روان شناس باشید و شعر بگویید

به بهانه کسب جایزه نوبل ادبی توسط توماس ترانسترومر شاعر روان شناس سوئدی

امسال سومین سالی است که درباره نوبل می‌نویسیم. شاید بشود گفت هر سال این‌قدر درباره تاریخ و زمان و جایزه و شهرت و این داستان‌های نوبل گفته‌ایم که حرف زدن درباره این جایزه دیگر سخت شده است. پس بیایید بی‌خیال این حرف‌ها شویم، مخصوصا امسال که نوبل را یک شاعر سوئدی برده و اصلا برای ما کتاب‌خوان‌های ایرانی آشنا نیست، پس درس تاریخ ادبیات این هفته تعطیل است.

● جایزه بگیرید از نوع ادبیاتی‌اش

نویسنده‌های فینال امسال

نوبل هر سال کلی ماجرا عجیب و غریب دارد. نشریه‌های مختلف نویسنده‌های مورد علاقه خودشان را نامزد این جایزه می‌دانند؛ امسال شانس اصلی و مشترک در تمام نشریه‌های ادبی، نویسنده مکزیکی فوئنتس بود. نویسنده پر کار و بزرگ ادبیات آمریکای لاتین که شاهکارهایش کم از بقیه همکارانش یعنی نویسنده‌های آمریکایی لاتین که نوبل گرفته‌اند نمی‌آورد. مخصوصا با اتفاق تازه‌ای که برای شاهکار‌هایش افتاده، جدیدا داستان‌های فوئنتس را نجات دهنده زبان و ادبیات مکزیک می‌دانند و چند تا از رمان‌هایش جزو کتاب‌های درسی دوران دبیرستان آن کشور شده، فوئنتس هم شبیه فردوسی خودمان یا پوشکین روسیه است. این نویسنده‌ها به نوعی منجیان زبان کشورشان بودند و هستند.

در کنار این نویسنده بزرگ، موراکامی ‌نویسنده ژاپنی هم جزو نامزدهای نهایی گرفتن این جایزه بود. رمان آخر موراکامی‌ که بعد از کافکا در کرانه دومین رمان قطور اوست در همین برهه زمانی جایزه نوبل به انگلیسی ترجمه شد و بیرون آمد. فروش هری پاتری‌اش تمام نشریه‌ها و رسانه‌ها را به سمت خود جذب کرد. ترجمه انگلیسی رمان را شبانه به کتاب فروشی‌های اروپا و آمریکا بردند و روز بعد مردم برای خریدن رمان همگی به صف ایستاده بودند.

در کنار این دو نویسنده «امبرتو تاکو» نویسنده پر آوازه ایتالیایی هم چند سالی بود با دو رمان آخرش هم مخاطب کتابخوان را شیفته خود کرده بود و هم منتقدین در کف مانده بودند که چه‌طور می‌شود این طور تاریخ را ایده رمان قرار داد این طور شاهکارهای تاریخی نوشت درست مثل رمان‌های تاریخی که نویسنده روس تولستوی نوشته است.

از آمریکایی‌ها هم بهتر است نگوییم، بیشتر از ده سال است که نوبل به کشورشان نرفته است و اگر قرار باشد شانس‌های اساسی گرفتن نوبل را در این کشور معرفی کنیم، باید بی‌خیال برنده نوبل شویم چون تمام فضای صفحه می‌رود به نام آن‌ها، اما شانس‌های اصلی آستر و مکارتی و راث باشند، که هم شهرت‌شان از نویسنده‌ای که امسال نوبل گرفت بیشتر است و هم این‌که به نسبت او تاثیر زیادتری بر روی جریان ادبیات جهان گذاشته‌اند.

● نوبل به خانه برگشت

این دانشمند محترم آقای آلفرد نوبل که سازنده دینامیت بود و بعد از میلیاردر شدن با کشف وسیله کشتار جمعی‌اش به این فکر افتاد که آبروی خودش و خانواده‌اش را یک جورهایی نجات دهد که جایزه نوبل به ذهنش رسید. این طوری شد که نوبل با دنیا آشتی کرد. نوبل ادبیات هم مانند بقیه جوایز نوبل در کشور سوئد به برندگان داده می‌شود. امسال برنده جایزه نوبل یک شاعر سوئدی است به همین خاطر می‌گوییم که نوبل به کشورش بازگشت. توماس ترانسترومر نویسنده، شاعر و روان‌شناس سوئدی برنده نوبل امسال جزو معدود شانس‌های گرفتن نوبل به حساب می‌آمد، اما نگاه داوران نوبل را حسابی شیفته خود کرده بوده است.

از این نویسنده سوئدی فقط یک مجموعه شعر به فارسی ترجمه شده است با نام «مجمع الجزایر رویا». آن‌طور که خود ترانسترومر می‌گوید تنها در زمان رانندگی و اوقات فراغت به شعر فکر می‌کند و شعر می‌گوید، خیلی از منتقدان درباره رابطه حرفه‌ او با شعرهایش مقاله‌های زیادی نوشته‌اند. این‌که چون روان‌شناس است به همین خاطر توانسته روح چند وجهی بشر را به نمایش درآورد و در واقع شاهکارش در شعر همین ارتباط درونگرایی انسان مدرن امروز با طبیعت مصنوعی به چنگال بشر در آمده است. ترانسترومر گرچه مثل هرتا مولر و لوکزیو و لسینگ جزو نویسنده‌هایی بود که تا قبل از گرفتن جایزه نوبل اصلا در ایران شناخته نشده ولی بعد از چند سال خواندن آثارشان و دنبال کردن ترجمه‌هایی که از این نویسنده‌ها به فارسی منتشر می‌شد جزو عادت‌های هر روز ما می‌شود.

فکر کنید روان‌شناس باشید و در یک بعدازظهر بارانی بعد از کار به سمت خانه در حرکت هستند در ماشین خود و به تنها چیزی که بعد از کار طاقت فرسا فکر می‌کنید شعر و ادبیات است. اگر این‌طوری زندگی کردید می‌توانید بگویید که شبیه ترانسترومر هستید!

نویسنده: اعظم عامل‌نیک