دلیل غیبت امام زمان عج

به چه دلیل امام زمان عج از نظرها پنهان هستند و آیا در زمان غیبت کسی می تواند با آن حضرت ارتباط داشته باشد

به‌ چه دلیل امام زمان(عج) از نظرها پنهان هستند و آیا در زمان غیبت کسی می‌تواند با آن حضرت ارتباط داشته باشد؟

پاسخ: بیان علت حقیقی و اصلی غیبت امام زمان عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف، امری دشوار و شاید دور از دسترس باشد. درباره غیبت می‌توان، هم نگاه تاریخی داشت و هم نگاه روایی:

● نگاه تاریخی

وقتی به تاریخ صدر اسلام و حتی قبل از آن می‌نگریم، به خوبی می‌‌بینیم که جبهه کفر و باطل برای مقابله با جبهه حق و نابودی آن، از هیچ اقدامی فروگذاری نکرده و در این راه حتی از کشتن پیشوایان دین نیز ابایی نداشته است. آنان به خوبی می‌دانستند ادامه حکومت دنیایی و سیطره بر مردم و کسب منافع نامشروع، زمانی امکان‌پذیر خواهد بود که پیشوایان دین و هادیان حق را از سر راه خود بردارند؛ لذا شهادت ائمه علیهم‌السلام در دستور کار خلفای جور قرار گرفت. آنچه وحشت و اضطراب حاکمان خودکامه را بیشتر می‌کرد، وعده ظهور حضرت مهدی عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف به عنوان منجی و مصلح بود. از این رو خلفای معاصر امام حسن عسکری علیه‌السلام، ایشان را به شدت تحت نظر داشتند تا وقتی فرزند ایشان به دنیا می‌آید، او را در همان ابتدای زندگی به شهادت برسانند.

بنابراین، بسیار طبیعی است که خداوند آخرین حجت خود را در پرده غیبت قرار دهد تا جان او حفظ شود و در موعد مقرر و زمانی که مردم آمادگی ظهور داشتند، ظهور کرده و جهان را پر از عدل و داد نماید.

● نگاه روایی

در روایات به علت و حکمت‌های متعددی اشاره شده است؛ از جمله:

الف) غیبت، سرّی از اسرار الهی: پیامبراکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: «ان هذا الامر من امر اللّه و سرّ من سرّ اللّه» ؛ «این امر الهی و سرّی از اسرار خداوند است». (بحارالانوار ، ج ۵۱، ص۷۳).

امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمودند: «زمین از حجت خدا خالی نمی‌ماند، ولی خداوند به دلیل ستم‌پیشه بودن و زیاده‌روی انسان‌ها، آنان را از وجود [‌ظاهری] حجت خود محروم می‌سازد»

ب) آزمایش مردم: امام علی علیه‌السلام فرمودند: «به خدا قسم، من و دو فرزندم شهید می‌شویم. خداوند در آخرالزمان مردی از فرزندانم را به خون‌خواهی ما برخواهد انگیخت و او مدتی غایب می‌شود تا مردم آزمایش شوند و گمراهان جدا گردند تا جایی که افراد نادان می‌گویند: خداوند دیگر به آل محمد کاری ندارد!» (غیبت نعمانی، ب۱۰).

ج) ستم‌پیشه بودن انسان‌ها: امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمودند: «زمین از حجت خدا خالی نمی‌ماند، ولی خداوند به دلیل ستم‌پیشه بودن و زیاده‌روی انسان‌ها، آنان را از وجود [‌ظاهری] حجت خود محروم می‌سازد» (غیبت نعمانی، ب۱۰).

برخی بر اساس روایت اول می‌گویند: علت اصلی غیبت، روشن نیست و آنچه از علت‌ها گفته شده (مانند حفظ جان) از آثار غیبت است، نه علت اصلی. (فصلنامه انتظار، ش۴، مقاله استاد طبسی).

برخی دیگر با توجه به تاریخ و روایات، علت اصلی غیبت را حفظ جان و بقیه موارد را از آثار آن می‌دانند.

پس غیبت، امری است که سیر حرکت انسان‌ها، آن‌را ناگزیر کرده و در این فرایند، باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا جامعه شیعه، با کمترین مشکل بتواند پذیرای آن باشد. از این رو امامان علیهم‌السلام از یک سو راه‌های فهم احکام را به شاگردان می‌آموختند تا بتوانند احکام دین را در حد توان از منابع شرع استنباط و استخراج کنند و مردم را نیز به آموختن از علما و رجوع به آن‌ها فرا می‌خواندند و از سوی دیگر با برقراری نهاد وکالت، مردم را به رجوع به وکیلان دعوت کردند. در همین راستا از زمان امام هادی و امام عسکری علیهما‌السلام ارتباط مستقیم را کمتر کردند و در مواردی از پشت پرده جواب سؤالات را می‌دادند تا مردم به ندیدن امام عادت کنند. به دنبال آن غیبت کوتاه‌مدتی (صغری)، پیش‌بینی شد تا مردم به واسطه نواب خاص، برخی مسائل مورد نیاز را بپرسند و در ضمن رجوع دائمی به نایبان را فرا بگیرند. (ر.ک. غیبة طوسی؛ تاریخ عصر غیبت حجةالاسلام والمسلمین پورسیدآقایی، اصول عقاید، آیةاللّه مصباح یزدی؛ دادگستر جهان، آیةاللّه امینی).

اما درباره ارتباط برخی با امام عصر عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف، باید گفت حضرت مهدی علیه‌السلام دارای دو غیبت هستند:

● امام زمان (عج)

۱) غیبت صغرا

۲) غیبت کبرا

در زمان غیبت صغرا که حضرت از چشم مردم پنهان بودند، نواب اربعه، واسطه بین امام و مردم بودند و سؤالات و مشکلاتشان توسط این نواب به حضرت گزارش می‌شد و حضرت جواب می‌دادند.

با پایان یافتن غیبت صغرا، ارتباط مردم توسط نواب با حضرت قطع و غیبت کبرای حضرت شروع شد. خصوصیت این دوران، این است که کسی نمی‌تواند ادعا کند که من نایب خاص حضرت هستم و با حضرت ارتباط دارم، چون هر کس چنین ادعا کند، به فرموده خود حضرت، دروغ‌گو می‌باشد. «الا فمن ادعی المشاهدة قبل خروج السفیانی و ... فهو کذاب مفتری».

- نکته اول: در طول غیبت کبرا، انسان‌های صالح و بزرگی از علما و مردم باتقوا. توفیق زیارت آن حضرت نصیبشان شده است. گرچه در اکثر این تشرفات، در لحظه تشرف، حضرت را نشناخته‌اند و بعد از رفتن حضرت متوجه شده‌اند که چه توفیق بزرگی نصیبشان گشته بود و یوسف زهرا سلام‌اللّه‌علیها را نشناختند.

- نکته دوم: در زمان غیبت محل زندگی و استقرار حضرت بر ما پوشیده است و اصولاً راه از طرف ما برای رسیدن خدمت حضرت بسته است. خود حضرت اگر کسی را لایق بدانند، یا به مصلحت شخص باشد توفیق تشرف به محضرشان را عنایت می‌کنند.

- نکته سوم: ما برای رسیدن به خدمت حضرت، وظیفه و تکلیفی نداریم که حتماً لازم باشد عملی را مدت‌ها انجام دهیم تا حضرت را ببینیم. وظیفه ما این است که تکالیف شرعی و الهی خود را انجام دهیم. طوری باشیم که رفتار و کردار ما مورد پسند و رضایت حضرت قرار بگیرد و خود را برای یاری حضرت و ظهور حضرت آماده کنیم. کسی که قبلاً خود را آماده نکرده باشد، نمی‌تواند آن‌روز جزو یاران حضرت باشد.

در زمان غیبت، به صورت عادی دیدار آن بزرگوار (که همراه با شناخت باشد) امکان ندارد؛ مگر در مواردی که به صلاح و مصلحت باشد

- نکته چهارم: تشرف خدمت حضرت صاحب‌الزمان علیه‌السلام، هم در بیداری امکان دارد و هم در عالم خواب و روِیا.

روح انسان اگر نورانیتی پیدا کند و طهارت معنوی و باطنی تحصیل نماید، امکان دیدار نیز فراهم می‌شود. اگر انسان تشنه دیدار حضرت بوده، و در عمل هم صداقت داشته باشد، این شخص امکان دارد که در بیداری و یا عالم روِیا به خدمت حضرت برسد و از ناحیه حضرت به او توجهی بشود.

● ارتباط با حضرت مهدی(عج)چگونه است ؟

ارتباط با حضرت به دو صورت مطرح می‌شود:

الف) ارتباط روحی: انسان از لحاظ روحی احساس می‌کند به حضرت نزدیک شده است.

این به دو رکن اساسی نیاز دارد:

۱) معرفت هر‌چه بیش‌تر و عمیق‌تر به حضرت(عج)

۲) عمل به وظایف دینی به ویژه انجام واجبات (به‌خصوص نماز اول وقت) و ترک محرمات (به‌ویژه در اموال و رعایت حلال و حرام).

در کنار این دو رکن، یاد کردن حضرت در زمان‌های مختلف و دعا برای وجود مقدس ایشان و زمینه‌سازی نیز دارای اهمیت است.

ب) ملاقات و دیدار: در زمان غیبت، به صورت عادی دیدار آن بزرگوار (که همراه با شناخت باشد) امکان ندارد؛ مگر در مواردی که به صلاح و مصلحت باشد. برای این نوع ارتباط هر چند رفتن چهل شب به مسجد جمکران در میان مردم معروف است؛ ولی به نظر می‌رسد رعایت حدود دینی همراه با توسل و استغاثه به آن حضرت، راه صحیح‌تری باشد. البته باید دانست که اگر صلاح نباشد، دیدار نیز اتفاق نمی‌افتد.

منبع: غیبت امام عصر یا پنهانی خورشید عدالت ، نوشته محمد خادمی شیرازی