راز جاودانگی عروسک چوبی دماغ دراز

مجموعه ژاپنی پینوکیو معروف ترین انیمیشنی است که توسط رسانه تلویزیون براساس داستانی ایتالیایی ساخته شده است

تولید یک انیمیشن جدید سینمایی براساس قصه کلاسیک «پینوکیو» توسط گیلرمو دل‌تورو، فیلمساز مکزیکی‌تبار سینما، توجه اهالی هنر را به مجموعه کلاسیک تلویزیونی ژاپنی پینوکیو جلب کرده است. به جز تلویزیون ژاپن، شبکه‌های تلویزیونی بیش از ۲۰ کشور جهان اعلام کرده‌اند دوباره این انیمیشن محبوب و دوست‌داشتنی را به روی آنتن می‌فرستند.

دل‌‌تورو که در تدارک تولید پینوکیوی خود است، می‌گوید پینوکیوی تلویزیونی ژاپنی یکی از کارهای محبوب همه دوران اوست و آن را خیلی دوست دارد. وی فیلم خود را تقدیم به هنرمندان ژاپنی مجموعه تلویزیونی پینوکیو کرده و گفته آن را با الهام از فضا و شخصیت‌پردازی‌های این مجموعه خواهد ساخت. منتقدان هنری هم انیمیشن دل‌تورو را نوعی ادای دین به کارتون‌سازان تلویزیونی تفسیر کرده‌اند.

مجموعه تلویزیونی ژاپنی پینوکیو با حال و هوای فانتزی خود در فاصله سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ در استودیوی انیمیشن‌سازی نیپون تهیه و تولید شد. اولین اپیزود این مجموعه اواخر ماه آوریل همین سال به روی آنتن تلویزیون ژاپن رفت. این مجموعه خیلی سریع تبدیل به یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیون ژاپن شد و بسیاری از کشورهای جهان آن را برای پخش از تلویزیون‌های خود خریداری کردند.

شبکه تلویزیونی آساهی که پخش‌‌کننده این انیمیشن بود، به کمک موفقیت پینوکیو توانست در درجه‌بندی‌های شبکه‌های تلویزیونی، رتبه بالایی را کسب کند. پینوکیو در ۵۲ اپیزود ساخته شد و پخش آن تا آخرین روز ماه سال ۱۹۷۷ از شبکه آساهی ادامه داشت.

شیگیو کوشی و هیروشی سایتو، کارگردانان این مجموعه بودند. آنها در مصاحبه‌های خود به این نکته اشاره کردند که میزان بالای استقبال تماشاگران از مجموعه برای خودشان هم قابل باور نبود.

شبکه آساهی طی سه دهه گذشته، بارها و بارها اقدام به پخش مجدد این مجموعه کلاسیک خود کرده است. مرکز نظرسنجی این شبکه مدتی قبل اعلام کرد تماس‌هایی از پدر و مادرانی دارد که می‌گویند در دوران کودکی و نوجوانی خود تماشاچی پروپاقرص مجموعه پینوکیو بودند و حالا هنگام پخش مجدد آن، همراه فرزندان خود به تماشای آن می‌نشینند و همچنان از آن لذت می‌برند.

به گفته این پدر و مادرها، فرزندان آنها اشتیاق خاصی برای تماشای پینوکیو دارند، چون داستان‌های جذاب زیادی درباره آن از زبان والدین خود شنیده‌اند. مسئولان شبکه آساهی می‌گویند هر سال درخواست‌های تازه‌ای دریافت می‌کنند که در آنها برای پخش دوباره پینوکیو تاکید شده است.

با آن که مجموعه تلویزیونی ژاپنی پینوکیو معروف‌ترین انیمیشنی است که توسط رسانه تلویزیون براساس ماجراجویی‌های عروسک چوبی دروغگو ساخته شده، ولی این شخصیت شیطان و قصه‌های او متعلق به ادبیات کلاسیک ژاپن نیست.

ژاپنی‌ها انیمیشن خود را براساس داستان پرخواننده‌ای به همین نام اثر کارلو کولودی ایتالیایی تهیه کردند. کولودی، نوول خود را در سال ۱۸۸۰ نوشت، ولی محبوبیت داستان او به زمانی مربوط می‌شود که وی درگذشت و در قید حیات نبود.

این نویسنده که وضع مالی خوبی نداشت، فرصت آن را پیدا نکرد تا شاهد موفقیت بالای مالی و انتقادی نوول خود باشد. قصه در یک دهکده کوچک اتفاق می‌افتد و شخصیت محوری آن پدر ژپتوی پیر و نجار است که فرزندی ندارد. او به کمک چوب یک پسر خلق می‌کند و این پسر چوبی توسط یک فرشته، تبدیل به موجودی زنده می‌شود.

او که پینوکیو نام دارد در اپیزودهای مختلف داستان و مجموعه تلویزیونی، دسته‌گل‌های زیادی به آب می‌دهد. گربه نره و آقا روباهه، دو شخصیت منفی قصه هستند که پینوکیو را وادار به دروغگویی و انجام کارهای بد می‌کنند.

پینوکیو هر بار که دروغ می‌گوید دماغش بزرگ می‌شود و هر بار به پدر ژپتو قول می‌دهد که بچه خوبی شود. در پایان ماجراها، پینوکیو با تجربه‌هایی که کسب کرده تبدیل به یک موجود خوب و حرف‌شنو می‌شود و فرشته مهربان هم او را تبدیل به یک بچه واقعی می‌کند.

شیگیو کوشی، کارگردان مجموعه تلویزیونی پینوکیو از انیماتورهای سرشناس تلویزیون ژاپن است. انیمیشن‌های ژاپنی به نام انیمی مشهور هستند و منتقدان ژاپنی می‌گویند کوشی، سازنده بهترین انیمی‌های تلویزیونی این کشور است.

نکته جالب این است که وی با پینوکیو وارد دنیای تلویزیون شد و ماجراجویی‌های این عروسک چوبی، اولین مجموعه انیمیشنی است که وی برای این رسانه کوچک کارگردانی کرد.

استقبال بالای تماشاگران از مجموعه و موفقیت کلان آن، راه را برای او و همکار انیماتور وی ـ هیروشی سایتو ـ فراهم کرد تا بتواند مجموعه‌های انیمیشن دیگری هم برای تلویزیون بسازند. البته هیچ‌یک از مجموعه‌ای که این‌دو بعدها کارگردانی کردند، نتوانست موفقیت بالای «پینوکیو» را تکرار کنند. منتقدان تلویزیونی، شاخص‌بودن قصه پینوکیو را یکی از دلایل اصلی این امر می‌دانند.

سومین مجموعه انیمیشنی این زوج هنرمند به نام «پیرین» هم از جمله کارهای موفق آنهاست که از سیمای جمهوری اسلامی ایران چند بار پخش شده است. نکته مهم در کار کوشی این است که وی پس از پینوکیو برای مجموعه‌های بعدی خود به سراغ ادبیات کودکان و نوجوانان سرزمین خود رفت و از قصه‌های عامیانه بومی برای فیلمنامه‌های خود بهره گرفتند.

این انیماتور در ارتباط با اولین مجموعه تلویزیونی خود می‌گوید: «قصه پینوکیو و ماجراجویی‌های آن را خیلی دوست داشتم و می‌خواستم آن را با حال و هوای ژاپنی برای بچه‌های سرزمین خودم بسازم. هیچ‌وقت تصورش را هم نمی‌کردم که بچه‌های کشورهای دیگر هم تا این اندازه با آن همراه شوند.

این قصه در کنار جنبه‌های سرگرم‌کننده و جذاب ماجراجویانه خود، درس‌های خیلی خوبی هم به بچه‌ها می‌دهد و مثل یک کلاس آموزشی عمل می‌کند. خانواده‌های زیادی را دیدم که به من می‌گفتند فرزندان‌شان بعد از تماشای این مجموعه تغییر رفتار داده و دست از لجبازی و انجام کارهای بد برداشته‌اند. در عین حال، آنها هر روز برای نیم‌ساعت سرگرم بوده‌اند.»

کوشی آخرین مجموعه تلویزیونی انیمیشن خود را در سال ۱۹۹۳ ساخت و پس از آن هیچ کار دیگری را کارگردانی نکرد. او سال ۲۰۰۹ دوباره به دنیای هنر برگشت و اولین و تنها فیلم سینمایی خود «دورامون» را ساخت که قصه‌اش را از یک داستان مصور معروف و پرخواننده ژاپنی اثر فوجیکو فی فوجیو گرفته بود. تا به امروز، این آخرین کار هنری این انیماتور است.

رسانه تلویزیون کشورهای مختلف هم در طول دهه‌های گذشته دست به تولید مجموعه‌های زنده و انیمیشن پینوکیو زده‌اند. معروف‌ترین آنها محصول سال ۱۹۶۰ فرانسه به کارگردانی ژول باس و ۱۹۷۸ محصول انگلستان هستند، اما هیچ‌یک از این مجموعه‌ها نتوانستند رقیبی جدی برای پینوکیوی ژاپنی باشند.

منتقدان هنری عقیده دارند تنها اثری که می‌تواند به عنوان رقیب این انیمیشن ژاپنی مطرح شود، فیلم سینمایی کلاسیک کمپانی والت‌دیزنی محصول سال ۱۹۴۰ است.

روبرتو بنینی، بازیگر و فیلمساز ایتالیایی در سال ۲۰۰۲ قصه کلاسیک نویسنده هموطن خود را تبدیل به یک فیلم زنده ـ با بازی خودش در نقش پینوکیو ـ کرد که نه‌تنها با نظر مثبت منتقدان همراه نشد، بلکه در جدول گیشه نمایش سینماها هم شکست سخت تجاری خورد.