نگاهی تحلیلی به محتوای زیارت عاشورا

زیارت عاشورا مانند بسیاری دیگر اززیارات و ادعیه ی نقل شده از معصومین علیهما السلام, ازجمله سرمایه های ارزشمند نمادین و معنوی تشیع می باشد

مقدمه

زیارت عاشورا مانند بسیاری دیگر اززیارات و ادعیه ی نقل شده از معصومین علیهما السلام، ازجمله سرمایه های ارزشمند نمادین و معنوی تشیع می باشد ؛که به محتوای آن میتوان بسیار فراتر از حد یک ابراز ارادت و عرض حال فردی نگریست .این زیارت نامه، ناب ترین مبانی معرفتی و ایدئولوژیکی که یک شیعه ،درهر زمان در ارتباط درونی و معنوی با امام خود بدان محتاج است را ، در قالب ادبیاتی نیایش گونه ارائه می دهد و بیانگر این حقیقت است که او امامش را می شناسد و از فلسفه شهادتش آگاه است واین آگاهی مقدس در طول قرون متمادی در حافظه مذهبی اش نقش بسته است. از اینرو در هر زمان خود را در برابر میراثی گرانبها می یابد که موظف به حفظ وصیانت و عمل به آن است ؛آنهم برمبنای این اصل اساسی تشیع که:(( قبول هر عملی ،به امامت و به رهبری و به ولایت بستگی دارد .اگرامام نباشد همه چیز بی معنی است)) ؛ امامی که تجلی انسانی حقیقت قرآن است وبعد از نبی ، تضمین کننده اجرای حق وحدود الهی است و رسالت تشکیل ((امت واحد اسلام )) را برعهده دارد ؛ به همین علت است که هیچ گاه، زمین از وجود امام و حجت خداوند خالی نیست. بنابراین شیعه چون به این اصل اعتقاد راسخ دارد علیرغم شرایط مأیوس کننده تاریخی و اوضاع و احوال موجود، دچار ((یأس فلسفی)) و درماندگی نمی شود و باز هم امیدوار و خوش بین است چرا که(( فلسفه انتظار )) نوید پیروزی حق بر باطل و ظهور منجی را می دهد و این یگانه راه پیش روست ؛که با معرفت یافتن به وجود امام میسر می شود و زیارت یکی از راههای حرکت به سوی این شناخت و معرفت است.

((اساس زیارت در حقیقت یک عمل و اعلام آمادگی برای اطاعت به سه وظیفه است که عبارت است از: معرفت به معصوم، محبت به معصوم و اطاعت از معصوم .تمام زیارت‌های ما عناصر اساسی‌اش این سه مطلب است. یعنی برای حصول معرفت بیشترِ و ابراز محبت بیشترِ ما و اعلام آمادگی برای اطاعت و پیروی.

زیارت عاشورا از این جهت بیشتر مورد عنایت بوده که این بُعد ابراز محبت به اهل‌بیت(ع) و دوستداران آنها و اظهار برائت از دشمنان آنها و لعن و نفرین بر آنها خیلی پررنگ‌تر و محکم‌تر بیان شده است

درموردسند زیارت عاشورا؛ نکته مهم اینست که فقهاء در مستحبات یک مبنای اصولی دارند به نام «تسامح در ادلۀ‌ سنن» که اساس تسامح در ادلۀ سنن که مستند است و اخباری به نام «اخبار من بلغ» در مستحبات قابل قبول همه است .این را هم نباید فراموش کرد که در عین حال که بحث سندی و دلالی و نسخه‌ای می‌شود، این را هم از نظر نباید دور داشت که در بحث‌های مستحبات گاهی باید اغماض کرد.مشهورترین مبنا این است که اگر انسان به رجاء درک ثوابی که وعده داده شده، انجام دهد ثواب را می‌برد، لذا در همین کتاب‌های ادعیه و رساله‌های عملیه خیلی از مستحبات را مشاهده می‌کنید که شاید از نظر سندی قابل بررسی است، اما در عمل علما به آن عمل می‌کنند. ))

با این وجود منابع روائی مشخصی نیز برای بررسی بیشتردر دسترس می باشد که در ادامه اجمالا"به اصلی ترین آنها اشاره شده است :

زیارت عاشورا از دو امام بزرگوار؛ امام باقر و امام صادق علیهما السلام به یادگار مانده است و در قرن های متمادی توسط علماء شیعه نقل شده و تا به امروز به دست ما رسیده است. نقل پی در پی زیارت عاشورا در کتب علمای طراز اول در ده قرن گذشته، خود دلیل بر استحکام و وثاقت این متن نورانی است.

((امروزه دو کتاب کامل الزیارات و مصباح المتهجد به عنوان مصادر اصلی زیارت عاشورا به شمار می آیند و کتبی که صاحبان این دو کتاب ارزشمند اسناد و متن زیارت را از آن ها نقل نموده اند اکنون موجود نمی باشد، اما با تتبع در اسناد می توان احتمالاتی درباره مصادر اصلی این دو کتاب در نقل زیارت بیان نمود. کهن ترین منبع روائی که زیارت عاشورا در آن ذکرشده، کتاب کامل الزیارات از ابن قولویه است. مؤلف کتاب متن زیارت را با پنج واسطه از حضرت امام باقر (ع) نقل کرده و سپس کتاب مصباح المجتهد از شیخ طوسی به نقل این زیارت مبادرت ورزیده است. روایت مذکور دارای صدر و ذیل است. صدر روایت بر اساس نقل کامل الزیارات، توسط دو نفر به نام‌های «علقمة بن محمد حضرمی» و «مالک بن اعین جهنی» به معصوم علیه السلام می‌رسد. در هر دو طریق، صالح بن عقبة از آنان نقل کرده؛ در یکی همراه سیف بن عمیره است و در دیگری به تنهایی. ذیل روایت در کتاب‌های یاد شده مشترک است: صالح بن عقبة و سیف بن عمیرة از علقمة بن حضرمی از امام باقر(علیه السلام))

آیت الله جعفر سبحانی در مقاله ای با عنوان " بررسی زیارت عاشورا " به صورت مبسوط به ارائه و بررسی اعتبار اسناد وروایات مربوط به زیارت عاشورا پرداخته است در قسمت پایانی این مقاله چنین نتیجه گیری شده است که :

۱-اتفاق علما ء و مردم برآن و مواظبت بر قرائت این زیارت، یکی از قرائن دالّ بر صدور روایت است.

.۲-نگاه دقیق در مضمون این زیارت حاکی از آن است که از قلبی مالامال از مصیبت و اندوه صادر شده که اشک و سوگ وگدازش جز با خونخواهی آرام نمی شود و این مضمون از این جهت، سازگار ومطابق است با مضامین صادره از سایر روایاتی که در دعا و زیارت برای آن حضرت وارد شده است

۳- در اسناد این زیارت، نام بزرگانی از طایفه آمده که آنان از مراجع فقه و حدیث و رجال محسوب می شوند؛ کسانی چون: ابن ابی جید، محمد بن الحسن بن الولید، علی بن ابراهیم، ابراهیم بن هاشم، محمد بن اسماعیل بن بزیع و صفوان بن مهران؛ البته اضافه بر اینکه دو شخصیت بزرگوار شیعه، شیخ طوسی و ابن قولویه این زیارت را نقل کرده اندو اینها همه، حاکی از صحت زیارت و صدورش از معصومین علیهم السلام است

مضامین اصلی زیارت عاشورا

زیارت عاشورا شامل مضامین کلیدی است که می توان آنها را درچند عنوان کلی تقسیم بندی نمود :

سلام وتحیت

((سلام یکی از اسماءِ خداوند می‌باشد. به این معنا که حق تعالی خلق را از بلا و آفت حفظ می‌کند. وقتی به کسی سلام می‌کنی یعنی سلامتی و آسایش از جانب من، تو را فرا گرفته و از جانب من هیچ شری و ضرری به تو نخواهد رسید و تو از ناحیه‌ی من در امن و امان هستی)).

متن زیارت باسلام و تحیت به محضر امام حسین (ع) به عنوان فرزند رسول خدا ،امیر مؤمنان و فاطمه زهرا(س) آغاز می شود سلامی که در بطن خود معرفی پاکی تبار و برگزیدگی خاندان بزرگوار ایشان را یادآور می شود . حقیقتی که بسیاری از مردم هم عصر ایشان وهمچنین قاتلین حضرتش یا فراموش کرده و یا به عمد نسبت به آن تجاهل نمودند : (( سلام بر تو ای ابا عبد اللَّه؛ سلام بر تو ای فرزند رسول خدا؛ سلام بر تو ای فرزند امیر المؤمنین و ای فرزند سیّد اوصیا؛ سلام بر تو ای فرزند فاطمه زهرا سیّده زنان اهل عالم)) که البته ضرورت این سلام و ادای احترام را در پی شناساندن ومعرفی امام و بیان اتصال وجودی ایشان به وجود مقدس نبی اکرم (ص) ،امیرالمومنین (ع) و فاطمه زهرا (س) به عنوان اسوه های حقیقی و جاودانه بشریت تبیین می کند .یعنی امام حسین (ع) را به عنوان وارث تمامی برجستگی ها و اوصاف جدش و پدرش ومادرش معرفی می کند. این سلام و عرض ارادت برای شیعه آغاز سلوک است . یعنی تسلیم امر" امام" و رهسپار راه خدا شدن .درحقیقت برای شروع سیر و سلوک عرفانی ،" خود " و"منیت " انسان در محضر وجود" ولی خدا" کنار گذاشته می شود ؛ وجودی که خود تسلیم محض و فانی در خدا ست .

طبیعی است که آدمی به کسی که حاضر است سلام کند نه به کسی که غایب است و حضور ندارد. از سویی سلام به امام ، سلام به "شهید" است . شهیدی که طبق نص صریح قرآن هرگز نمی میرد و نزد پروردگار حی و زنده است . ((شهیدی که خدا خواسته است که او را کشته ببیند "ان الله شاء ان یراک قتیلا " و همه چشم ها به او است چون که شهادت او مایه بقای یک ایمان است .آگاه و مشهود است و نمونه و الگو و سرمشق )) پس برای سلام ما در زیارت عاشورا بی شک جوابی بهتر از سوی امام خواهد بود. چراکه شهید نه تنها در پیشگاه خدا که در پیشگاه بشریت در هر عصری و هر مکانی حاضر است .

تکریم یاران و دوستان امام

بعد از سلام و عرض ادب به ساحت مقدس امام به اصحاب و یاران و دوستان امام به عنوان ارواح پاکی که فانی در وجود امام شده اند سلام و درود فرستاده می شود و از ایشان با زبان تکریم و محبت یاد می شود : (( سلام بر تو ای ابا عبد اللَّه و بر ارواح پاکی که فانی در وجود تو شدند ))

از این منظر که این ارواح پاک به مقام رفیع یقین دست یافته بودند،زمانی که در دفاع از امامشان در برابر هجوم دشمن لحظه ای تردید به خود راه ندادند و سخاوتمندانه با شوقی وصف ناپذیر به سمت کارزار و قتلگاه خود شتافتند و نقش انسانی خود را درنهایت زیبایی درصحنه بی نظیر عاشورا به نمایش گذاشتند . آنان درقله رفیع معرفت ،شعور و آگاهی وسبکبال و رها از بندهای تعلق و مصلحت اندیشی بودند ،جسم خاکی خویش را سپر مولایشان ساختند و چون دژهای مستحکم واستوار تا لحظه شهادت در دفاع از حریت و شرافتشان پابرجا بودند . در آن لحظات خطیر اگر چه هیچ منطق و عقل حسابگری مقاومت را صلاح نمی دانست ولی شهادت و نثار جان تنها کاری بود که آنها در دفاع از قیام و اثبات حقانیت امامشان می توانستند انجام دهند و خون ریخته شده اشان بهایی بود بر حیات جاودانه اشان در تاریخ و پیامی بر اثبات آزادگی و حریتشان ! ((اینان که مرگ را همچون گردنبندی از زیباترین گوهرهای خدا بر گردن آویخته اند ، بی مرگان جاودانه اند .)) وبی شک این پایمردی و وفاداری بی نظیر و ارزشمند بوده است که سبب شده ، نام و یاد این یاران با وفا و همراهان واقعی امام حسین (ع) بعداز گذشت قرنها هنوز در تاریخ ، دارای هویتی زنده و بالنده باشند و تا به امروز درکناربی شمار سلام ها و عرض ارادتهای شیعیان به امام حسین (ع) ، مکرر در حافظه ها اسطوره وار مرور شوند .

مصیبت عظیم عاشورا ورای زمان و مکان

((با مراجعه به تاریخ از اول دنیا تاکنون واقعه‌ای به این بزرگی اتفاق نیفتاده است، امتی پیغمبر زاده‌ی خود را همراه با اصحاب و اهل بیتش در یک روز بکشند و وسایل آن‌ها را غارت کنند و خیمه‌های آن‌ها را بسوزانند و سر او، اصحاب و اولادش را با عیال و اطفال، شهر به شهر، کوی به کوی ببرند و پشت پا به ملت و دینی که اظهار انتساب به آن می‌کنند، بزنند.))

این حادثه ومصائب آن نه تنها متعلق به جغرافیای محدود و تاریخی خاص نیست، بلکه اساسا" ماجرایی ورای دنیای مادی و دارای معنایی قدسی می باشد. از اینروست که در متن زیارت نامه می خوانیم :

((ای ابا عبداللّه براستی بزرگ شد سوگواری تو و گران و عظیم گشت مصیبت تو بر ما و بر همه اهل اسلام و گران و عظیم گشت مصیبت تو در آسمانها بر همه اهل آسمانها))

مصیبت عاشورا آنقدر عظیم و ویران کننده است که هر رنج و مصیبتی در مقابل آن حقیر و ناچیز به نظر می رسد و درک فجایع آن هر ضمیر روشن و وجدان بیداری را متأثر می سازد . اوج غربت امام و اهل بیت و یارانش ؛ تشنه در میان کویری خشک و بی انتها و در محاصره گرگ صفتانی پلید و بیرحم که مترصد حمله و غارت اند .

در حقیقت عاشورا روز حساسی در تاریخ است که در درون خود سرنوشت قابل تحقق برای هر انسان را، در قالب تقابل دو انتخاب به روشنی ترسیم میکند . تقابل بین حق و باطل که تا بی نهایت امتداد می یابد؛ یکطرف بی نهایتی از جور وستم و سنگدلی و بیرحمی ورذالتی که یک بشردر اوج کفر وعصیان میتواند مرتکب شود و پست ترین شود و طرفی دیگر بی نهایت صبر وعزت وبزرگی و شجاعت وکرامتی که در اثرتحمل سخت ترین مصائب ورنجها در راه معبود بدست می آورد و می تواند انسان را به مقامی برساند که حتی آسمانها بر رنج ها و مصیبت هایش بگریند .انتخاب یکی از ایندو ست که همیشه در همه زمان ها و مکانها برای بشریت مطرح است .

بشارت بر خونخواهی

در ادامه متن زیارت نامه ، بشارت داده می شود که خداوندازخون پاک امام حسین (ع) و پدر بزرگوار ایشان، که به ناحق ریخته شده است دادخواهی می نماید: (( السلام علیک یا ثارالله وابن ثاره)) (( ثارالله یعنی (طلب دمه الله) کسی که طالب خون او خداست و انتقام از قاتلین او را خداوند خواهد گرفت چون خون حسین در راه خدا و برای حفظ قرآن و تمامیت اسلام ریخته شده و خالصاً و مخلصاًلله بوده است و در نهایت درجه اخلاص با تمام وجود برای خداوند بوده است. لذا این خون و این شهیدان خدائی هستند. بنابراین انتقام آن نیز باید از طرف خداوند باشد‌، یا اینکه چون امام حسین ـ علیه السّلام ـ حجت خداوند بر زمین و ولی مطلق حق بود و مردم او را کشتند و زمین را از حجت حق خالی کردند بنابراین خداوند انتقام حجتش را از قاتلین او خواهد گرفت.)).در حقیقت قول خدا مؤید سیر طبیعی حرکت تاریخ رو به سوی انتقام از قاتلان امام حسین (ع) و اهل بیت (ع) و تمامی طاغوتها و ظالمان است که آنهم مبتنی بر دعوت انسانها به خونخواهی از مظلومان و حق طلبان است تا آخر الزمان و این ((فلسفه فهم مکتب شیعه )) است چون ((شیعه چون پرنده ای بلند پرواز است که با دوبال شهادت و انتظار پرواز می کند)) .

از اینرو بر این حقیقت تأکید می شود که اگر چه امام حسین (ع) و یارانش در عاشورا درمصافی نابرابر ، ناجوانمردانه کشته شده اند ولی خون آنها بهایی بوده است که می بایست پرداخته می شد تا پرچم اسلام راستین برافراشته بماند .چراکه شهادت آنان بهترین گواهی دهنده جهل و ظلمت حاکم برزمانه آنها و سلاحی آگاهی بخش، وانتخابی آگاهانه بوده است .

این خون بهاء داغی بر دلها نهاد که تا به امروز همچنان تازه است و از اینروست که بعد ازگذشت قرن ها ازقیام کربلا در هر زمان و هر مکان میان حق و باطل هرمصاف و رویارویی اتفاق افتاده است گفتمان امام حسین (ع) و عاشورا برجسته ترین و زنده ترین پیام آن بوده است .

لعن و نفرین وتبری از ظالمان و تجاوزگران به حریم امامت

بعد از فرستادن سلام ها و تحیات به محضر پاک و قدسی امام، در فراز دیگری از زیارت شاهد مضمون لعن و نفرین و ابراز نفرت و انزجار از مسببین و زمینه سازان ظلم و ستم به امام ،یاران و اهل بیت ایشان هستیم یعنی در کنار تولی به امام به تبری از تجاوزگران به حریم امامت خوانده می شویم با این عبارات :

((خدا لعنت کند آن امتی که شما را کشتند و خدا لعنت کند آن مردمی را که از امرای ظلم و جور برای قتال با شما اطاعت کردند. من به سوی خدا و به سوی شما از آن ظالمان و شیعیان آنها و پیروان و دوستانشان بیزاری می‏جویم ))

البته نه فقط تولی و تبری به لسان ،بلکه در عمل ؛ یعنی درون را از تمایلات و گرایشات به هر چه غیر از حق است پاک سازیم و از معاصی دوری کنیم تا دلمان خانه پاکیها و ولای امام گردد. چنانچه می خوانیم :(( ای ابا عبد اللَّه من تا قیامت سلم و صلحم با هر که با شما صلح است و در جنگ و جهادم با هر که با شما در جنگ است. )) بنابراین عبارت شیعه با کسانی در صلح و صفاست که با امام و یارانش در صلح و صفایند و با معاندان ایشان، در ستیز است و با تکرار این عبارت در زیارت عاشورا هر بار به خود و دیگران این حقیقت را یاد آور می شود که " کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا " چه این تقابل حق و باطل و حسینی و یزیدی بودن تا قیامت ادامه دارد و لشکریان حق و باطل دراعصار و قرون مختلف می آیند ومی روند و نقش خود را درصحنه تاریخ به نمایش می گذارند .

دوستی و معرفت امام شاه بال صعود به مقام محمود

در فرازی دیگر از زیارت ،ضرورت دوستی و محبت نسبت به اباعبدالله و اعلام بیزاری از دشمنان ایشان به عنوان راه عزت یافتن و وجیه و آبرومند شدن در دو عالم تبیین شده و همچنین معرفت یافتن به مقام امام راهی برای کرامت یافتن و گرامی شدن نزد پروردگار معرفی می شود . چنانچه در این عبارت مشاهده می کنیم : ((از خدا درخواست میکنم که به مقام محمودی که خاص شما است مرا برساند.)) و من اللیل فتهجـد به نافلـة لک عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا." (اسراء/۷۹) "و پاره ای از شب را به راز و نیاز با خداوند بیدار باش، تا خداوند تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد." با استناد به قرآن کریم؛ وصول به مقام رفیع "محمود" نزد پروردگار، از طریق تهجد امکان پذیر است. (( به تعبیر زیارت عاشورا؛ وصول به این مقام "محمود"، در پیروی و احیای مکتب حسینی است)) و زمانی که رسیدن به این مقام برای کسی محقق شود می تواند امیدوار باشد و مسئلت کند که خداوند در رکاب امام زمان بودن و خونخواهی امام حسین (ع) را روزیش کند آنچنانچه که در متن با این عبارت بیان شده است : ((و روزیم کند خونخواهی شما را با امام راهنمای آشکار گویای (به حق) که از شما (خاندان ) است)).

فاش نمودن نام ولعن بر یک یک اشقیاء

در فراز ماقبل آخر زیارت ،دوباره شاهد بیان لعن و نفرین به ظالمین نسبت به امام حسین (ع)- کافرترین ابنا بشر ونامرد ترین سفاکان روزگار – هستیم. با این تفاوت که ،در این قسمت نام یک به یک این اشقیاء آورده شده و مورد لعن و نفرین قرار می گیرند و چه بسا اشاره مشخص به هرکدام از این ظالمان به جهت تأکید بر نقشی باشدکه هر یک از آنها در حادثه عاشورا و زمینه سازی آن بازی کرده اند .نقشی که به زشتی و پلشتی هرچه تمام تر در حافظه تاریخ برای ابد به جای ماند و صاحبان آن را سزاوار لعن و نفرین همیشگی وجدانهای بیداربشری ساخت .

فلسفه تازه نگهداشتن داغ مصیبت عاشورا وشکرگزاری بر آن

((درواقع شهادت امام حسین(ع) ،اهل بیت ویارانش اگر چه بسیاردردناک ،دلخراش ومصیبت بار بود وبرای همیشه تاریخ جراحتی عمیق بروجدان بیدار انسانیت باقی گذاشت ولی چون در اوج شکوه وشجاعت وآزادگی وحقانیت وآگاهی اتفاق افتاد بالاتر از یک مصیبت ودرد در تاریخ شیعه زنده ماند)) .

بنابراین غم و اندوه شیعه واقعی از مصیبت حسین (ع) ویادآوری آن همه ظلم وبیداد بر فرزند رسول خدا (ص) و اهل بیت و یارانش ،سوای غم و تأسف دیگر افراد بر این حادثه غمبار است .چراکه درک شیعه واقعی از حادثه عاشورا ازجنس دیگری است . شیعه واقعی در مکتب ادب و اخلاق و عرفان امام حسین (ع) رشد می کند و معرفت می یابد و آنگاه است که یادآوری غم و اندوه و مصیبتهای کربلا نه تنها رعب انگیز نیست و برایش سختی و اضطراب نمی آورد بلکه دلش را پراز نور و شعف ایمان می سازد و وجودش راآماده برای اینکه هر لحظه پای رفتن بر رکاب ارادت نهاده و همچون مولایش امام حسین (ع ) بی هیچ پروایی طریق حق را که از کرب و بلا می گذرد با مرکب عشق طی کند .

از اینرو درفراز پایانی زیارت از خدا برای غم و اندوهمان بر این مصیبت عظیم شکر گذاری میکنیم و آن را به قول خود امامان معصوم وسیله نجات و شفاعت در نزد خدا قرار می دهیم با این عبارات که :

((خدایا ترا ستایش میکنم بستایش شکر گذاران تو؛ برغم اندوهی که بمن در مصیبت رسید. سپاس خدا را، بر عزاداری و اندوه و غم بزرگ من. پروردگارا شفاعت حضرت حسین را روزی که بر تو وارد میشوم نصیبم بگردان. و مرا نزد خود ثابت قدم بدار به صدق و صفا در روزی که بر تو وارد میشوم؛ با حضرت حسین و اصحابش که در راه خدا جانشان را نزد حسین فدا کردند (همنشین) باشم)).

بنابراین فلسفه زنده نگاهداشتن این غم و اندوه و داغ عظیم در دلها و قرنها عزاداری ، یادآوری مدام این حقیقت است که ؛ برای شیعه واقعی بودن باید همواره با عاشورا و امام حسین (ع) پیوند ناگسستنی داشت و پیام قیام آن بزرگوار که همانا بندگی خالصانه خداست را با ظلم ستیزی و حق طلبی هم در باور و هم در عمل محقق ساخت .

بیان آرزو و طلب شفاعت

و آخرین مضمون زیارت ، دعا و بیان این آرزوست که منتهای آمال یک شیعه است : ((خدایا روزیم گردان شفاعت امام حسین (ع) در روز ورود (به صحرای قیامت ) و ثابت بدار گام راستیم را در نزد خودت با حسین علیه السلام و یاران حسین آنانکه بی دریغ دادند جان خود را در راه حسین علیه السلام)) . بااین نگاه که حسین یک اخلاص مطلق در راه یک معبود مقدس و بی انتهاست .اخلاصی که با آتش عشق و ایمان در می آمیزد و در رضایت پروردگارش فانی می گردد ، هرکس با او پیوند بخورد و ازشفاعتش بهره مند شود بی تردید به این مقام فنا ی فی الله خواهد رسید . چراکه حسین (ع) چراغ هدایت و کشتی نجات است و هر در راه مانده و گمگشته ای را هدایت کرده و پناه می دهد و از طوفانهای سهمگین ضلالت عبور داده و به سلامت به ساحل نجات می رساند.

بنابراین در پایان زیارت این معنا قابل درک است که ؛شیعه واقعی با سلام و تسلیم در مقابل مولا و امامش پای در راه می نهد و با درک و شناخت وجود امام - به عنوان آیینه ای حق نما - رسیدن به مقام فنا فی الله و قرب الهی را برای خویش میسر می سازد و بدیهی است که می بایست در این راه آماده باشد، همچون مولایش حسین (ع) همه هستی اش را نثار کند .

نسیم کاهیرده