پرهیز از ریا و خودنمایی

آنچه ذیلا بیان می‌شود بخشی از مواعظ و نصایح پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری است:‏
‏"یا اباذر اتق الله و لاتر الناس انک تخشی الله فیکرموک و قلبک فاجر؛ ای ابوذر، از خداوند بترس و به …

آنچه ذیلا بیان می‌شود بخشی از مواعظ و نصایح پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری است:‏

‏"یا اباذر اتق الله و لاتر الناس انک تخشی الله فیکرموک و قلبک فاجر؛ ای ابوذر، از خداوند بترس و به مردم چنان وانمود نکن که از خداوند می‌ترسی تا تو را گرامی دارند، در صورتی که دل تو در اندیشه گناه است".

پیامبر اکرم (ص) در این فراز ابوذر را از ریا و خودنمایی پرهیز می‌دهند. حقیقت ریا این است که انسان ظاهر خود را بهتر از باطن خویش جلوه دهد و آنچه را نشان می‌‌دهد بر خلاف باطن او باشد. ریا در اصطلاح روایات شرک خفی به شمار می‌آید و ریاکار را مشرک می‌نامند. از جمله الطاف بزرگ خداوند پرده پوشی گناهان و عیوب انسان است، تا آنجا که یکی از نامهای معروف خداوند "ستارالعیوب" می‌باشد. به واقع اگر زشتی‌های مردم فاش می‌گردید و آنها به عیبهای یکدیگر پی می‌بردند، دیگر برای آنها زندگی ناگوار بود. از این جهت پرده‌پوشی خداوند نعمتی است بزرگ که شکر آن واجب است. علی (ع) می‌فرمایند: "لو تکاشفتم ما تدافنتم؛ اگر به اسرار نهان یکدیگر پی می‌بردید، همدیگر را به خاک نمی‌سپردید".

همان‌گونه که خداوند خود بر گناهان مؤمن پرده می‌کشد، به دیگران نیز اجازه نمی‌دهد گناهانشان را فاش سازند، نه خود آبروی مؤمن را می‌برد و نه اجازه می‌دهد مؤمن آبروی خود را ببرد. بنابراین انسان حق ندارد گناهش را برای دیگران ذکر کند. در روایتی آمده است که خداوند به مؤمن اجازه نداده است خود را ذلیل و خوار گرداند، بالطبع هیچ ذلتی بالاتر از گناه کردن و فسق نیست، از این جهت تا مؤمن گناهی کرد، خداوند پرده روی آن می‌کشد و به او نیز اجازه نمی‌دهد پرده از آن برگیرد و به او فرصت می‌دهد تا توبه کند.

البته این یک قانون کلی نیست، زیرا گاهی خداوند متعال بر اساس حکمت خویش‌و برای تنبیه افراد، اندکی از گناهان آنان را فاش می‌کند و پرده از اسرار آنها برمی‌دارد. برملا ساختن اسرار، خود وسیله‌ای است برای تربیت آنان. یعنی هنگامی که هر چه به انسان هشدار می‌دهند و او را بر اعمال زشت خویش بیم می‌دهند، متنبه نمی‌شود در این صورت بهترین راه، برای تربیت و بیداری او، این است که اندکی از آبروی او را بریزند، تا جلوی مفاسدش گرفته شود. البته این امری است تکوینی و مربوط به خداوند و تدبیر اوست و دیگری حق ندارد، به بهانه تربیت دیگران، آبروی آنان را بریزد.

بنابراین از نظر اسلام، کسی مجاز نیست که آبروی خود و یا آبروی دیگران را بریزد؛ حفظ و کتمان عیوب خود و دیگران از وظایف همه مؤمنان است. گاهی عقوبت افشای گناه از عقوبت خود گناه بیشتر است و افشای گناهان خود از مصادیق بارز اشاعه فساد به‌شمار می‌رود: "ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم فی الدنیا و الاخره والله یعلم و انتم لا تعلمون؛ آنان که دوست می‌دارند که در بین اهل ایمان کار منکری را افشاء سازند، در دنیا و آخرت به عذاب دردناک گرفتار می‌آیند و خداوند آنچه را شما نمی‌دانید، می‌داند."(نور:۱۹).

در مقابل افشای گناهان، ریاکاری و ظاهرسازی نیز کاری زشت و ناپسند است. اینکه انسان سعی کند خود را بهتر از آنکه هست نشان دهد، با اینکه اهل گناه و معصیت است وانمود کند اهل تقوا، ایمان و ترس از خداوند و راز و نیاز است، تا مردم به دیده احترام به او بنگرند. نقل شده که رسول

اکرم‌(ص) در توضیح آیه: "فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعباده ربه احدا"(کهف:۱۱۰) فرمودند: "من صلی صلوه یرائی بها فقد اشرک و من صام صوما یرائی فقد اشرک؛ کسی که برای خودنمایی و ریا نماز بخواند و روزه بگیرد، شرک ورزیده است"(بحارالانوار، ج۸۴، ص ۲۴۸).

رضا جاودان‏