غرور ملی را به دستاوردهای فضایی گره نزنیم

پروژه پرهزینه ارسال انسان به فضا چه سودی برای کشور دارد

ارسال انسان به فضا از مباحثی است که در کوران جنگ سرد میان ایالات‌متحده و شوروی متولد و به‌سرعت به یکی از محورهای رقابت میان این دو ابرقدرت بدل شد. هر چند دستاوردهای بسیاری از توسعه سامانه‌های لازم برای ارسال انسان به فضا حاصل می‌شود، اما معمولا افزایش غرور ملی را به‌عنوان هدف اصلی آن ذکر می‌کنند. هزینه‌های بالا و فناوری‌های بسیار پیشرفته مورد نیاز انجام چنین پروژه‌ای، بسیاری از کشورها را از تلاش برای ارسال انسان به فضا بازداشته است.

در این میان ایران نیز برنامه‌های گسترده‌ای را در این راستا اجرا کرده و تابه‌حال موفق به ارسال یک موجود زنده به فضا شده است که به‌عنوان یک گام بزرگ در راستای اعزام انسان به فضا محسوب می‌شود. قراردادن نام این پروژه در سند جامع توسعه هوافضای کشور نیز نشانگر توجه ویژه مسوولان به این موضوع است. اما هزینه‌های بسیار بالای این پروژه به همراه نیاز ایران به استفاده از محصولات فضایی کاربردی‌تر و همچنین روند جهانی که رویکرد اقتصادی به فضا را در پیش گرفته و نگاه ناشی از جنگ سرد را کنار گذاشته است، بسیاری از کارشناسان را به انتقاد از این پروژه واداشته است.

● ارسال انسان به فضا در اولویت‌های اهداف هوافضایی ما نیست

از فواید فرستادن انسان به فضا می‌توان به دستیابی به تکنولوژی بالاتر و استفاده از تکنولوژی‌های فضایی در دیگر سامانه‌های موشکی کشور اشاره کرد. اما در ایران فرستادن انسان به فضا بیشتر از بعد غرور ملی اهمیت دارد و توجیه دیگری نخواهد داشت. پروژه‌هایی همچون ارسال انسان به فضا از نظر اقتصادی هزینه‌های بالایی را تحمیل می‌کند و از طرفی قابلیت تجاری‌شدن را هم ندارد. نباید انتظار داشته باشیم کشور ما در این زمینه به پای کشورهایی مانند چین و روسیه برسد و دیگران از فناوری‌های کشور ما استفاده کنند. اگر بخواهیم این موضوع را از نظر قابلیت توسعه فناوری وسایل دیگر در نظر بگیریم، از راه‌های دیگر و با هزینه کمتری می‌توانیم به چنین اهدافی دست پیدا کنیم.

حتی در زمینه غرور ملی هم این پروژه می‌تواند به‌صورت لحظه‌ای توجیه داشته باشد. زیرا این کار نیاز به تکنولوژی‌های گسترده و پیشرفته‌ای دارد که کشور ما به‌دلیل دارانبودن امکانات مورد نیاز، در نقطه‌ای از آن به مشکل برخورد خواهد کرد. اگر در این راه نتوانیم از تکنولوژی کشورهای دیگر استفاده کنیم، در این شرایط و موقعیت نمی‌توانیم آن را به انجام برسانیم. بیشتر طرح‌هایی که در این زمینه وجود دارد نیز به همین دلیل با مشکل مواجه شده است. طرح‌هایی که در این زمینه انجام شده بیشتر از طرف دست‌اندرکاران دانشگاهی بوده است و نه صنعتی. اگر ما بتوانیم به این تکنولوژی‌ها دست یابیم، پیشرفت‌های زیادی خواهیم کرد اما مساله اینجاست که رسیدن به آن، در شرایط کنونی بسیار دشوار است. به بیان دیگر برای اعزام فضانورد، به زیرساخت‌‌های بسیار پیشرفته‌ای نیاز داریم. اکنون باید دید آیا کشور ما می‌تواند به چنین زیر‌ساخت‌هایی دست یابد و اگر بتواند، با چه هزینه‌ای قادر به ساخت آن خواهد بود. شاید برای کشور پیشرفته‌ای مانند روسیه هم چنین طرح‌هایی توجیه اقتصادی و تجاری چندانی نداشته باشد چه برسد به کشور ما که هنوز از نظر تکنولوژی این کار با مشکلات بسیاری مواجه است.

در حال حاضر، تکنولوژی ما در حد فرستادن ماهواره‌های کوچک است و برای دستیابی به چنین پروژه‌های بزرگی مانند فرستادن فضانورد باید هزینه‌های بسیاری را صرف کرد زیرا برای این کار به تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته‌ای نیاز داریم. با این هزینه‌ها، می‌توان فناوری‌های بسیار مفید دیگری را دنبال کرد که توجیه علمی و اقتصادی بیشتری دارد. بنابراین ارسال انسان به فضا در اولویت‌های اهداف هوافضایی ما نیست و استدلال منطقی و اقتصادی ندارد.

● حاشیه‌‌ها

پیشگام اولین گام ارسال انسان به فضا: پیشگام نام دیگر کاوشگرپنج‌ ایران است که با استفاده از موشک تغییر یافته زلزال مانند کاوشگر چهار، در ساعت ۱۲:۳۷نیم‌روز ۹بهمن ۱۳۹۱، یک‌ میمون نر سه‌ساله از گونه رزوس را در سفری ۱۶دقیقه‌ای از پایگاه فضایی سمنان به ماموریت زیرمداری ارسال کرد. پرتاب موفقیت‌آمیز این کاوشگر را «احمد وحیدی» وزیر دفاع ایران در تاریخ شنبه ۹بهمن ۹۱ اعلام کرد. ایران اعلام کرد این کاوشگر پس از طی مراحل پیش‌بینی‌شده و رسیدن به‌سرعت، شتاب و ارتفاع ۱۲۰کیلومتری از سطح زمین، بار دیگر به زمین بازگشت و موجود زنده آن با موفقیت بازیابی شد.

ماجرای آن میمون‌خالدار: پس از پرتاب کاوشگر پیشگام و فرود سالم میمون قرار داده‌شده در آن، بی‌دقتی رسانه‌ها در انتشار عکس‌ها و فیلم‌های متفاوت از میمون ارسال‌شده به فضا، موجب شکل‌گرفتن شایعات بسیار شد که دستمایه و دستاویز بسیاری رسانه‌های غربی شد. تبلیغات گسترده منفی درباره خبر ارسال میمون به فضا توسط ایران، واکنش‌های دیپلماتیک از سوی برخی کشورها را نیز به‌دنبال داشت، از جمله تشدید تحریم‌ها. همچنین آمریکا اعلام کرد ایران با ارسال میمون به فضا، قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان‌ملل متحد را نقض کرده است.

ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار در مقام یک راهبرد کلان: در سند جامع توسعه هوافضای کشور، انجام ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار و قراردادن انسان در مدار با اولویت علوم، فناوری‌ها و صنایع داخلی و با مشارکت جهان اسلام و همکاری‌های بین‌المللی به‌عنوان یک راهبرد کلان در حوزه فضایی قید شده است.

چهار پروژه بزرگ فضایی برای اعزام انسان به فضا: پژوهشگاه فضایی ایران چهار پروژه فضایی را در دستور کار قرار داده و در حال ساخت تجهیزات خاص فضانوردی به‌‌منظور ارسال اولین انسان ایرانی به فضاست. پژوهشکده مکانیک پژوهشگاه فضایی ایران، در چهارحوزه محول‌شده از سوی پژوهشگاه فضایی ایران، شامل حسگرهای فضایی، لباس فضانورد، سیستم غذایی فضانورد و سیستم ذخیره‌سازی انرژی، پروژه‌هایی را در دست اجرا و بررسی دارد که از جمله آنها تولید باتری با کاربردهای خاص، تجهیزات لباس فضانورد، غذای فضانورد و طراحی و ساخت حسگرهای فضایی مختلف به‌منظور کنترل وضعیت و سنجش از دور است. این چهار پروژه در میان‌ پروژه‌های این پژوهشگاه، به‌‌دلیل ارتباط مستقیم آنها با جسم فضانورد، از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

دومین میمون فضانورد به‌زودی ارسال می‌شود: قائم‌مقام سازمان فضایی ایران از پرتاب دومین موجود زنده ایرانی به فضا با حامل سوخت مایع به دست متخصصان ایرانی در آینده نزدیک خبر داد. دکتر «حمید فاضلی» در جمع خبرنگاران، با اشاره به پرتاب موفقیت‌آمیز کاوشگر پیشگام همراه موجود زنده (میمون از‌ نژاد رزوس) طی سال گذشته با حامل سوخت جامد گفت: «سازمان فضایی ایران در یک اقدام جدید، با استفاده از حامل سوخت مایع که شتاب کمتری داشته و دارای سیستم هدایت و کنترل است که موجب بازیابی با دقت بالای موجود زنده خواهد شد، طی یک‌ونیم‌ماه آینده موجود زنده دیگری را به فضا پرتاب خواهد کرد.»

عباس خاراباف

کارشناس مهندسی هوافضا

محمدامین آهنگری

کارشناس‌ارشد مهندسی هوافضا