شناخت خواص ”گیاهان داروئی“

گیاه یک ساله شوید, بدون کرک است و ارتفاع آن به ۷۵ سانتیمتر می رسد این گیاه دارای ساقه ای بلند و ایستاده, برگ ها منقسم, پرمانند, گل ها به رنگ زرد, متعدد و به صورت چتر می باشند و میوه آن عدسی شکل و بسیار سبک است

● شوید (شبت)

Anethum graveoles L. (Umbelliferae) Dill

▪ ریخت‌شناسی گیاه:

گیاه یک‌ساله شوید، بدون کرک است و ارتفاع آن به ۷۵ سانتیمتر می‌رسد. این گیاه دارای ساقه‌ای بلند و ایستاده، برگ‌ها منقسم، پرمانند، گل‌ها به رنگ زرد، متعدد و به‌صورت چتر می‌باشند و میوه آن عدسی شکل و بسیار سبک است.

▪ محل رویش:

در تمام ایران کشت می‌شود و به‌صورت وحشی در آذربایجان تفرش و برخی نقاط ایران می‌روید.

▪ زمان برداست:

زمان محصول‌برداری برحسب زمان بذرافشانی (شوید زودرس، متوسط و دیررس) از اواسط تیر تا مهر و برحسب موقعیت آب و هوای محل کشت، از اواخر تیر تا اوایل شهریور می‌باشد.

▪ قسمت مورد استفاده:

برگ، دانه و اسانس.

▪ کاربرد درمانی:

مدر، ملین، هضم‌کنندهٔ غذا و مقوی معده است. این گیاه به‌طور سنتی جهت افزایش ترشح شیر، بادشن، قولنج نوزادان، سرفه، درد معده، بواسیر، بی‌خوابی، یرقان، اسکوربوت و درمان زخم‌ها به‌کار می‌رود.

▪ آثار فارماکولوژیک:

اثرات ضدالتهابی، آرامبخشی و دیورتیکی توسط اسانس گیاه گزارش شده است.

▪ ترکیبات شیمیائی:

اسانس (کاروون، دی‌هیدرو و کاروون)، فلاوونوئید، کومارین، گزانتون، تری‌ترپن.

▪ نحوه و میزان مصرف:

۱) دم‌کرده: ۲ قاشق مرباخوری دانه، در یک فنجان آب به مدت ۱۵ـ۱۰ دقیقه، هر بار نصف فنجان، یک تا دوبار در روز مصرف شود.

۲) میوه خشک گیاه به‌صورت خوراکی کاربرد دارد.

● گل ختمی

Alcea rosea L. (Malvaceae) Marsh-Mallo

قابل ذکر است که اغلب گونه‌های Althea به جنس Alcea انتقال یافته است.

▪ محل رویش:

در لاهیجان، رامسر و سایر نواحی ساحلی گیلان پراکندگی دارد.

▪ ریخت‌شناسی گیاه:

گیاه پایا سبزفام، گل‌ختمی پوشیده از کرک با ساقه‌ای نسبتاً ضخیم پوشیده از کرک‌های زبر، منتهی به یک خوشه طویل و کم‌گل است که برگ‌ها دمبرگدار، سبز پوشیده از کرک، قلبی شکل یا تقریباً مدون است و برگه شاخه‌های گلدار سه‌قسمتی، گل‌ها تقریباً بزرگ، به‌ رنگ صورتی ـ بنفش و دارای دمگل کوتاه می‌باشند.

▪ زمان برداشت:

گل‌ها در زمان شکفتن جمع‌آوری می‌شوند.

▪ قسمت مورد استفاده:

گل‌ها

▪ کاربرد درمانی:

خلط‌آور، نرم‌کننده، ملین مدر و برطرف‌کننده التهاب دهان، گلو و دستگاه تنفسی است. مادهٔ اصلی گل ختمی موسیلاژ است که دارای خاصیت نرم‌کنندگی می‌باشد. ریشه گیاه در پماد برای آبسه و سوختگی و به‌صورت دهان‌شویه به‌عنوان ضدالتهاب به‌کار می‌رود.

▪ ترکیبات شیمیائی:

نشاسته، موسیلاژ، پکتین، فلاوونوئید، اسیدهای فنلیک، ساکارز، آمینو اسید (آسپاراژین).

● ترنجبین (خارشتر ایران، خارشتر کاشانی)

Alhagi persarum boiss. & Buhse. (Papilionaceae) Camel۰۳۹;s-thorn

▪ ریخت‌شناسی گیاه:

گیاه پایا، ترنجبین دارای بوته‌های نیمه چوبی و نیمه درختچه‌ای بسیار خاردار و به رنگ سبز مات که ارتفاع آن به ۸۰ـ۵۰ سانتیمتر می‌رسد. این ساقه تقریباً چوبی، بسیار متعدد و با شاخه‌های فراهم و دارای خارهای فراوان است. برگ‌ها کامل و سبز مات، غالباً واژ تخم‌مرغی، با گل ارغوانی‌رنگ، بدون دمگل یا دمگل بسیار کوتاه می‌باشد.

▪ محل رویش:

در مناطق البرز و اطراف تهران، بخش مرکزی، شمال‌شرقی، شرق، جنوب‌شرقی، شمال و شمال‌غربی ایران می‌روید.

▪ زمان برداشت:

در اواخر تابستان گل‌های خشک‌شده ترنجبین‌دار را روی سفره‌ای تکان می‌دهند تا قطرات سخت و خشک شده روی گیاه از آن جدا شوند و سپس آنان را جمع‌آوری می‌کنند.

▪ قسمت مورد استفاده:

مان گیاه

▪ کاربرد درمانی:

ملین و خلط‌آور است و در تب‌های عفونی کودکان و سرخک به‌کار می‌رود.

▪ آثار فارماکولوژیک:

تزریق وریدی پروآنتوسیانیدین جدا شده از گیاه به میزان ۱۰ـ۵ میلی‌گرم بر گردش عمومی خون و انقباضات قلب موش صحرائی و خرگوش که داروئی دریافت نکرده بودند اثری نداشت. اما در حیواناتی که به‌طور تجربی دچار انفارکتوس میوکارد بودند، سطح فسفات ـ کراتینین سرم و پراکسیدهای لیپید را هم در میوکارد و هم در سرم کاهش داد که این مواد به‌وسیله مقدار مالونیک دی‌آلدئید و کثروگه‌های دی‌ان، ارزیابی شدند که اسیدهای چرب آزاد و طیف فسفولیپیدهای قلب عادی شدند و همزمان اندازه منطقه نکروزه نیز کاهش یافت.

▪ ترکیبات شیمیائی:

ساکارید (فروکتوز، ساکارز، ملزیتوز).