base delivery platform آموزش از راه دور اهمیت بیشتری یافته است

تحقیقات انجام شده در سالهای ۱۹۹۸-۱۹۹۷ نشان می دهد ۲۰ درصد از مجموع ۹۹۰ پاسخگو اعلام كرده اند كه تصمیم دارند در ۱۶۸۰ مركز دانشگاهی كه دوره های آموزش از راه دور را به صورت Online ارائه می كنند، ثبت نام كنند. با وجود ۵۴۰۰۰ دوره آموزشی تحت وب، ۶/۱ میلیون نفر از دانشجویان به خاطر مزایای اقتصادی، از آنها استفاده می كنند. هرچند گسترش سریع دوره های آموزش Online ممكن است باعث شود كه از برنامه ریزی گسترده و سازماندهی ساختاری در كوتاه مدت به آسانی چشم پوشی گردد. در مقاله ای كه از پی می آید به اهمیت آموزش الكترونیكی و تاریخچه، مزایا و معایب آموزش از راه دور پرداخته شده است.

اهمیت سازماندهی آموزش الكترونیكی در ایران

پیشرفت روزافزون تكنولوژی و خصوصاً تكنولوژی اطلاعات باعث تغییرات بسیاری در زمینه آموزش الكترونیكی شده است؛ عواملی چون كاهش هزینه آموزش، سهولت حضور در كلاس های Online ، تنوع دروس، زمان انتخاب آن، كاهش هزینه رفت وآ مد و انعطاف پذیری زیاد آموزش الكترونیكی در گسترش این دروس و استقبال دانشجویان از این دروس بی تأثیر نبوده است. آموزش الكترونیكی در ایران صنعتی نوپا در تكنولوژی آموزشی و آموزش از راه دور است، اما مراكز و مؤسسات آموزشی به ویژه دانشگاه ها در تلاش اند تا هرچه سریعتر الگویی مناسب با ساختار آموزشی و فرهنگی كشور در زمینه آموزش الكترونیكی ارایه كنند.علاوه بر مزیتهایی كه آموزش الكترونیكی ماهیتاً از آن برخوردار است، یكی از مهمترین دلایل ضرورت سازماندهی مراكز و مؤسسات آموزش الكترونیكی در ایران، تقاضای روزافزون آموزش به ویژه آموزش عالی در كشور است كه با توجه به محدودیت منابع و ظرفیت آموزشی در نظام آموزشی فعلی به یك موضوع غامض اجتماعی تبدیل شده است و كارآمد ساختن آموزش الكترونیكی می تواند بخشی از این مشكلات را مرتفع سازد.

لذا با توجه به اهداف تعریف شده برای آموزش الكترونیكی و وجود تقاضای گسترده و بالقوه برای آموزش و تحصیلات دانشگاهی در ایران، اهمیت پرداختن به ساختار مراكز و مؤسسات آموزش الكترونیكی به ویژه دانشگاه های مجازی در ایران به وضوح روشن می شود.

تعریف آموزش الكترونیكی

پیش از آن كه به تعریف آموزش الكترونیكی بپردازیم، لازم است ویژگی های آن بیان شود. ویژگی های آموزش الكترونیكی در یك نگاه اجمالی، عبارتند از:

- جدایی یادگیرنده از یاددهنده از نظر فیزیكی.

- دخالت یك سازمان آموزشی در فرایند یادگیری- یاددهی.

- استفاده از فناوری های جدید به ویژه فناوری های ارتباطی.

- امكان ارتباط دوجانبه Interactive میان یادگیرنده و یاددهنده توسط سازمان آموزش دهنده با استفاده از فناوری ارتباطات Connunication Technology

- نبود كلاس های یادگیری جمعی منظم و تأكید بر آموزش فردی و مطالعه مستقل.

- تقسیم فعالیت های مربوط به فرآیند یادگیری- یاددهی بر پایه مشاركت.

- رفع موانع سنتی آموزش هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ مكانی و فراهم كردن زمینه های یادگیری.

بنابراین می توان آموزش الكترونیكی را چنین تعریف كرد:

نظام آموزشی جدیدی است جهت سازماندهی فرآیند یادگیری- یاددهی توسط یك سازمان كه هدف آن انتخاب راه كارهای مناسب برای استفاده از فناوری جدید در فرایند یادگیری- یاددهی و نیز تسهیل ارتباط میان معلم و شاگرد و فراهم كردن زمینه های یادگیری مستقل و ارزشیابی نتایج آن به وسیله خود یادگیرنده و سازمان آموزشی است.

مزایا و ضرورت های آموزش الكترونیكی

وجود ویژگی های منحصر به فرد در آموزش الكترونیكی در دهه های اخیر، موجب افزایش تقاضای یادگیرندگان و مراكز ارائه خدمات آموزشی برای به كارگیری این روش آموزشی در جهان شده است. مزایای زیر بخشی از جذابیت های استفاده از آموزش الكترونیكی است:

مزایای آموزشی

- نداشتن محدودیت مكانی.

- نداشتن محدودیت های زمانی.

- محدود نبودن ظرفیت پذیرش.

- در نظر گرفتن استعدادهای فردی.

- گسترش فرهنگ یادگیری مستقل.

- استفاده از استادان مجرب در حوزه های گسترده تر(جغرافیایی و تعداد دانشجویان).

- امكان تطبیق و بهینه سازی كلاس ها، تمرینات و مشاوره با نیازهای فردی(دانشجومحوری).

- انعطاف پذیری در اصلاح یا تغییر محتوا.

- افزایش سرعت آموزش.

مزایای غیرآموزشی

- كمك به حفظ محیط زیست.

- كاهش ترافیك.

- كاهش آلودگی های هوایی و صوتی.

- كاهش نیاز به فضای بسته و كالبدی ( كلاسهای حقیقی)

معایب

علاوه بر ویژگی های آموزش الكترونیكی، منتقدان ضعف هایی نیز برای آن مطرح كرده اند كه البته بخشی از موارد مطرح شده به مرور تا حدی برطرف شده است.دوری از ارتباطات جمعی در آموزش یكی از معایب مطرح شده برای آموزش الكترونیكی است كه این موضوع با گسترش كاربرد ویدئو كنفرانس ها و آموزش های جمعی و روش های آموزشی گروهی مبتنی بر وب تا حد زیادی برطرف شده است.یكی دیگر از معایبی كه برای آموزش های از راه دور از جمله آموزش های الكترونیكی برشمرده می شود ، عدم ارتباط چهره به چهره است كه البته با پیشرفت تكنولوژی، این عیب تا حد زیادی برطرف شده و عدم ارتباط چهره به چهره یكی از ویژگی های آموزش الكترونیكی امروزی است.

وابستگی بیش از حد به تكنولوژی یكی دیگر از معایبی است كه منتقدان برای آموزش الكترونیكی مطرح كرده اند. باید توجه داشت كه هر روش آموزشی متكی بر عناصر خاص خود است و با توجه به نوع و سطح تكنولوژی های امروزی این وابستگی در ذات آموزش الكترونیكی وجود دارد و روز به روز نیز تشدید می شود. این وابستگی همانند وابستگی آموزش های سنتی به انسان است.با این همه ،نباید از نظر دور داشت كه آموزش الكترونیكی قابلیت ها و كاربرد های خاصی دارد كه باید در جایگاه خود مورد توجه قرار گیرد.

ضرورت ها

با توجه به گسترش IT و ICT و كاربردهای اینترنت و به هم پیوستگی جهانی و استفاده گسترده مراكز آموزشی و دانشگاه های دنیا از این روش آموزشی، ضرورت بازنگری در تكنولوژی های آموزشی و به كارگیری تكنولوژی های نوین در آموزش اجتناب ناپذیر می گردد.تمایل یا تقاضای روزافزون برای تحصیلات دانشگاهی و توجه بیش از پیش به آموزش در كشور از یك طرف و جذابیت ها و قابلیت های آموزش های مبتنی بر وب از طرف دیگر، نیروهای كشش را برای توجه به آموزش الكترونیكی به وجود می آورند. لزوم ورود به عرصه اطلاعات و ارتباطات و استفاده وسیع از فناوری اطلاع رسانی در آموزش و پژوهش و همچنین به كارگیری فناوری های جدید پیشرفته برای رسیدن به سرعت بیشتر در دستیابی به اهداف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی، نیروهای فشار را برای انتخاب تكنولوژی مبتنی بر وب در آموزش مطرح می سازند.

اهداف آموزش الكترونیكی در ایران

به كارگیری آموزش الكترونیكی در ایران می تواند شش هدف عمده و اساسی زیر را تأمین كند كه هر یك به نوعی تأثیر پذیرفته از آموزش می باشند. این اهداف عبارتند از:

اهداف آموزشی

- كمك به توانمندسازی افراد برای یادگیری مستقل.

- كشف و پرورش استعدادهای پنهان با ایجاد فرصت دوم آموزشی.

- كمك به پرورش خلاقیت های یادگیرندگان از طریق خودآموزی و خودپژوهشی.

- ایجاد زمینه مساعد برای چرخه دانش در جامعه كه امروزه مهمتر از تولید دانش تلقی می شود.

- فراهم كردن زمینه های مناسب گذار از آموزش معلم محور به آ موزش یادگیرنده محور از طریق سازماندهی فرآیند یادگیری- یاددهی.

- پاسخ به تقاضای آموزش در كشور به ویژه آموزش عالی.

اهداف فرهنگی

- فراهم كردن زمینه های تبادل آزاد فرهنگی در داخل و خارج كشور.

- ایجاد زمینه های مناسب برای خلاقیتهای فرهنگی كه ضامن بقای فرهنگی كشور است.

- حفظ ویژگی های فرهنگی ملی، منطقه ای و محلی برای محافظت از اصالت فرهنگی در برابر تهاجم فرهنگی.

- فراهم كردن زمینه های رشد فرهنگی در میان اقشار مختلف.

اهداف اجتماعی

- كمك به تحقق عملی جامعه یادگیرنده.

- فراهم كردن بستر مناسب برای توسعه پایدار.

- بهره گیری از ظرفیت های اطلاع رسانی كشور برای تأمین «حق دانستن برای همه» با استفاده از روش های یادگیری.

- فراهم كردن زمینه های كاهش تنش در میان خانواده ها از طریق پذیرش داوطلبان بازمانده از راهیابی به دانشگاه های دیگر.

اهداف پژوهشی

- ایجاد روحیه تحقیق و پژوهش در افراد از طریق ترغیب آنان به اقدام پژوهشی.

- فراهم كردن زمینه های مناسب برای پژوهش در دانش عامیانه و نظام مند كردن اطلاعات مردم درباره مسائل اجتماعی و نحوه حل و فصل آنها.

- فراهم كردن زمینه های مناسب برای پژوهش در محل كار و اشتغال محلی و منطقه ای و تحولات ایجاد شده در این زمینه برای كمك به كارآفرینی و خوداشتغالی محلی و منطقه ای.

- ایجاد توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات و استفاده از نتایج آن برای بهبود كمی و كیفی زندگی.

---