تحول نقش متخصصان كتابخانه ها و مراكز اطلاع رسانی

در این گفتار مسایل مربوط به آموزش و تربیت كتابداران و كارشناسان اطلاع رسانی از نظر وضعیت موجود اطلاعات رایج در كشورهای در حال رشد بررسی شده است امروزه هر نوع تحول اساسی كه در حوزه اطلاعاتی رخ می دهد, بویژه پیشرفتهای فنی حاصله و ایجاد شبكه های قوی تجارتی با استفاده از بانكهای اطلاعاتی كه می توان از تمام نقاط جهان از طریق خطوط ارتباطی راه دور بدانها دسترسی داشت, در نظر گرفته شده و اهمیت پیشرفت تسهیلات اطلاعاتی به یك حد متعادل رشد, در تمام بخشهای اجتماعی كشورهای در حال رشد مورد تاكید قرار گرفته است

در این گفتار مسایل مربوط به آموزش و تربیت كتابداران و كارشناسان اطلاع رسانی از نظر وضعیت موجود اطلاعات رایج در كشورهای در حال رشد بررسی شده است. امروزه هر نوع تحول اساسی كه در حوزه اطلاعاتی رخ می دهد، بویژه پیشرفتهای فنی حاصله و ایجاد شبكه های قوی تجارتی با استفاده از بانكهای اطلاعاتی كه می‌توان از تمام نقاط جهان از طریق خطوط ارتباطی راه دور بدانها دسترسی داشت، در نظر گرفته شده و اهمیت پیشرفت تسهیلات اطلاعاتی به یك حد متعادل رشد، در تمام بخشهای اجتماعی كشورهای در حال رشد مورد تاكید قرار گرفته است.

همه ساله، بسیاری از كشورهای در حال رشد به تعدادی از دانشجویان جوان بورس تحصیلی می دهند تا در كشورهای دیگر علوم كتابداری را فرا گیرند. امید این كشورها این است كه در بازگشت، آنان بتوانند عقب‌ماندگی و نقاط ضعف نظام كتابداری ملی را برطرف سازند و آن را به یك بانك اطلاعاتی قدرتمند كه بتواند پاسخگوی نیازهای مربوط به نوسازی و توسعه جوامع علمی، فرهنگی، فنی و اقتصادی كشور باشد تبدیل نمایند. اما آنچه كه در خارج از كشور به آنان آموزش داده می شود، فقط الگوی متداول كتابخانه های سنتی مربوط به قرون گذشته كشورهای غربی است.

زیرا مدارس كتابداری همپای سایر تحولات حركت نمی‌كنند، بهمین جهت وقتی كه آنان در پی درخواست مسئوولین دولتی مافوق خود، درصدد سازماندهی كتابخانه های عمومی و دانشگاهی و یا به ایجاد مراكز دكومانتاسیون متمركز برمی آیند، عموماً بر اساس نظریات دهها سال قبل عمل می كنند.از اینرو لازم است به مقامات تصمیم گیرنده در كشورهای در حال رشد، این آگاهی داده شود كه در این رشته نیز زمان بسرعت در حال تغییر است، بنابر این به دانشجویانی كه به خارج اعزام می شوند باید آموخت كه در جستجوی چه چیزی باشند تا نظام ملی مدیریت اطلاعات بتواند با استانداردهای امروزی مطابقت داشته باشد.امروزه، كتابداری كه پس از فراغت از تحصیل به كشور خود باز می گردد، نه تنها روش برنامه ریزی توسعه كتابخانه در سطح ملی را نیاموخته است بلكه در بیشتر مواقع چگونگی استفاده از ابزارهای مناسب برای تماس گرفتن با بانكهای اطلاعاتی بزرگ و یا لزوم ایجاد ارتباطات بین المللی را نیز یاد نگرفته است. در واقع این نقش برنامه های آموزشی است كه باید افراد واجد شرایط را بنحوی پرورش دهد كه امكان توسعه علمی و فنی كشور، همپای كشورهای اروپایی فراهم آید و فقط به تقلید از پیشرفتهای آنها اكتفا نشود.

● طرز فكر در كشورهای در حال رشد

مقام تصمیم گیرنده ای از یكی از كشورهای در حال رشد ه توسط یك مشاور بین المللی راهنمایی می شد گفته است: "ما شرایط و منابع اطلاعاتی خود را بخوبی می شناسیم، بنابر این شما سعی نكنید كه آنها را به ما یادآوری نمائید." روشن است كه چنین طرز فكرهایی سفسطه آمیز است. سیاستگزاران كشورهای درحال رشد بصیرت لازم برای برنامه ریزی نیازهای اطلاعاتی خود را ندارند. بعنوان مثال غالباً آنها اطلاع ندارند كه در كشورهایشان مراكز اطلاعاتی تخصصی وجود دارد كه از خدمات پیوسته[۱] بین المللی استفاده میكند و یا اینكه طرحهای كامپیوتری، در دست اجرا است كه میتواند كاربردهای وسیعتری داشته باشد وبعنوان الگو به كار رود.عدم آگاهی از وضعیت موجود خدمات اطلاعاتی در كشور ،تماس بین كتابداران و رسیدن به یك نظام صحیح را مشكل میسازد۰ بنابراین ،برای برنامه ریزی درسی لازم است كه حقایق موجود با طرح سوالات ذیل روشن شود:

- درباره وضع كشورر در زمینه اطلاعاتی چه میدانیم و چه كسی مسئوول وضع كنونی است ؟

- چگونه مسایل اطلاعاتی ملی بدیگر مسایل داخلی و خارج مملكت مربوط و وابسته است ؟

- زمینه های ناآگاهی یا بی دانشی در مورد تدارك اطلاعاتی چست و چگونه می توان براین قیود فایق آمد؟

استخدام یك متخصص خارجی برای تدریس آخرین پیشرفتهای كشورهای غربی ممكن است بسیار خوب باشد، ‌اما این آموزش باید با احتیاجات ملی كه معمولاُ شناخته شده نیستند یا به روشنی بیان نشده اند ، مرتبط باشد۰ ما، در عرصه بین المللی غالباُ با نیاز ظاهراُ مبرم كشورهای درحال رشد به امكانات بیشتر آموزشی مواجه می‌شویم. این كشورها قطعاً احتیاج زیادی به نیروی انسانی آموزش دیده دارند.

"در برنامه عمومی اطلاعات[۲] یونسكو تاكید مداومی مبنی بر افزایش كوششها در این زمینه وجود دارد ، اما وقتی فرصت مناسبی برای آموزش یك منطقه پیش می آید عملاً هیچگونه پاسخی به آن داده نمی شود ، بعنوان مثال باید دوره یكساله ۷۹-۱۹۷۸ را كه در مانیل[۳] توسط دكتر نیلامگان[۴] برگزار گردید ذكر شود علیرغم كوششهای بسیاری كه نمایندگیهای یونسكو در كشورهای آسیای جنوب شرقی كردند بزحمت موفق به یاقتن دانشجو به تعداد كافی شدند، در صورتیكه برای چنین برنامه ای انتظار صدها متقاضی می رفت.از طرف دیگر، مخالفت شدیدی هم در آسیای جنوب شرقی و هم در آمریكای لاتین نسبت به بها دادن به اشخاصی كه بدون آموزش رسمی در یك مدرسه كتابداری ملی یا خارجی كتابدار شده اند مشاهده می شود، حتی اگر این افراد بعد از سالها آموزش حین خدمت در كار خود كاملاً مطلع و كارآمد شده باشند، برای انجام موفقیت، آموزش حین خدمت در یك كتابخانه، كتابدار مدرس به مهارت در تدریس احتیاج دارد كه آن هم در مدارس كتابداری سنتی بدست نمی آید.باید مقامات تصمیم گیرنده كشورهای در حال رشد دریابند كه پرورش نیروی انسانی فقط در سایه آموزش رسمی حاصل نمی شود، بلكه این امر بیشتر در گرو تغییر ارزشها و معیارهاست.

در این دوران كه عدم‌پیوستگی بین كتابداری سنتی و نیازهای اطلاعاتی روز وجود دارد، كشورهای در حال رشد از اصل پاسخگویی به احتیاجات اطلاعاتی استفاده كنندگان كه راه گشای دوره جدیدی است غافلند.كتابداری آموزش دیده، غالباً بعنوان یك فهرست نویس خوب شناخته می شود. این بدان معناست كه كتابداران آموزش دیده و معدود كشورهای در حال رشد به بخش فهرست نویسی گره خورده اند، حتی اگر كتابخانه های مدرن و مراكز اطلاعاتی آنها مرتباً از منابع سنتی اطلاعاتی خود كاسته، از میكروفرمها و نوارهای كاست استفاده كند و به سایر منابع اطلاعاتی از طریق پایانه ها[۵] و شبكه ها و غیره، دسترسی داشته باشد.در این مورد باید تا اندازه ای یونسكو را مقصر دانست، زیرا سالهای متمادی با ایفلا[۶] كوششهای زیادی درگسترش قوانین فهرست نویسی بین المللی مثل.(UBC) Universal Bibliographic Control, Paris Principles كرده است كه اشتباهاً بعنوان قوانین كلی برای انواع كتابخانه ها محسوب می شود. در همان موقع یونسكو مروج نشریه Unisist Reference Manual بوده و بدین جهت با UBC فاصله ای ایجاد كرده است كه به نظر نمی رسد كتابداران مایل به پر كردن آن باشند.

تا زمانی كه یونسكو استفاده از قوانین ساده شده فهرست نویسی را مورد حمایت قرار ندهد، كتابداران آموزش دیده كشورهای در حال رشد از UBC بعنوان وسیله دفاع از خود استفاده خواهند كرد. كمبودهای مشابه بعلت عدم حمایت یونسكو سبب اشتباه كاریهایی در زمینه رده بندی و اصطلاحنامه نیز می شود.برای رفع تناقضات عقیدتی در زمینه فهرست نویسی باید دست بهر كوششی زد و در این راه، یونسكو باید در تدوین استانداردهای ساده و قابل فهرست نویسی و رهنمودهای استفاده از نظامهای رده بندی، بعنوان مفری برای استفاده از كتابداران آموزش یافته از بخشهای فهرست نویسی كتابخانه های كشورهای در حال رشد، پیشقدم شود تا شاید نظر سیاستگزاران این قبیل كشورها كه تصور می كنند كتابداران فقط نگهبانان كتابها هستند، بر اثر تاكید بر اهمیت خدمات استفاده كنندگان و تهیه اطلاعات، بجای كوششهای بیهوده ای كه اكنون برای فهرست‌نویسی می شود، تغییر یابد.

Bjorn V.TELL, "The Changing Role of library and in formation Centre Specialists". International Forum on Information and Documentation Vol. ۴, No. ۱, Moscow, January ۱۹۷۹. (۳۲-۳۶)

این گزارش در سی و نهمین كنگرهٔ FID ۲۵-۲۸ دسامبر ۱۹۷۸ در ادینبورگ ارائه شده است.

[۱] - On line

[۲] - General Information Programme

[۳] - Manila

[۴] - Dr Neelameghan

[۵] - Terminals

[۶] - International Federation of Library Associations and Inst. tutions (IFLA)

[۷] - Information gate-keeper

[۸] - Rome

[۹] - Palo Alto

[۱۰] - Santa Monica

[۱۱] - Information Industries

[۱۲] - Knowledge Industries

[۱۳] - Knowledge Societies

[۱۴] - UNESCO, s ISORID

[۱۵] - Telefax or telefacsimile

[۱۶]- Anderla

[۱۷] - Delfi - Ctudies

[۱۸] - Invisible College(گروهی سازمان نیافته از افراد متخصص كه با هم در یك زمینه خاص مورد علاقه تبادل اطلاعات می كنند)

[۱۹] - Peer Group

[۲۰] - Technological Gatekeepre

نوشته: بجورن و.تل

ترجمه: سعیده ذكریا

---