سد سیوند, هدیه ای برای نابودی

شاید اسناد و خبرهای خبرگزاری میراث فرهنگی به عنوان سخنگاه رسمی سازمان میراث فرهنگی, صنایع دستی و گردشگری كشور به عنوان اصلی ترین متولی امور فرهنگی مربوط به تاریخ, تمدن و پیشینه ی ملی كشور, موثق ترین مدارك برای بازگویی اتفاقاتی باشند كه از آغاز تا به انجام در رابطه با آب گیری و سد سیوند افتاده است

نوشتن منصفانه و بی‌طرفانه در مورد سد سیوند و آب‌گیری غیرمنتظره‌ی آن، كار چندان آسانی نیست. از طرفی تهدید نهادهای بین‌المللی و ابراز نگرانی یونسكو در مورد حذف شدن پاسارگاد از فهرست میراث بین‌المللی، اظهار بی‌اطلاعی و مخالفت سازمان میراث فرهنگی به عنوان بدنه‌یی از دولت نسبت به آب‌گیری این سد و ایستادگی‌های مداوم در مقابل وزارت نیرو به عنوان بخشی دیگر از دولت، دست و پای هر روزنامه‌نگار كه هر شهروندی را برای قضاوت عادلانه و واقع‌بینانه در مورد این واقعه‌ی تاریخی و سرنوشت‌ساز می‌بندد، از طرف دیگر رییس جمهور محمود احمدی‌نژاد، آبگیری سد سیوند را هدیه‌یی به مردم مرودشت و تپه بلاغی قلمداد كرده است.

در این گزارش، سعی شده تا از بی‌طرفانه‌ترین منابع به زبانهای مختلف، راجع به آنچه كه خیانت به تاریخ و تمدن ایران معرفی می‌شود، بیشتر صحبت كنیم و واكنشهای داخلی و خارجی نسبت به آبگیری سد سیوند كه به عقیده‌ی باستانشناسان، تپه بلاغی، پاسارگاد و آرامگاه كوروش كبیر را زیر آب خواهد برد، بررسی نماییم.

● ایران، گاهواره‌ی تمدن جهان

ایران در حال حاضر، هشت سایت و محوطه‌ی باستانی ثبت‌شده‌ی بین‌المللی در فهرست یونسكو دارد و علیرغم دارا بودن هزاران اثر باستانی ملی، تنها گنبد سلطانیه‌ی زنجان، تخت جمشید، محوطه‌ی پاسارگاد شیراز، بیستون كرمانشاه، ارگ بم، میدان نقش جهان، تخت سلیمان و زیگوارت چغازنبیل را در فهرست میراث جهانی یونسكو ثبت كرده و احتمال می‌رود كه قلعه‌كلیسای چالدران آذربایجان غربی نیز به این لیست اضافه شود.

با وجود اینكه آثار تاریخی و میراث گرانبهای فراوانی در جای جای این مرز و بوم قابلیت معرفی شدن به جهانیان را دارند، اما دلایل و عوامل مختلفی به شكلهای گوناگون باعث می‌شوند تا هر از گاهی، فرصتهای ایجادشده یكی پس از دیگری بسوزند و این امكانها نیز از بین بروند.

نصب دكل فشار قوی برای برق‌رسانی به روستاهای اطراف توس در وسط آرامگاه حكیم ابوالقاسم فردوسی كه یكی دیگر از اقدامات وزارت نیرو بود، از جمله‌ی مصادیقی است كه گاهی اوقات، تعجب فراوانی در ذهن بر می‌انگیزد و سوالات نامتعارفی را متبادر می‌سازد و به همین دلیل نیز كارشناسان یونسكو به طور موقت از تصمیم بررسی ثبت این آرامگاه در فهرست میراث جهانی، منصرف شده‌اند در حالی كه به نظر می‌رسد ارزش این مجموعه‌ی تاریخی و كهن، از ارزش قبرهای دسته‌جمعی سربازان حكومت ایالت گوجریو در چین به عنوان یكی از آثار ثبت شده در فهرست جهانی، كمتر نباشد.

در حال حاضر، بیش از ۱۹ هزار اثر تاریخی و ۱۴۸ محوطه‌ی باستانی در فهرست آثار ملی كشورمان ثبت شدند و ثبت ۸ اثر از بین آنها در مقایسه با كشوری مانند چین كه ۳۹ اثر تاریخی ثبت شده در یونسكو دارد، نشاندهنده‌ی ضعف و كم‌كاری در این حوزه است.

از طرف دیگر، فهرست میراث بین‌المللی در حال خطر یونسكو كه سهم كشور كنگو با داشتن پنج اثر تاریخی در این لیست، رتبه‌ی نخست را به این جمهوری دموكراتیك می‌دهد نیز فهرست بالابلند و قابل تاملی است.

در حال حاضر، سهم ایران از فهرست میراث در خطر یونسكو كه عدم رسیدگی دولتهای متبوع برای رفع مشكل باعث حذف آن اثر تاریخی از كل فهرست میراث جهانی یونسكو می‌شود، ارگ بم و دورنمای فرهنگی آن است كه به محض روی دادن زلزله‌ی ژانویه‌ی ۲۰۰۴ در این شهر، به فهرست اضافه شد.

تمامی نگرانی‌های فعلی مردم، باستان‌شناسان و ایران‌دوستان در رابطه با اضافه شدن محوطه‌ی باستانی پاسارگاد به این لیست است كه می‌تواند عواقب سیاسی و بین‌المللی ناخوشایندی برای كشورمان داشته باشد.

● سد سیوند چیست؟

در بخش انگلیسی دانشنامه‌ی اینترنتی ویكی‌پدیا راجع به سیوند با توجه به اینكه مقاله‌یی به زبان فارسی در این رابطه از ویكی‌پدیا منتشر نشده است، اینگونه می‌خوانیم: دولت ایران برای اجرای پروژه‌ی سد سیوند كه بر روی رود پلوار و حد فاصل تنگه‌ی بلاغی كه پاسارگاد را به تخت جمشید متصل می‌سازد، ساخته می‌شود، یك برنامه‌ی ۱۰ ساله ارائه داد.

این برنامه ابتدا در سال ۱۹۹۲ شروع شد و برای تحقیقات، تا سال ۲۰۰۳ به حالت تعلیق درآمد. خود سازمان میراث فرهنگی ایران تا سال ۲۰۰۳ از قسمتهایی كه زیر آب می‌رفت، اطلاعی نداشت! وقتی توجهات عمومی به قضیه جلب شد، توجه و نگرانی‌های بین‌المللی با توجه به اینكه دو سایت بین‌المللی یونسكو در نزدیكی هم با این كار دچار خطر می‌شدند، شدیداً به ایران جلب شد. در سال ۲۰۰۴ بنا به دعوت فوری سازمان ملل متحد، تیمهایی از آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، لهستان و ایالات متحده در پاسخ به این دعوت برای بررسی اوضاع به ایران اعزام شدند تا در صورت لزوم از این پروژه جلوگیری كنند.

ضمن زیر آب رفتن ۱۳۰ محوطه‌ی تاریخی كه جزو آثار ملی ایران به شمار می‌روند، نگرانی جهانیان از تخریب پاسارگاد به عنوان مركز حكومت در ایران باستان و نیز نابودی آرامگاه كوروش كبیر بیشتر است.

علیرغم اینكه دولت ایران معتقد است به دلیل بنا شدن این محوطه‌ها بر ارتفاعات كوهستانی، آسیبی به آنها وارد نمی‌شود اما كارشناسان می‌گویند كه رطوبت ناشی از آب دریاچه، مطمئناً پاسارگاد را تحت تاثیر قرار خواهد داد و تخریب آن را تسریع می‌نماید. با وجود اینكه هیچ تحقیقی در مورد اثر رطوبت بر این آثار انجام نشده، اما وزارت نیرو معتقد است كه توانایی كنترل رطوبت آب دریاچه را دارد.

● ماجرای سیوند

شاید اسناد و خبرهای خبرگزاری میراث فرهنگی به عنوان سخنگاه رسمی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور به عنوان اصلی‌ترین متولی امور فرهنگی مربوط به تاریخ، تمدن و پیشینه‌ی ملی كشور، موثق‌ترین مدارك برای بازگویی اتفاقاتی باشند كه از آغاز تا به انجام در رابطه با آب‌گیری و سد سیوند افتاده است.

▪ ۱۷ شهریور ۱۳۸۳:

ایران برای نجات بخشی محوطه های باستانی درون تنگه بلاغی، بخشی از محوطه باستانی پاسارگاد كه بر اثر ساخت سد سیوند به زیر آب فرو خواهد رفت، كارشناسان جهانی را دعوت به همكاری می كند.

به گزارش «میراث خبر»، تنگه ۱۸ كیلومتری بلاغی در فاصله ۴ كیلومتری از محوطه ثبت جهانی پاسارگاد جای گرفته و بخشی از نخستین پایتخت ۲۵۰۰ ساله هخامنشیان محسوب می شود. بر اثر ساخت سد سیوند در منطقه پاسارگاد و دشت مرغاب ۸ كیلومتر از تنگه بلاغی به همراه آثار درون آن به زیر آب فرو خواهد رفت.

▪ ۳۰ شهریور ۱۳۸۳:

سازمان آب منطقه ای فارس و وزارت نیرو امكان هر گونه تعویق در آبگیری سد سیوند را منتفی اعلام كردند و تصمیم گیری در این باره را تنها موكول به دستور مستقیم مقامات عالی رتبه كشور نظیر هیات دولت دانستند.این درحالی است كه طبق اساس نامه سازمان میراث فرهنگی كشور هرگونه ساخت و ساز و انجام پژوهش های عمرانی كشور باید با استعلام و مجوز سازمان میراث فرهنگی كشور صورت گیرد.

«بابك كیال»، سرپرست محوطه باستانی پاسارگاد در مورد بررسی و كارشناسیهای انجام شده در تنگه بلاغی گفت: «در این بررسی ها كه به منظور تهیه طرح نجات بخشی و شناسایی محوطه های باستانی درون تنگه بلاغی برای تهیه فراخوان جهانی این محوطه ها صورت گرفت، ۸۴ محوطه باستانی شناسایی شد. »

▪ ۳۰ آذر ۱۳۸۳:

مسئولان سد سیوند از آغاز آبگیری این سد در آبان ۱۳۸۴ خبر دادند. از این پس باستان شناسان برای نجات ۱۰۰ محوطه باستانی موجود در تنگه بلاغی تنها یك سال فرصت دارند. باستان شناسان برای نجات هر محوطه باستانی تنها سه روز فرصت دارند.

«جلال جامعی» مجری پروژه ساخت سد سیوند در مورد شروع آبگیری سد، گفت: «با توجه به تعهدات سازمان آب منطقه ای استان فارس و وزارت نیرو در مورد اتمام پروژه ساخت سد سیوند، آبگیری سد حداكثر از یك سال آینده یعنی از آبان ماه سال ۱۳۸۴ آغاز خواهد شد.»

کوروش ضیابری

---