در آمدی بر پدیدارشناسی هوسرل

این مقاله سه بخش عمده دارد, شرح احوال, آثار و سوانح زندگی هوسرل, سیر مفهوم پدیدارشناسی تا هوسرل و شرح و بسط پدیدارشناسی در عصر حاضر است و براساس روش پدیدارشناسی, فلسفه ای جامع ابداع و استوار كرده است

این مقاله سه بخش عمده دارد، شرح احوال، آثار و سوانح زندگی هوسرل، سیر مفهوم پدیدارشناسی تا هوسرل و شرح و بسط پدیدارشناسی در عصر حاضر است و براساس روش پدیدارشناسی، فلسفه‏ای جامع ابداع و استوار كرده است. هوسرل متفكری سخت كوش و باریك بین بود و بر كسان بسیاری تاثیر گذاشت ولیكن تعداد اندكی فلسفه او را به طور كامل پذیرفتند. نگارنده در این مقاله جهد وافر نموده است مفاهیم مهم و اساسی فلسفه پدیدارشناسی هوسرل را به زبانی ساده توضیح دهد.

زندگی

ادموند گوستا و آلبرشت هوسرل (۲) (۱۹۳۸-۱۸۵۹)در پروزنیتس (۳) موراویا (واقع در امپراطوری اتریش - مجارستان سابق و چكسلواكی امروز) متولد شد. وقتی تحصیلات دانشگاهی خود را شروع كرد علاقه زیادی به ریاضیات و علوم طبیعی پیدا كرد. نخست در سال ۱۸۷۶ به لایپزیگ رفت و در آن جا در كلاس درس ویلهلم وونت (۴) (۱۹۲۰-۱۸۲۳) ،بنیان‏گذار روان شناسی تجربی حاضر شد، هر چند وونت تاثیر خاصی بر او نگذاشت. بعد از دو سال به برلین رفت تا عمدتا به تحصیل ریاضیات بپردازد. سپس به وین رفت و در آنجا رساله دكترایش را درباره مساله‏ای ریاضی نوشت و در سال ۱۸۸۳ دكترای خود را اخذ كرد. پس از آن مدتی كوتاه به عنوان استادیار در دانشگاه برلین به تدریس ریاضی پرداخت و در سال ۱۸۸۴ به وین مراجعت كرد و در آن جا به جمع شاگردان فرانتس برنتانو (۵) (۱۹۱۷-۱۸۳۹) پیوست و از (۱۸۸۴ تا ۱۸۸۶) پیش برنتانو فلسفه خواند. در این دوران برای تعمیق بیشتر در ریاضیات به فلسفه متمایل شد و زیر نظر شاگرد برنتانو، كارل شتومپف (۶) (۱۹۱۷-۱۸۳۸) رساله دكترای دیگری با عنوان فلسفه علم حساب (۷) گذراند. روابط هوسرل و شتومپف صمیمانه بود و در واقع به پاس قدردانی از محبت‏های شتومپف بود كه هوسرل كتاب پرآوازه خود به نام پژوهش‏های منطقی (۸) را در سال ۱۹۰۰ به وی اعطا نمود. در دوره زندگی در وین شاگرد دو ریاضی‏دان معروف بود; كارل و ایرشتراس (۹) (۱۸۹۷-۱۸۱۵) و لئو پلدكرونكر (۱۰) (۱۸۹۱-۱۸۲۳) گوینده این جمله معروف كه: «خداوند عددهای صحیح را آفرید و انسان هر چیز دیگر را.» (۱۱)

فرانتس برنتانو كشیشی كاتولیك و استاد دانشگاه ورتسبورگ (۱۲) بود و به سبب رساله‏ای كه در مخالفت‏با عصمت پاپ، ( Papal infallibility) در ۱۸۶۹ نوشت - كه در شورای یكم واتیكان به تصویب رسیده بود - روابطش با كلیسا تیره و تار شد و از مقام استادی (مقامی كه به عنوان كشیش بر آن منصوب شده بود) استعفا داد و كلیسا را ترك كرد. (۱۳)

برنتانو از جهات زیادی بر هوسرل اثر گذاشت و به خاطر وی بود كه هوسرل فلسفه را به عنوان كار اصلی‏اش در زندگی انتخاب كرد و حتی باید گفت كه تعلیمات و آموزش‏های برنتانو بود كه ذهن هوسرل را برای فلسفه پدیدار شناختی بارور ساخت. از آن جایی كه عقاید فلسفی برنتانو شالوده این فلسفه جدید است وی پیشتاز نهضت پدیدار شناختی هم شناخته می‏شود.هوسرل خود نیز همواره می‏گفت كه برنتانو «تنها معلم فلسفه او» بود و خود را مرهون او می‏دانست. هوسرل از نظر شخصیت نیز شدیدا تحت تاثیر برنتانو واقع شد و به همین لحاظ فكر می‏كرد كه او هم مانند استادش در زندگی رسالتی دارد كه باید آن را به انجام برساند. رسالت او طلب و تكاپو برای دستیابی به بنیادی تزلزل‏ناپذیر برای یاد می‏كرد. (۱۴) آخرالامر این دو نفر به خاطر این كه برنتانو شدیدا با برخی نظریات هوسرل مخالف بود، به شیوه‏ای هوشمندانه از هم جدا شدند. هر چند كه دوستی شان همچنان محفوظ ماند. آخرین ملاقات آنان در سال ۱۹۰۷ در فلورانس و در زمانی صورت گرفت كه برنتانو ۶۹ سال از عمرش می‏گذشت و بینایی خود را از دست داده بود.

هوسرل بعد از اتمام تحصیلات، فعالیت دانشگاهی‏اش را در دانشگاه هاله (۱۵) آغاز نمود. وی به مدت ۱۴ سال در آن دانشگاه تدریس كرد. در سال ۱۹۰۱ با سمت دانشیاری به دانشگاه گوتینگن رفت و تاسال ۱۹۱۶ یعنی به مدت ۱۵ سال در آن جا ساكن شد.هوسرل در میان دانشجویان این دانشگاه گروه خاصی را برای بحث درباره پدیدارشناسی گرد هم آورد. در سال ۱۹۱۶ در دانشگاه فرایبورگ به استادی انتخاب شد و تا زمان بازنشستگی‏اش در سال ۱۹۲۹ در این سمت‏باقی ماند. وی در طول این مدت و نیز پس از بازنشستگی‏اش سخنرانی‏هایی را در دانشگاه‏های مختلف در لندن، پراگ، وین و پاریس در مورد پدیدارشناسی ایراد كرد. مارتین هیدگر، فیلسوف معروف از همكاران هوسرل در دانشگاه فرایبورگ بود كه بعدها به توصیه هوسرل - جانشین وی در این دانشگاه شد. (۱۶) هوسرل در سال ۱۹۳۸، در سن ۷۹ سالگی در فرایبورگ در گذشت. (۱۷)

آثار

فهرست كاملی از آثار هوسرل در دست نمی‏باشد چون هنوز بسیاری از آنها به چاپ نرسیده‏اند. بیش از ۷۰۰۰ صفحه از نوشته‏های هوسرل تاكنون به آلمانی منتشر شده است و حدود ۴۰۰۰۰ صفحه از آنها به صورت دست نویس باقی مانده است كه همگی در دانشگاه لوون بلژیك در كمال مراقبت جمع آوری و ضبط شده است و به تدریج‏بعضی از آنها منتشر شده و می‏شود. آثار منتشر نشده‏ای كه بعد از فوت هوسرل باقی ماند، شاگردش R.P.Van Breda برای این كه آثار استاد از تلف شدن به دست نازی‏های آلمان مصون بماند، مخفیانه كتاب‏ها و دست نوشته‏های استاد را از فرایبورگ به لوون بلژیك منتقل ساخت و در آرشیو هوسرل محفوظ داشت و به طبع و نشر آثار كامل وی با عنوان، Husserliana ( Nijhoff, La Haye) همت گماشت. (۱۸)

---