مراقبت های پس از زایمان

مراقبت های پس از زایمان طی ۳ مرحله انجام می شود که مرحله اول در روزهای اول تا سوم, مرحله دوم در روزهای دهم تا پانزدهم و مرحله سوم در روزهای چهل و دوم تا شصتم پس از زایمان است

مراقبت‌های پس از زایمان طی ۳ مرحله انجام می‌‌شود که مرحله اول در روزهای اول تا سوم، مرحله دوم در روزهای دهم تا پانزدهم و مرحله سوم در روزهای چهل و دوم تا شصتم پس از زایمان است...

البته برای مادری که در بیمارستان زایمان می‌کند، مراقبت پس از زایمان در بیمارستان را می‌‌توان مراقبت مرحله اول پس از زایمان محسوب کرد اما بقیه مراقبت‌ها باید از بدو ورود به خانه انجام شود تا دوران پس از زایمان بدون بروز هیچ مشکلی طی شود. در گفتگو با دکتر آزیتا صفارزاده، جراح و متخصص بیماری‌های زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره همین مراقبت‌ها به گفتگو نشسته‌ایم.

▪ خانم دکتر! مراقبت‌‌های ضروری پس از زایمان شامل چه مراقبت‌‌هایی است؟

- مراقبت‌های ضروری و اولیه برای مادر، شامل مراقبت‌‌های نوک پستان، رابطه زناشویی بعد از زایمان، تغذیه، یبوست، دردهای پس از زایمان، ورزش برای برگشت عضلات به حالت اولیه و تنظیم خانواده است.

▪ درباره تغذیه بعد از زایمان توضیح مختصری می‌دهید؟

- بله؛ رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با زمان بارداری باید کالری و پروتئین بیشتری داشته باشد زیرا باید پروتئین، کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی از دست می‌‌دهد، تامین شود. برای جلوگیری از کم‌ خونی و کمبود ویتامین‌ها نیز مصرف روزانه یک عدد قرص آهن و یک عدد قرص مولتی‌ویتامین تا ۳ماه پس از زایمان برای مادر ضروری است. در عین حال بهتر است در زمان شیردهی از مصرف غذاهای نفاخ و حساسیت‌‌زا مانند گوجه‌فرنگی، پیاز، کلم، شکلات و ادویه‌ خودداری شود.

▪ مشکلات گوارشی هم در این دوران بروز می‌کند؟

- اغلب خانم‌‌ها در روزهای اول بعد از زایمان دچار یبوست می‌‌شوند که به محض شروع فعالیت بدنی روزانه این حالت از بین می‌‌رود. نباید فراموش کرد که رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مانند سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می‌کند.

▪ یکی از مهم‌ترین مشکلات خانم‌ها در دوران بارداری، تورم اندام‌هاست. چرا گاهی اوقات این تورم بعد از زایمان از بین نمی‌رود؟

- خونی که به جفت می‌رسد و و مسوول تغذیه جنین است، تقریبا ۲ لیتر حجم دارد که موجب ادم یا تورم اندام‌ها در دوران بارداری می‌شود. به طور کلی حدود ۵۰۰ سی‌سی تا یک لیتر این خون بسته به نوع زایمان (در زایمان با روش سزارین خون بیشتری دفع می‌شود) از بدن مادر خارج می‌شود اما نزدیک به یک لیتر آن در بدن باقی می‌ماند و طی ۱۰ تا ۱۵ روز بعد از زایمان از طریق خون‌ریزی و لکه بینی از بدن خارج می‌شود و کم‌کم ادم نیز کاهش می‌یابد و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. اما اگر این تورم‌ها بیشتر از زمان گفته شده طول کشید، ما هم زمان فشار خون مادر و میزان پروتئین ادرار او را اندازه‌گیری می‌کنیم تا مطمئن شویم تورم اندام‌ها و افزایش فشار خون و پروتئین دفع شده در ادرار نشانه‌ای از مسمومیت‌ حاملگی‌ (پره‌اکلامپسی‌ و اکلامپسی‌) نباشد.

▪ بروز این مسمومیت‌ها خطرناک است؟

- در پره‌اکلامپسی‌ خفیف‌ معمولا افزایش‌ قابل‌ ملاحظه‌ فشار خون‌ هرچند در محدوده‌ طبیعی‌، پف‌ کردن‌ صورت‌، دست‌ها و پاها و وجود پروتئین‌ در ادرار را شاهدیم اما پره‌اکلامپسی‌ شدید با افزایش‌ مداوم‌ فشار خون‌، تورم‌ و پف‌کردگی‌ مداوم‌، تاری‌ دید، سردرد و درد شکم‌ بروز می‌کند. از طرفی در کلامپسی علاوه بر بدتر شدن‌ علایم‌ گفته شده، تشنج‌ و اغما رخ می‌دهد که بسیار خطرناک است. بنابراین به خانم‌ها توصیه می‌شود تورم اندام‌ها را در دوران پس از زایمان جدی بگیرند و اگر ادم تا دو هفته بعد زایمان از بین نرفت، حتما به پزشک معالج خود مراجعه کنند.

▪ شیر دادن به نوزاد چگونه باید باشد؟ به هر حال، این یکی از اولین دغدغه‌های پس از زایمان است.

- تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار با اهمیت است زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد، احتیاجات تغذیه‌ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی برطرف می‌‌کند. مادر شیرده باید نوک پستان‌ها را کاملا تمیز نگه دارد و بدون استفاده از مواد شیمیایی و آرایشی و فقط با چند قطره از شیر خود، همیشه آن را چرب و از زخم شدن آن جلوگیری کند. البته باید تاکید کنم که با وجود بروز درد بعد از زایمان هم نباید شیر دادن به نوزاد را قطع کرد یا کاهش داد زیرا بسیاری از مادران به دلیل بروز این دردها به صورت کمکی از شیر خشک استفاده می‌کنند و ذایقه نوزاد را تغییر می‌دهند و جالب اینکه این سوال برای شان پیش می‌آید که چرا نوزادم دیگر شیر من را نمی‌خورد!

▪ شاید به دلیل اینکه بعضی‌ها با شیردهی احساس درد می‌کنند.

- این درد به علت انقباض رحم برای خروج لخته‌های خون باقیمانده است. گاهی در روزهای اول پس از زایمان، دردهایی شبیه به درد قاعدگی وجود دارد که به پس‌‌درد موسوم است. این درد با شیردهی بیشتر می‌‌شود که علت آن وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده و باعث انقباض رحم می‌‌شود. این دردها خیلی زود برطرف می‌شود و مانعی برای شیر ندادن به نوزاد نیست اما اگر شدید، مداوم و همراه با تب یا خو‌‌ن‌ریزی باشد، باید فورا به پزشک مراجعه شود.

▪ از مهم‌ترین مشکلات بارداری، افزایش وزن شدید طی این دوران است. مادران جوان برای رهایی از این اضافه وزن باید چه اقداماتی انجام دهند؟

- متاسفانه بسیاری از خانم به ویژه خانم‌های ایرانی در دوران بارداری به علت تغذیه نامناسب و عدم تحرک کافی دچار اضافه وزن غیر طبیعی می‌شوند و هنگام زایمان به‌عنوان نمونه از ۲۰ کیلو اضافه وزن فقط ۶ کیلوی آن را از دست می‌دهند و یک اندام نامناسب و بدتر از آن یک شکم بزرگ و شل و آویزان برایشان باقی می‌ماند. مهم‌ترین توصیه ما این است که خانم‌ها بر اساس صلاحدید پزشک‌شان (زایمان طبیعی و سزارین با هم متفاوت است) بعد از زایمان و در تمام روز از شکم‌بند استفاده کنند و تنها زمان خواب، آن را از شکم باز کنند. البته شیر دادن به نوزاد (عدم استفاده از شیر خشک حتی به ندرت) نیز تا حد زیادی در کاهش وزن مادر موثر است.

▪ بستن شکم‌بند تا چه زمانی باید ادامه پیدا کند؟

- تا زمانی که وزن‌شان فقط ۳ کیلوگرم بیشتر از زمان قبل از بارداری‌شان باشد اما اگر در بستن شکم‌بند تنبلی کنند (به ویژه افرادی که سزارین شده‌اند) قطعا شکم شان بزرگ و شل و آویزان باقی خواهد ماند. در عین حال برای برگشت سریع‌‌تر ماهیچه‌‌های شکم و سایر قسمت‌‌ها به حالت اولیه، انجام حرکات ویژه ورزشی با نظر پزشک ورزشی ۶ تا ۸ هفته بعد از زایمان طبیعی و ۳ تا ۴ ماه بعد از سزارین، توصیه می‌شود.

▪ و سوال آخر اینکه برای تنظیم خانواده بعد از زایمان چه باید کرد؟

- زمان شروع استفاده از روش جلوگیری از بارداری برای مادران شیرده و غیرشیرده، متفاوت است. مادرانی که فقط با شیر خود، نوزادشان را تغذیه می‌‌کنند، ۴۰ روز پس از زایمان (چون تا ۴۰ روز احتمال بارداری کمتر است) و مادرانی که اصلا شیر خود را به نوزاد نمی‌‌دهند یا از شیر کمکی استفاده می‌‌کنند، ۲۰ روز پس از زایمان می‌توانند استفاده از روش پیشگیری را آغاز کنند.

پریسا اصولی

توصیه‌های دکتر آزیتا صفارزاده متخصص زنان و زایمان به تازه‌مادران