یک مساله فیزیولوژیک

نگاهی به یک کمدی استاندارد به نام «ورود آقایان ممنوع»

چندی قبل مهدی فخیم زاده فیلمساز قدیمی سینمای ایران که استاد به تصویر کشیدن کاراکترهای روانی است، در گفتگویی مفصل گفته بود که طی تمام دوران سینمای ایران، چه سینمای قبل از انقلاب و چه پس از آن، همواره «فیلمنامه»، پاشنه آشیل آثار سینمایی بوده و دقیقا به همین دلیل، همواره یکی از راحت ترین راه ها برای ورود به عرصه سینمای حرفه ای، فیلمنامه نویسی بوده است. شاید همین نگاه به فیلمنامه نویسی بوده که موجب شده هیچ گاه سینمای ایران نتواند فیلمنامه نویسان متبحر و درجه یکی را که به فیلمنامه نویسی به عنوان حیطه تخصصی خویش می نگرند، پرورش دهد.

دقیقا به همین دلیل است که در برخورد با پدیده ای به نام پیمان قاسم خانی، باید با احترام کامل حرف بزنیم. سینماگری که اگرچه یکی دو سابقه بازیگری نسبتا خوب هم دارد، اما حیطه تخصصی کاری خویش را فیلمنامه نویسی قرار داده و به همین دلیل هم هست که طی فعالیت بیست ساله خویش در این حیطه، آرام آرام به یک سناریست درجه یک (و البته در معیارهای داخلی) تبدیل شده است.جالب اینجاست که مخاطبان عام سینما هم که اغلب آثار سینمایی روی پرده را به واسطه نام بازیگران آن و گاها نام کارگردان گزینش می کنند، تا نام قاسم خانی به عنوان نویسنده فیلمنامه یک فیلم سینمایی به چشم شان می خورد، تمام تلاش خود را می کنند تا تماشای اثر مذکور را از دست ندهند.در همین راستا با اطمینان خاطر می توان گفت یکی از دلایل فروش بالای «ورود آقایان ممنوع» طی روزهای ابتدایی اکران آن، همین آقای پیمان قاسم خانی است که نه فقط فیلمنامه ای شسته رفته و کاملا دکوپاژ شده را برای کار در اختیار رامبد جوان قرار داده، بلکه در زمینه انتخاب بازیگران اصلی فیلم، یعنی رضا عطاران و ویشکا آسایش هم نقشی کلیدی داشته است.

قاسم خانی برمبنای ایده ای ذهنی داستان فیلم را در دبیرستانی دخترانه قرار داده؛ دبیرستانی که به واسطه سیاست های خاص مدیریت آن، هیچ آقایی حق ورود به آن را ندارد، اما از آنجا که در کمدی موقعیت، اصلی ترین راهکار ایجاد خنده، وقوع اتفاقاتی متناقض با فروض اولیه فیلمنامه است در «ورود آقایان ممنوع» هم با بستری شدن دبیر شیمی در بیمارستان، مدیر مدرسه ناچار می شود از یک دبیر مرد به عنوان مدرس شیمی استفاده کند و اینجاست که سیل اتفاقات کمیک به دنبال هم رخ می دهند.

شاید اگر ایده اصلی فیلم در اختیار یک فیلمنامه نویس تلویزیونی قرار می گرفت، جرقه داستان به هنگام ورود دبیر شیمی مرد به دبیرستان زده می شد و روال فیلم یا سریال طوری پیش می رفت که مدیر مدرسه به ناگاه دچار استحاله شده و روشی جدید را در مدیریت دبیرستان خود در پیش می گرفت، اما منطق گرایی آمیخته با طنز که تقریبا در تمامی نوشته های قاسم خانی به چشم می خورد موجب شده او نه تنها در دام چنین نگاه باسمه ای نیفتد، بلکه به جای آن بکوشد با خلق موقعیت های جدید در دل موقعیت اول، کاری کند که مخاطب به جزییات داستانی هم به اندازه کلیت آن که مشکل مدیری به نام «خانم دارابی» است، توجه کند.

کافی است نگاهی بیندازیم به زندگی شخصی یکی از دانش آموزان این دبیرستان که به علت فوت مادرش، با پدرش زندگی می کند. قاسم خانی در مرور زندگی این دختر نوجوان تلاش کرده همان قدر که شیطنت های این دختر را به نمایش بگذارد، بر خلاء وجود مادر به عنوان یکی از ارکان تشکیل دهنده یک زندگی سالم هم اشاره کند و به گونه ای غیرمحسوس، برخی رفتارهای عجیب این دختر را به کمبودهای عاطفی ناشی از مرگ مادرش نسبت دهد.

همین نگاه در تصویرگری زندگی دبیر ادبیات دبیرستان (با بازی بهاره رهنما) هم وجود دارد. این دبیر اگرچه به لحاظ روحی آدم عاشق پیشه و سرزنده ای است اما چون به دلایل مختلف نتوانسته گزینه موردنظر خود برای ازدواج را پیدا کند علیرغم شروشور بیرونی، باطنی آرام و گاه تا حدی گوشه گیر دارد.«ورود آقایان ممنوع» به مانند دیگر کمدی های قاسم خانی، شخصیت پردازی دقیقی هم دارد. فیلمنامه نه تنها به خوبی هرچه تمامتر ویژگی های دو شخصیت اصلی اثر یعنی «خانم دارابی» و «آقای جبلی» که اولی مدیر مدرسه است و دومی دبیر شیمی تازه استخدام شده را توصیف کرده، بلکه کوشیده تا می تواند اغراق در تصویرگری این دو کاراکتر را کم کرده و به این ترتیب راهی بیابد برای افزایش همذات پنداری مخاطب با این دو شخصیت. این وضعیت درباره شخصیت های مکمل فیلم و از جمله شخصیت دانش آموزان المپیاد شیمی، ناظم دبیرستان، سایر دبیران دبیرستان و آقای دکتر که اولیای یکی از دانش آموزان است هم وجود دارد. شخصیت پردازی های فیلم آن قدر جا افتاده است که حتی بازی بازیگری به نام فلامک جنیدی که نقشی فرعی داشته و کل حضورش در فیلم بیش از یک ربع نیست هم به شدت به چشم می آید و به این ترتیب است که معنای حقیقی حضور شخصیت مکمل در فیلم معنا می شود.

درباره انتخاب بازیگران فیلم هم تا حد ممکن سعی شده از نگاه کلیشه ای فیلم های طنز اجتناب شده و خوشبختانه در این فیلم نه خنده های دندان نمای جواد رضویان را می بینیم و نه چشم های از حدقه بیرون زده شفیعی جم را! به جای آن محوری ترین نقش فیلم به ویشکا آسایش سپرده شده که هیچ سابقه جدی در عرصه طنز ندارد ولی چنان نقش «خانم دارابی» را خوب ایفا کرده که حتی هیات داوران جشنواره فیلم فجر هم زبان به تحسین وی گشوده و سیمرغ بهترین بازیگر اول زن را به وی اعطا کردند. به جز رضا عطاران، بهاره رهنما، پگاه آهنگرانی و فلامک جنیدی که به خوبی به قطعاتی از یک فیلمنامه پازل گونه تبدیل شده اند نباید از بازی خوب «مانی حقیقی» آسان گذشت. سینماگری جدی که به دلیل ویژگی های شخصیتی اش، هیچ کس فکر نمی کرد توانایی بازی در یک کمدی را داشته باشد اما مانی حقیقی که پیش از این، جلوه ای از نقش آفرینی اش را در «درباره الی» دیده بودیم با شناخت درست کاراکترش، وجهی جدید از توانایی هایش را نه فقط به مخاطبان که به کارگردانان سینمای ایران ارائه کرده است.

اشرف السادات موسوی