آداب غدیر از نگاه روایات

دو حادثه بسیار مهمّ و بزرگ در تاریخ اسلام رخ داد كه از یكی رسالت و از دیگری امامت به وجود آمد نخستین حادثه, نزول وحی بود كه رسالت پیامبر ص را در برداشت دومین حادثه, غدیر بود كه امامت را به وجود آورد و در حقیقت ادامه رسالت بود روز غدیر و امامت همان قدر اهمیت دارد كه روز بعثت و رسالت

خداوند منّان نیز در قرآن به این ارتباط اشاره كرده و فرموده است:

یا ایّها الرسول بلّغ ما انزل الیك من ربّك وإن لم تفعل فما بلّغت رسالته واللّه یعصمك من النّاس ان اللّه لایهدی القوم الكافرین: (مائده، ۶۷)

در آیه دیگر كه همان روز و بعد از آن واقعه غدیر نازل شد فرمود:

الیوم اكملت لكم دینكم واتممت علیكم نعمتی و رضیت لكم الاسلام دینا:(مائده،۳)

مرحوم حاج میرزا جواد ملكی تبریزی می گوید:

ویوم الغدیر من هذا الیوم [یوم المبعث] بمنزلة الجزء الاخیر من العلقة التامة، بل بمنزلة الباطن من الشیء الظاهر، وبمنزلة الروح من الانسان، لانّ كل ما فی هذا المبعث الشریف من الخیر والفوز والسعادة مشروطة بولایة امیرالمؤمنین والائمة من ولده…۱

به دلیل اهمیت روز غدیر به عنوان بزرگترین و مهمترین اعیاد اسلامی است كه برای آن آداب و اعمال و فضایل بی شماری بیان شده است. در این نوشته اعمال و آداب غدیر تا حدّ امكان در آیینه روایات نمایانده می شود. قبل از هر چیز به چند نكته اشاره می شود:

۱ ـ كثرت اعمال و آداب این روز بسیار فوق العاده است و با اعمال هیچ روزی قابل مقایسه نیست. در این بررسی تا آنجا كه در توان نگارنده بود بیش از چهل مورد از آداب روز غدیر در روایات گردآوری شده است.

۲ ـ در آداب و اعمال غدیر همه گروهها مورد توجه و خطاب هستند و برای هر گروه با هر فكر و اندیشه و هر سنّی، آدابی مناسب حال وجود دارد.

۳ ـ اعمال و آداب این روز برخوردار از ویژگی جامعیّت و به تمام ابعاد زندگی انسان (عبادی، سیاسی، فقهی…) مربوط می شود.

از این نكات استفاده می شود كه معمار این حادثه مهم تاریخی، می خواهد این روز برای همیشه در تاریخ زنده باشد. در این نوشته این روز را در نگاه روایات تحت عناوین سیاسی، عبادی، اجتماعی و اخلاقی دسته بندی می كنیم و احادیث مربوط به آنها را می آوریم:

آداب عبادی غدیر

۱ ـ نماز

نماز روز غدیر در شب و روز و نیز نماز مسجد غدیر، در روایات وارد شده است كه نمونه ای از روایات آن بیان می گردد:

الف: نماز شب غدیر: سید بن طاووس در مورد آن چنین می گوید:

وجدنا فیها صلاة مذكورة فی كتب العبادات والصلاة خیر موضوع و خیر مسموعٍ عام فی سائر الصلوات.

ذكر صفة هذه الصلاة فی لیلة الغدیر وهی اثنتا عشرة ركعة لایسلّم الا فی اخراهنّ ویجلس بین كلّ ركعتین ویقرأ فی كل ركعة الحمد وقل هو اللّه أحد عشر مرّات و آیة الكرسی مرّة، فاذا اتیت الثانیة عشرة فاقرأ فیها الحمد سبع مرّات وقل هو اللّه أحد سبع مرّات واقنت وقل «لا اله الاّ اللّهُ وَحْدَهُ لاشریك لَهُ، لَهُ الملك ولَهُ الحمد یحیی ویمیت ویمیت ویُحیی وهو حیّ لایموت بِیَدِه الخیر وهو علی كل شی قدیر» عشر مرات وتركع وتسجد وتقول فی سجودك عشر مرات «سبحان مَن أحصی كل شئ علمهُ وسبحان مَنْ لاینبغی التسبیح الاّ لَهُ سبحان ذی المَنَّ والنّعم، سبحان ذی الفضل والطول، سبحان ذی العزّة والكرم، أسئلك بمعاقد العزّ من عرشِك ومنتهی الرحمة من كتابك وبالاسم الاعظم وكلماته التّامّة أن تصلّی علی محمد رسولِكَ وأهل بیته الطیّبین الطاهرین واَنْ تفعل بی كذا وكذا انّك سمیع مجیب».۲

ب: نماز روز غدیر: شیخ طوسی درباره نماز روز غدیر چنین آورده است:

الحسین بن الحسن الحسینی قال: حدثنا محمد بن موسی الهمدانی قال: حدثنا علی بن حسان الواسطی، قال حدثنا علی بن الحسین العبدی، قال سمعت اباعبداللّه الصادق ـ علیه السلام ـ یقول: صیام یوم غدیرخم یعدل صیام عمر الدنیا عاش انسان ثم صام ما عمرت الدنیا لكان له ثواب ذلك وصیامه یعدل عنداللّه ـ عزّوجل ّ ـ فی كل عام مأة حجّة ومأة عمرة مبرورات متقبلات وهو عیداللّه الاكبر… ومن صلّی فیه ركعتین… عدلت عند اللّه ـ عزوجلّ ـ مأة الف حجة ومأة الف عمرة و….

ومن فطر فیه مؤمناً كان كمن اطعم فئاماً وفئاماً فلم یزل یعد الی ان عقد بیده عشراً. ثم قال: اتدری كم الفئام؟ قلت: لا. قال: مأة الف كل فئام كان له ثواب من اطعم بعددها من النبیین والصدیقین والشهداء فی حرم اللّه ـ عزّوجلّ ـ وسقاهم فی یوم ذی مسغبة والدرهم فیه بالف الف درهم…۳

ج: نماز مسجد غدیر: محدث عظیم الشأن مرحوم كلینی در مورد نماز مسجد غدیر می گوید:

عدة من اصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن احمد بن محمد بن أبی نصر، عن أبان عن ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: یستحب الصلاة فی مسجد الغدیر لان النبیّ ـ صلی اللّه علیه وآله ـ اقام فیه أمیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وهو موضع اظهره اللّه ـ عزّوجلّ ـ فیه الحق.۴

۲ ـروزه

درباره روزه روز غدیر روایات متعددی وارد شده كه نمونه ای از آنها نقل می شود. صدوق می گوید:

حدثنا علی بن أحمد بن موسی ـ رضی اللّه عنه ـ قال: حدثنا محمد بن ابی عبداللّه الكوفی قال: حدثنی الحسین بن عبیداللّه الاشعریُّ قال: حدثنی محمد بن عیسی ابن عبید، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد، عن المفضّل بن عمر قال: قلت لابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ: كم للمسلمین من عید؟ فقال: اربعة اعیاد، قال، قلت: قد عرفت العیدین والجمعة، فقال لی: اعظمها واشرفها یوم الثامن عشر من ذی الحجّة وهو الیوم الذی اقام فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ ونصبه للناس علماً. قال: قلت: مایجب علینا فی ذلك الیوم؟ قال: یجب علیكم صیامه شكراً للّه وحمداً له مع انّه اهل ان یشكر كل ساعة، وكذلك أمرت الانبیاء اوصیاءها ان یصوموا الیوم الذی یقام فیه الوصی یتخذونه عیداً، ومن صامه كان افضل من عمل ستین سنة.۵همان طور كه در پایان حدیث آمده است انبیا به جانشینان خود دستور می دادند كه روز وصایت و امامت خود را عید بدانند و روزه بگیرند. امام در این حدیث در فضیلت روزه این روز می فرماید: روزه این روز از عمل شصت سال برتر است.مرحوم كلینی هم در مورد روزه و اعمال دیگر چنین نقل می كند:عن علی بن ابراهیم، عن ابیه، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد، عن ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: قلت: جعلت فداك للمسلمین عید غیر العیدین؟ قال: نعم یا حسن أعظمها واشرفهما، قلت: وایّ یوم هو؟ قال: هو یوم نصب امیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه وسلامه علیه ـ فیه علماً للناس، قلت جعلت فداك وماینبغی لنا ان نصنع فیه؟

قال: تصومه یا حسن وتكثر الصلاة علی محمد وآله وتبرّء الی اللّه ممّن ظلمهم فانّ الانبیاء ـ صلوات اللّه علیهم ـ كانت تأمر الاوصیاء بالیوم الذی كان یقام فیه الوصّی ان یتخذ عیداً، قال: قلت: فما لمن صامه؟ قال: صیام ستین شهراً، ولاتدع صیام یوم سبع وعشرین من رجب فانه هو الیوم الذی نزلت فیه النبوة علی محمّد ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ وثوابه مثل ستین شهراً لكم.۶

---