صبر؛ تعادل در رفتار

هنگامی که از واژه صبر سخن به میان می آید چنین به نظر می رسد که صبر یعنی تحمل مصیبت و ناکامی و پرهیز از بی تابی در مواقع مصائب. حال آن که این برداشت از صبر که از عالی ترین مکارم اخلاق …

هنگامی که از واژه صبر سخن به میان می آید چنین به نظر می رسد که صبر یعنی تحمل مصیبت و ناکامی و پرهیز از بی تابی در مواقع مصائب. حال آن که این برداشت از صبر که از عالی ترین مکارم اخلاق است نارسا و کوچک است. صبر به معنا و مفهوم گسترده آن، پایداری در تنگناها و وادار کردن نفس به پیروی از راهنمایی های عقل و شرع است.

بنابراین صبر در معنای فراگیر خود حفظ تعادل و مقاومت در برابر وسوسه های نفس است و در موقعیت های مختلف جلوه خاصی به خود می گیرد. به این معنا که در هنگام مصیبت و بلا، تحمل، «صبر» نامیده می شود. تحمل مشقات جنگ و مقابله با دشمن «شجاعت» نام دارد در مواجهه با نادانی جاهلان «سعه صدر» شناسانده می شود. در مقابل عکس العمل مناسب نسبت به نعمت و احسان الهی به دیگران «شکر» خوانده می شود. در هنگام مخالفت با وسوسه نفس «تقوا» گفته می شود. در مواجهه با مهار نفس در مواقع لغزش و آلودگی به کارهای زشت و قبیح «عفت» و پرهیز از دروغگویی«صدق» و در اکتفا به حلال «قناعت» و دل نبستن به غیر خداوند «توکل» و ‎/‎/‎/ نامیده می شود. امیر المؤمنین علی(ع) در این باره می فرمایند: مهار کردن نفس در هنگام طغیان غرایز و تمایلات، «عفت» و در هنگام غضب «بزرگواری» و هنگام گناه و معصیت، «ورع» است. صبر چهره های گوناگونی دارد که نشانه یقین و اعتقاد کامل و راسخ انسان صبور و شکیباست.

امیرالمؤمنین علی(ع) در جمله دیگری در این ارتباط می فرمایند: از بی تابی در مشکلات و ناملایمات پرهیز کن زیرا بی تابی موجب قطع امید می شود و انسان را از تلاش مفید باز می دارد و سبب اندوه و غم می شود و بدان که از مشکلات با یکی از دو چیز می توان بیرون آمد، در برخی از شداید و سختی ها می توان چاره اندیشی کرد پس باید در صدد حل آنها برآمد و در برخی از دشواری ها راه چاره بسته می شود و بر آنها باید صبور و پایدار بود.