مطالعه موردی دربارهٔ تأثیر پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی بر رفتار نوجوانان و جوانان هند و ارزش های تازه

نقش ارزش های اجتماعی در هدایت و جهت گیری رفتارهای انسانی, موضوعی است که در سنت تفکر اجتماعی, توجه زیادی را به خود جلب کرده است با این حال, مطالعات تجربی اندکی در این باب صورت گرفته بود

نقش ارزش‌های اجتماعی در هدایت و جهت‌گیری رفتارهای انسانی، موضوعی است که در سنت تفکر اجتماعی، توجه زیادی را به خود جلب کرده است.با این حال، مطالعات تجربی اندکی در این باب صورت گرفته بود. از دهه ۱۹۷۰ میلادی، بررسی تجربی ارزش‌ها در غرب آغاز شد و به سرعت مورد استقبال قرار گرفت.لیکن در کشورهای در حال توسعه، این مطالعات به رغم اهمیت زیادی که دارند ـ چندان جدی گرفته نشد.مقالهٔ حاضر از جمله اقدامات پژوهشی پراکنده‌ای است که در کشورهای در حال توسعه انجام شده است.این مطالعه،‌چشم‌انداز مساعدی را برای این قبیل مطالعات در کشورهای در حال توسعه، می‌گشاید.

پایگاه اجتماعی اقتصادی (SES) به عنوان عاملی مؤثر بر رشد شخصیت،‌به طور گسترده‌ای مورد تحقق و وارسی قرار گرفت است. بوسارد به صورت جامعی به بحث پیرامون اثرات پایگاه اجتماعی اقتصادی پرداخته است. در حوزه جوانان، تحققات دیگری نیز به بررسی نقش پایگاه اجتماعی اقتصادی در سازگاری، گرایشات و علائق نوجوانان پرداخته‌اند.

در بستر تغییرات سریع اجتماعی اقتصادی، پایگاه اقتصادی به عنوان یک متغیر اعتبار و اهمیت بسیاری یافته است و می‌بایست در تمام تحقیقات روان‌شناختی مطمع نظر قرار گیرد. اهمیت این متغیر در پژوهش درخصوص مطالعه رشد ارزش‌ها به مراتب بیشتر می‌شود.

اگر چه ارزش‌ها را می‌توان از طریق بررسی گرایشات، ترجیحات و ادراکات اظهار شده مورد سنجش قرار داد، اما آنها (ارزشها) صرفاً از طریق گرایشات نمایان می‌شوند. پژوهش حاضر در صدد شناسایی تفاوت‌هایی است که تحت تأثیر پایگاه اجتماعی اقتصادی در ارزش‌های نوجوانان به وجود می‌آید. البته اگر تفاوتی وجود داشته باشد. این تفاوت‌های احتمالاً در حوزه‌های ارزشی پیکر نمایان می‌شوند:

الف) ارزش‌های شخصی راجع به علم و مذهب و تضاد بین آنها؛

ب) ارزش‌های اجتماعی در ارتباط با: مقایسه دموکراسی در برابر حکومت‌های استبدادی، گذشته در مقابل حال و آینده و برابری در مقابل قشربندی.

●‌ روش‌تحقیق

جمعیت نمونه مشتمل است بر ۴۶۹ نوجوان دختر و پسر که در کلاس‌های دهم، یازدهم و پیش دانشگاهی در ۸ آموزشگاه و ۶ کالج گوناگون در شهر مدرس هند مشغول به تحصیل بوده‌اند.

● ابزار سنجش

برای سنجش پایگاه اجتماعی اقتصادی، از مقیاسی استفاده شده استک ه توسط کوبوس ویم برای پاسخگویان هندی استاندارد شده است و اعتبار آن، در جمعیت شهری مورد تأیید قرار گرفته است. در پژوهش حاضر فقط سه سطح طبقاتی بالا، متوسط و پایین در نظر گرفته شده است. جهت سنجش الگوهای ارزشی پاسخگویان، مقیاسی توسط نویسنده طراحی و به کار گرفته شد.

● شیوه انجام پژوهش

آزمونها بین گروه دانش‌آموزان در کلاس درس اجرا شده است. پرسشنامه‌ها بین پاسخگویان در گروه‌های ۲۰ تا ۴۰ نفرو در یک زمان توزیع شدند و سپس آموزش و دستور عمل استاندارد و یکنواختی به تمام دانش‌آموزان داده شد‌ (آزمودنی‌ها کاملاً خشنود و راضی بودند).

▪ جامعه شماره یک:

هیچ‌گونه تغییر معنی‌داری ناشی از فشار عوامل اقتصادی اجتماعی در گرایش مطلوب نوجوانان به مذهب وجود ندارد. یافتهٔ مذکور مؤید این مطلب است که تأثیر مذهب بر تمام اقشار جامعه هنوز بسیار زیاد است. نوجوانان طبقات بالا و متوسط در گرایش منفی‌شان نسبت به علم هیچ‌گونه تفاوت معنی‌داری با یکدیگر ندارند. اما نوجوانان طبقهٔ پایین در مخالفت صریح و معنی‌دار با همتایان خود در طبقات متوسط و بالا، گرایش منفی در دسترس بودن عمل را تجربه کرده‌اند و می‌بایست ذهن بالغشان را جهت تجزیه و تحلیل انتقادی ارزش‌های علمی رشد و توسعه بخشند. در حوزه بررسی علم در مقابل مذهب نیز این امر با نمرهٔ کاملاً کمتری که دانش‌آموزان طبقه پایین کسب کرده‌اند. (۷۱/۰ در مقابل ۱۲۸/۰ طبقه بالا و ۱۳۹/۰ طبقه متوسط) به طور معنی‌دار آشکار می‌گردد.

▪ جامعه شماره ۲:

همان‌طوری که می‌توان انتظار داشت نوجوانان طبقهٔ پایین بیشتر از دیگران شیفته و مجذوب ارزش‌های منسوب به دموکراسی هستند. پس از آنها نوجوانان طبقهٔ متوسط و در ردهٔ آخر نوجوانان طبقهٔ بالا قرار دارند. یافته مذکور ناشی از این واقعیت است که طبقه بالا تا حد زیادی نگران از دست دادن پایگاه سنتی خود است. نظام دموکراسی راهی عملی و ممکن را پیش روی طبقهٔ پایین می‌گشاید که از طریق آن می‌توانند به پایگاه‌های بالاتر رسیده و به رسمیت شناخته شوند.

اگر چه افراد طبقهٔ متوسط کاملاً مشتاق صعود و مطرح شدن در جامعه هستند، لیکن مایل نیستند که در این امر اساس ناشی از عنصر آرمان‌‌گرا بودن در زندگی است که در دیدگاه آنها وجود دارد. نوجوانان اقشار پایین و متوسط جامعه تفاوت چندانی در میزان لیبرال بودن با یکدیگر ندارند. دلیل یافته فوق شاید این باشد که هر دو طبقهٔ پایین و متوسط ممکن است مشتاق به دست آوردن امتیازات معینی باشند که منتهی به رقابت با طبقهٔ بالا می‌شود. براساس ارقام جدول می‌توان نتیجه‌گیری گرفت که هر سه گروه معتقد به الگوی ارزشی مشابهی نسبت به مفهوم برابری هستند.

● نتایج:

نتایج حاصله از تجزیه و تحلیل یافته‌های به دست آمده مطالعهٔ حاضر عبارتند از:

ـ نوجوانان برخاسته از پایگاه اقتصادی پایین در مقایسه با نوجوانان طبقات متوسط و بالا، دیدگاه منفی‌گرایانه کمتری نسبت به علم دارند.

هیچ تفاوتی میان گروه‌های اقتصادی اجتماعی متفاوت بر حسب ارزش‌های مذهبی مشاهده نشد. این حدس یک بار دیگر تأیید نشده باقی می‌ماند.

گروه‌های کم درآمد بیشترین اشتیاق رانسبت به دموکراسی نشان داده‌اند