نگاهی به وضعیت قاچاق دارو در کشور

قاچاق کالا عبارت است از نقل و انتقال مخفیانه کالاها از خارج به داخل یا از داخل به خارج کشور بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی و بدون توجه به مقررات مربوط

قاچاق کالا عبارت است از نقل و انتقال مخفیانه کالاها از خارج به داخل یا از داخل به خارج کشور بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی و بدون توجه به مقررات مربوط.

پوشاک و البسه نو و دست دوم، لوازم صوتی و تصویری، قطعات و لوازم خودرو، قطعات و تجهیزات رایانه ای، سیگار، دوربین های عکاسی و فیلمبرداری، پارچه، لوازم آرایشی و بهداشتی، دارو و لوازم پزشکی، قطعات الکترونیکی، نوار کاست و دیسک موسیقی، طلا، مواد مخدر و ... کالاهایی هستند که بصورت قاچاق به کشور وارد می شوند. از سوی دیگر کالاهایی همچون دلار، بنزین، گازوییل، آرد، قند و شکر، دارو، گوسفند زنده، چای، زعفران، فرشهای نفیس و ... از جمله کالاهایی هستند که به خارج از کشور قاچاق می شود.

ملاحظه می کنید که کالاهای زیادی از مرزهای کشور به داخل و به خارج قاچاق می شوند. اما قاچاق دارو از دو حیث قابل اهمیت است. نکته متفاوت در قاچاق دارو نسبت به بقیه کالاها، قاچاق دوطرفه دارو است بطوریکه هم قاچاق داروی خارجی به داخل وجود دارد و هم قاچاق داروی تولید داخل به خارج از کشور. نکته دوم اینکه دارو با جان مردم سروکار دارد در حالیکه اهمیت بقیه کالاها از این حیث نسبت به دارو قابل قیاس نیست. بدین ترتیب دارو با توجه به اهمیتی که در سلامت مردم دارد و هم به سبب قاچاق دوطرفه آن از اهمیتی بیش از سایر کالاها برخوردار است.

حجم کل داروی مصرفی کشور ما با یارانه ای که دولت به آن تزریق می کند، در حدود ۱۶۰۰ میلیارد تومان است. در حال حاضر حدود ۹۶ درصد داروی مصرفی بازار داروی ایران، توسط ۶۲ کارخانه داروسازی داخلی تولید می شود. جهت تولید ۹۶ درصد تولید در داخل ، حدودا ۲۵۰ میلیون دلار برای واردات مواد اولیه و بسته بندی آن، ارز هزینه می شود. اما ۴ درصد باقی مانده بازار دارویی کشور در اختیار داروهایی است که از خارج وارد می شود. هزینه ارزی این ۴ درصد هم حدود ۴۵۰ میلیون دلار است. بنابراین داروهای وارداتی ما، داروهای بسیار گران قیمتی هستند که عمدتاً برای بیماران خاص و داروهای ضد سرطان و ... صرف می شوند. بدین ترتیب ارزبری تهیه مواد اولیه برای تولید ۹۶ درصد تولید در داخل و همچنین واردات ۴ درصد باقیمانده روی هم رفته رقمی بالغ بر ۷۰۰ میلیون دلار می گردد که این رقم ۴۵ درصد هزینه و ارزش بازار داروی کشور را به خود اختصاص داده است.

سوال اساسی در مورد قاچاق کالاها بطور عام و قاچاق دارو به طور خاص این است که علت قاچاق دارو چیست؟ بعبارت دیگر چه عللی باعث می شوند که قاچاق دارو سودآور باشد؟

با توجه به قاچاق دوطرفه دارو، ابتدا علل قاچاق دارو به خارج و سپس قاچاق دارو وارداتی همواره مورد بحث بوده است.

مهمترین دلیل قاچاق دارو به خارج، وجود اختلاف بین قیمت دارو در بازار داخلی و بازارهای خارجی بویژه کشورهای همسایه است. این امر خروج دارو را توسط قاچاقچیان و حتی افراد عادی برای تامین نیازهای ارزی شان در خارج موجب می شود و تا زمانی که پرداخت یارانه ها در داخل کشور هدفمند نشود و این اختلاف قیمت ناشی از پرداخت یارانه ها برخای خود باقی بماند، قاچاق هم سودآور خواهد بود. سازمان تجارت جهانی اعلام کرده است که دولتهای هند، مراکش و ایران از نظر حجم یارانه های پرداختی به اتباع خود در میان کشورهای در حال توسعه به ترتیب در رتبه های اول تا سوم قرار دارند.

یارانه دارو فقط برای تعداد معدودی از داروها(۴درصد کل داروهای مصرفی) می باشد. آن تعداد معدود دارو هم تنها برای ۳۰۰ هزار نفر از مردم کشور است. جالب آنکه ۸۰ درصد آن یارانه یعنی حدود ۱۵۰ میلیارد تومان، تنها حدود ۴۰ هزار نفر مخاطب دارد. یعنی سه چهارم یارانه دارو فقط برای ۴۰ هزار نفر است. کل یارانه دارویی ما ۲۵۰ میلیارد تومان است که بخشی از آن به شیرخشک و بخشی دیگر به دارو اختصاص دارد. ۷۰ درصد حدود سه چهارم این یارانه هم مخاطبش کمتر از ۴۰ هزار نفر از مردم کشورمان می باشد. به عبارت دیگر، کل مبلغ یارانه دارو بین داروها سرشکن نمی شود. در کل یارانه دارو به ۱۰۷ قلم دارو اختصاص داده می شود. اما پرداخت یارانه مطابق این الگو موجبات ارزان شدن برخی اقلام دارویی گردیده که با توجه به کیفیت بالای آنها که بعضاً از معتبرترین منابع جهان تهیه می گردند موجبات قاچاق از داخل به خارج را فراهم می آورد.

اما دسته دیگر، داروهایی هستند که به داخل کشور قاچاق می شوند. در مورد علل ورود این داروها به صورت قاچاق اجماع نظر وجود ندارد. عده ای معتقدند که مصرف کننده وقتی به چیزی نیاز دارد به سراغ آن می رود و وقتی محصول مورد نیاز و مناسب خود را در بازار قانونی یافت نکند به سراغ بازار قاچاق می رود. در واقع وقتی داروی لازم و یا داروی یا کیفیت را پیدا نمی کند به سوی محصول قاچاق چه داخلی و چه خارجی می رود و حاضر است تا چندین برابر قیمت آن را بپردازد تا خودش (در مورد داروهای انسانی) یا سرمایه دامی اش (در مورد داروهای دامپزشکی) را نجات دهد. اما عده ای دیگر معتقدند که برخی بی توجهی ها به موضوع تجویز منطقی، نیازهایی در بازار ایجاد می گردد که بعضاً با القا از طرف افراد نامطلع و حتی مغرض، موجبات تمایل بیماران به داروهای خارجی را فراهم می آورد. این مقوله حتی در مواردی که برتری کیفیت محصولات داخلی به گواهی آزمایشات و حتی آرای متخصصان برجسته کشور نیز مورد اذعان می باشد، صحّت دارد. از طرفی، این تمایل فکری و فرهنگی نامناسب باعث گردیده که برخی سودجویان با سوء استفاده از ظواهر فریبنده داروهای خارجی و بعضاً بسیار حساس، انواع تقلبی داروها را وارد بازار نمایند. به هر شکل این تفکر موجبات قاچاق برخی داروها از خارج به داخل را فراهم آورده است.

گرچه قاچاق دارو از لحاظ مقدار اندک است، ولی از لحاظ ارزش رقم قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد. اگر کسی بخواهد در صنعت داروی کشور فعالیت کند، بهترین تجارت سودآور قاچاق است.

بنابراین در جهت ارائه راهکار برای جلوگیری از قاچاق دارو ضرورت دارد ابتدا به موشکافی صنعت دارو پرداخته و نیروهای اصلی در بازار دارو شناخته شده و آنگاه به ارائه راهکار بپردازیم. اما آن موضوعی که از شواهد پیداست این است که مبارزه با قاچاق دارو با یک ضرب الاجل و یک اقدام سریع قطع نخواهد شد و نیاز به یک استراتژی بلند مدت و اقدامات پیوسته و متوالی دارد.

اکبر گداری