نفت و فرآوری

از حدود ۵۰۰۰ سال پیش بشر با تراوشات نفتی در سطح زمین آشنایی پیدا كرده بود و حتی در افسانه های قدیمی و تاریخی هرودوت به محل هایی كه آتش های جاودان در آن ها بوده اشاره شده است اما تولد صنعت نفت به ۲۹ اوت سال ۱۸۵۹ برمی گردد در این روز دریك در پی تلاش های زیاد در منطقه ای از پنسیلوانیا در عمق ۲۰ متری از زمین به نفت دست یافت و از آن تاریخ تاكنون صنعتی پرشتاب پا گرفت كه قلمروی بسیار گسترده ای را به خود اختصاص داده و صنعتی استراتژیك قلمداد می شود

در كشور ایران نیز پس از حدود ۷ سال مطالعات اولیه و تجسس‏های منطقه‏ای در سال ۱۲۷۸ شمسی اولین چاه در مسجدسلیمان به نفت رسید كه پس از سه سال پالایشگاه آبادان توانست نفت خام این ناحیه را تصفیه نماید. به مرور مناطق نفت‏خیز جدیدتری كشف شدند و پالایشگاه‏های متعددی نیز احداث گشتند و اقتصاد تقریباً وابسته كشور به این صنعت بسیار باارزش و مهم رتبه چهارم را در سطح جهان از لحاظ ذخایر نفتی به خود اختصاص داده است. اگر ذخایر عظیم گاز طبیعی كشور نیز به این ثروت ملی اضافه شود، جایگاهی تقریباً ممتاز در جهان خواهد یافت كه امید است با نگاهی مآل‏اندیشانه و منطقی زمینه‏ساز توسعه اقتصادی كشور از جمیع جهات گردد و كشور از فروشنده نفت و گاز به عنوان مواد اولیه خارج و به صادركننده توانایی از مشتقات و فرآورده‏های آن كه ارزش افزوده‏ای حدود ده‏ها برابر قیمت نفت خام و گاز طبیعی دارد تبدیل گردد، به امید آن روز.

مهندسی نفت و پالایش

معمولاً اگر از كسی در مورد صنعت نفت سؤال شود، ابتدایی‏ترین پاسخ‏ها از حفاری چاه‏های نفت، انتقال آن‏ها از طریق خطوط لوله به پالایشگاه‏ها و تأسیسات بلندمرتبه‏ای كه از دور دیده شده و معمولاً مشعل‏های بلند و پرشعله‏ای بر فراز آن‏ها دیده می‏شود خبر می‏دهند درحالیكه صنعت نفت، صنعتی بسیار پیچیده و رو به رشد است و در قلمروهای مختلف اكتشاف، حفاری، انتقال، پالایش و فرآوری علوم و تكنیك‏های متنوعی را به خدمت گرفته كه به مرور زمان با كاهش ذخایر نفتی جهان و پی بردن هر چه بیشتر انسان به ارزش‏های واقعی این صنعت پیشرفت‏های قابل ملاحظه‏ای در كلیه مراحل فوق به دست می‏آید.در این گزارش سعی می‏شود شمای كلی و اجمالی از مراحل فوق به منظور آشنا شدن مخاطبان با این صنعت پردامنه ارائه گردد تا حداقل از لحاظ نظری اطلاعات بیشتری به گنجینه باارزشی كه در زیر پای خود در سرزمین مادری داریم آشنا و به قلمروهای رو به توسعه صنایع مرتبط با نفت و آنچه در پالایشگاه‏ها می‏گذرد آگاه‏تر از گذشته بیندیشیم.

آشنایی با اكتشاف و استخراج نفت

در گذشته از نشانه‏های سطحی نفت یا گاز در یافتن معادن زیرزمینی استفاده می‏شد اما چون اكثر این مناطق مورد بهره‏برداری قرار گرفته‏اند در حال حاضر برای اكتشاف نفت از روش‏های زمین‏شناسی و ژئوفیزیكی استفاده می‏شود.

روش زمین‏شناسی

در این روش ابتدا از عكس‏های هوایی منطقه استفاده می‏شود و سنگ‏های سطحی و رنگ زمینه‏های منطقه مورد بررسی قرار می‏گیرند سپس نقشه‏ای از منطقه در مقیاس بزرگ با استفاده از عكس‏های هوایی تهیه می‏شود. سپس از زمین‏شناسی زیرزمینی برای بررسی و مطالعه لایه‏ها در زیرزمین همزمان استفاده می‏شود كه در این خصوص حفاری‏های اكتشافی ( Exploration drilling ) صورت می‏گیرد و كلیه خواص فیزیكی لایه‏ها (نظیر سختی، تخلخل، مقاومت الكتریكی، نوع كانی‏ها، نوع مایعات موجود و...) در برابر عمق مربوطه روی نموداری ثبت می‏گردد و متخصصان با مطالعه این نمودارها نتیجه‏گیری‏های لازم را می‏نمایند.

روش‏های ژئوفیزیكی

در این روش از اندازه‏گیری‏های فیزیكی برای شناسایی زمین و پدیده‏های مربوط به آن استفاده می‏شود. روش ثقل‏سنجی یا گراویمتری كه شتاب ثقل در نقاط مختلف یك ناحیه اكتشافی برای پی بردن به وضع ساختمانی و احتمالاً جنس لایه‏های زیرزمینی را اندازه‏گیری كرده و تغییرات آن را ثبت می‏نماید. روش مغناطیس‏سنجی: تغییرات حوزه مغناطیسی زمین در ناحیه اكتشافی اندازه‏گیری می‏شود و تغییرات خواص مغناطیسی سنگ‏ها ثبت می‏گردد. دو روش فوق با استفاده از پدیده‏های فیزیك طبیعی زمین صورت می‏گیرد. روش دیگری در ذیل روش‏های ژئوفیزیكی مورد استفاده قرار می‏گیرد كه پدیده‏های ایجاد شده جدید در سطح منطقه را ثبت و اندازه‏گیری می‏كند كه روش لرزه‏نگاری است.

روش لرزه‏نگاری: در این روش با ایجاد نوعی زمین‏لرزه بسیار خفیف امواج لرزه‏ای ایجاد می‏كنند و این امواج به شكل نیمكره‏های در حال انبساط در لایه‏ها و سنگ‏های مختلف زمین منتشر می‏شوند. مطالعه آثار این امواج پس از شكست و بازتاب‏های فراوان دوباره به سطح زمین بازگشته و پس از دریافت توسط گیرنده‏ها برای پی بردن به وضعیت لایه‏های مختلف زمین مورد مطالعه قرار می‏گیرند.

حفاری

نتیجه مطالعات زمین‏شناسان تنها می‏تواند احتمال وجود حوزه‏های نفتی را در یك ناحیه بیان نماید و تأیید یا رد این مطالعات صرفاً با حفاری امكان‏پذیر است. در گذشته از روش حفاری ضربه‏ای استفاده می‏شد كه تقریباً منسوخ شده و امروزه از روش حفاری دورانی استفاده می‏شود كه امكان حفاری تا اعماق بسیار زیاد را دارد. در این روش حركت دورانی در سطح زمین به یك رشته لوله فولادی منتهی به یك مته منتقل می‏شود. حركت دورانی این مته باعث خرد شدن سنگ‏ها و پیشروی حفاری می‏شود.

---